’t Meertje of ook wel Het Meer genoemd is een zogenaamde wetering: een meestal afgegraven watergang dat dient tot afwetering.
Het Meer is ontstaan als oude rivierloop van de Rijn tijdens het Saalien (of Saale-glaciaal): de een na laatste ijstijd, ongeveer 238 tot 126 duizend jaar geleden. Het ligt onder de Nijmeegse stuwwal in de Ooijpolder.
’t Meertje mondt uit in de Waal. Oorspronkelijk lag de uitmonding op de locatie van de Waalbrug. Maar door de bouw van deze brug is deze monding verplaatst naar het oosten, de huidige locatie. Ook is daarbij een grotere inham gegraven, waar woonboten liggen.
Sinds 2009 heet het officieel ’t Meertje.
Gezicht op de Waalkade ter hoogte van de Valkhofheuvel met de tot huizen verbouwde Stratemakerstoren. Midden boven is de Belvédère te zien met rechts daarvan het Valkhof. Links vaart een schip op het Meertje, het riviertje dat vanuit de Ooy tot aan de oostelijke stadsmuur stroomde. Schilderij van de Nijmeegse schilder Peter Martinus Post (1819 – 1860), 1853 (F5630 RAN)
Afwatering
’t Meertje is belangrijk als afwatering voor ondermeer de Duffelt en het achterliggende gebied. Ook is het belangrijk voor de afwatering van de stuwwal en het plateau van Groesbeek. Dit water komt via Kranenburg in ’t Meertje terecht en vervolgens in de waal.
(In omgekeerde volgorde) loopt ’s Meertje langs de stuwwal, parallel aan de Provinciale weg en komt langs Persingen. Bij Beek splitst de waterloop zich: 1 tak komt uit in het Wylermeer en loopt dan verder in Duitsland. Daar loopt het onder de naam Große Wässerung richting Kranenburg. Verschillende weteringen en beken komen hier op uit.
De oostelijke tak is bij Leuth de grens tussen Nederland en Duitsland. Deze loopt als Grenswetering verder, om in Duitsland Hauptwässerung te heten. Ook hier komen meerdere beken en weteringen op uit, vanuit de richting van Millingen en Mehr.
Hollandsch-Duitsch gemaal
Dijkgraaf van Wijckweg 4, Nijmegen Ooyse Schependom
Op 23 januari 1934 werd na een eeuwenlange strijd over de afwatering van de Duffelt het Hollands-Duits gemaal in werking gesteld. De foto toont de achterzijde van het gemaal, Ooysedijk, Ooijsche Schependom, 1938 (GN10858 RAN)
Een bijzonder gebouw bij ’t Meertje is het Hollandsch-Duitsch gemaal. Het werd in 1933 gebouwd om water of te voeren uit de Ooijpolder en de Duffelt via ’t Meertje in de Waal. Het is gebouwd in opdracht van het toenmalige Nederlandsche Waterschap Nijmegen-Duitse Grens en het Duitse Deichverband Kleve-Landesgrenze.
Op 23 januari 1934 werd het gemaal in werking gesteld, de officiële opening was op 2 februari 1934 (zie foto F52473 RAN).
Rijksmonument
Het Gemaal is een Rijksmonument met als waardering (zie deze link ook voor een uitgebreide beschrijving):
“- Van architectuurhistorische waarde als typologisch goed voorbeeld in exterieur van een zorgvuldig vormgegeven en functioneel opgezet gemaal uit 1933, waarbij opvalt dat de zichtbare bovenbouw in hoofdvorm en materiaalgebruik aansluit bij de landelijke architectuur en aldus de moderne techniek enigszins verhult. Het object is een goed voorbeeld van Delftse School-architectuur met hoogwaardige esthetische kwaliteiten. Het gemaal neemt als voorbeeld van industriarchitectuur een unieke plaats in binnen het oeuvre van ingenieur M.J. GranprMoliHij heeft voornamelijk woonhuizen, raadhuizen en kerken ontworpen. Na de recente aanpassingen in het kader van de dijkverbetering heeft het gemaal zijn functie alsmede de monumentale karakteristiek behouden. Wel is de installatie volledig vervangen door nieuwe motoren en pompen. – Van stedenbouwkundige waarde als essentieel onderdeel van het (inter)nationaal belangwekkende natuurontwikkelingsgebied “Gelderse Poort”. Het gemaal is van bijzondere betekenis vanwege de markante situering op een plek waar drie landschapstypen bij elkaar komen, namelijk de Waal met zijn uiterwaarden en dijken, de Nijmeegse stuwwal en de Ooypolder. Het gemaal accentueert door zijn functie en situering de karakteristieke eigenschappen van dit landschap en maakt deze herkenbaar.
– Van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een landschappelijke en technische ontwikkeling, in casu het controleren van de waterhuishouding in een aan de Waal en stuwwal grenzende polder; aanvankelijk alleen op natuurlijke wijze met een uitwateringssluis en sedert 1933 tevens op kunstmatige wijze met een toegevoegd gemaal.”
Omgeving van ‘Park Hees’ (‘Planetenpark’), voor de aanleg, eerste helft jaren zestig, gezien vanaf de Planetenstraat, met de etagewoningen uit 1958/1960 aan de Venusstraat, de Plutostraat en de Neptunusstraat, gebouwd in opdracht van Bouwmaatschappij Penders en Gerritsen NV naar ontwerp van de architecten H. Reuser en R.G. Rodenburg, 9/1964 (Gemeentepolitie Nijmegen via F88642 RAN)
Aanvankelijk bestond een groot stuk groen uit 360 bij 110 meter. Later werd er nog een stuk bijgevoegd tot het huidige Dorpspark Hees. Dit groen moest de grens tussen het oude, landelijke Hees en de nieuwe flats en laagbouw van Heseveld benadrukken. (Bron: Dorpsbelang Hees)
Hierboven staat een foto op het moment dat de flats al wel zijn gebouwd, maar het park nog uit landbouwgrond bestaat. Een mooie foto van het park in ontwikkeling eind jaren 60 is te vinden op F88649.
Dorpspark Hees (mei 2024)
Volleybalveldje Dorpspark Hees. Het net kan worden opgehaald (adres geblurd vanwege privacy) (mei 2024)
ingangen bij Oude Graafseweg ter hoogte Ligusterlaan en bij de Verbindingsweg, Heseveld
Hek ingang Augustijnenbosje Oude Graafseweg Heseveld
Het bos is vernoemd naar de orde der Augustijnen. Zij kochten in 1923 het terrein tussen de Geldersche roomboterfabriek en de Verbindingsweg. Daarbij bouwden ze een klooster aan de Graafseweg.
Villa Dennendaal
Pad in Augustijnenbosje (november 2024)
In het westelijke gedeelte van dit terrein stond Villa Dennendaal. Dit was sinds 1959 een opvangtehuis voor daklozen. In 1990 werd Villa Dennendaal gesloopt en vervangen door de huidige appartementencomplexen met puntdaken.
1990 Eigendom Gemeente
Daarbij verkreeg de gemeente Nijmegen in 1990 het bos. Dit bos toegankelijk via twee ingangen, 1 aan de Oude Graafseweg en 1 aan de Verbindingsweg. Beide ingangen hebben een poort zoals op bovenstaande foto weergegeven.
Ruth die de vruchten van de aarde haalt
In een open gedeelte staat het beeld van Ruth die de vruchten van de aarde haalt. Dit is een werk van Theo Mulder uit 1964. Het beeld stond oorspronkelijk voor de vroegere IVO-Mavo aan de Archipelstraat.
In het Julianapark staan een aantal prachtige, oude bomen en daarnaast veel moderne beelden. Oorspronkelijk lag hier Fort Kijk in de Pot en daarna een begraafplaats. Van deze begraafplaats resteert alleen een deel van de Protestantse graven.
Aangezien het grenst aan de Wedren en zelf deels gebruikt wordt tijdens de Vierdaagse, verwijst een deel van de beelden naar dit wandelevenement.
Julianapark aan de Prins Hendrikstraat met veel oude bomen en moderne sculpturen
Vooraf: van Lunetten tot Begraafplaats
De uitstulping linksboven zijn de lunetten Kyk in de Pot met daarachterSteene Kruys: Vesting Nijmegen in NIMEGUE/ G.Brakel ; del 1714 ; [rechtsonder in kader] / Ville forte dans la province | de Gueldre, avec les nouvelles |Fortifications | de Monsieur Coehoorn, 1714 (KPA-II-21 RAN)
Het park bevindt op de begraafplaats van de Stenenkruisstraat. Voordat hier een begraafplaats werd aangelegd, was het eeuwenlang de locatie van Fort Kijk in de Pot: de uitstulping linksboven op de kaart geeft de lunet Kijk in de Pot aan, met daarachter de lunet Steenen Kruys. Alleen de straatnamen herinneren nog aan deze forten.
Betekenis “Kijk in de Pot”
Deze lunetten waren rond 1700 aangelegd onder leiding van Menno van Coehoorn. De naam “Kijk in de pot”, of het verwant met namen als “Kijk in de Köken” zijn in meerdere plaatsen bekend voor een fort dat diende als uitzichtspunt om te zien of er een vijand aankwam. Deze lag zo hoog, dat men als het ware in de pot of keuken van de vijand zou kunnen kijken. Ook Deventer (16e eeuw) en Bergen op Zoom kenden een Kijk in de Pot. Waarbij die van Bergen op Zoom eveneens is aangelegd door van Coehoorn. Ook Banda, Tallinn, Danzig en Magdeburg hebben een fort met een dergelijke naam.
Verbouwing tot fort
Het omgebouwde Fort kijk in de Pot, 1862-1890 (GN10965 RAN)
Tussen 1861 en 1862 werden de lunetten verbouwd tot Fort Kijk in de Pot als onderdeel van de 19e eeuwse verdedigingsring. Hiervan was P.L. Teeuwissen de aannemer.
Dit fort heeft slechts 20 a 30 jaar bestaan: in De wikipedia over Altrade noemt 1880 als het jaar van sloop, die over het Julianapark noemt 1894.
Alleen de straatnaam herinnert nog aan het fort.
Begraafplaats
Begraafplaats Prins Bernhardstraat (maart 2024)
Daarna kwam de locatie in gebruik als Algemene begraafplaats. Deze begraafplaats aan de Stenenkruisstraat was de eerste buiten de wallen.
In de 19e eeuw kwam het verbod om doden binnen de stadsmuren te begraven. Allereerst vanaf 1810, na de inlijving van het Koninkrijk Holland bij het Franse Keizerrijk, mochten doden niet meer binnen de stadsmuren worden begraven. Daarop besluit het stadsbestuur p 13 november 1810 om een algemene begraafplaats aan te leggen buiten de Hertogsteegpoort, wat de later de Stenenkruisstraat is. Dit terrein was onderdeel van de vestinggronden dat in 1808 door Lodewijk Napoleon aan de stad had gegeven. De eerste begrafenis op deze nieuwe plek vond op 20 mei 1811 plaats. (in Pardisum https://stichtinginparadisum.nl/begraafplaatsen/stenenkruisstraat/).
Ook de wet uit 1829 – de Fransens waren immers weer vertrokken- bepaalt dat steden met meer dan 1.000 inwoners hun begraafplaats buiten de wallen moet hebben. Wanneer men precies gestopt is om overledenen (ook?) op het Stevenskerkhof te begraven, is mij niet bekend: 1810, 1829 of mogelijk zelfs 1869 (de Begraafwet). In ieder geval werden in de loop van de 19e eeuw de graven rond de kerk werden geruimd, waarbij beenderen werden overgebracht naar de Stenenkruisstraat.
Van links naar rechts een afzonderlijke locaties voor Joden, Protestanten en Rooms-Katholieken.
Plattegrond van de Algemene Begraafplaats aan de Stenenkruisstraat: van links naar rechts het Joodse, Protestantse en Rooms-Katholieke deel, 1900 (F33595 RAN)
Van buiten naar binnen bebouwde kom
Begraafplaats Prins Bernhardsttraat (maart 2024)
In eerste instantie lag de begraafplaats daadwerkelijk buiten de bebouwde kom. Het grensde daarbij aan de Wedren. Nijmegen groeide en om het kerkhof wel volop gebouwd. In 1905 werd de begraafplaats gesloten, waarop het daarna in verval raakte.
In 1925 vond de ruiming plaats van het noordelijk deel en in 1926 van het zuidelijk deel. Het middelste, protestante, deel bleef gehandhaafd. Hier lagen veel welgestelde Nijmegenaren. Rondom deze begraafplaats werd een hek geplaatst. Daarnaast zijn er nog 2 zerken in het Julianapark.
Op 20 mei 1926 vond de opening van het park plaats, hoewel de daadwerkelijke aanleg nog feitelijk moest beginnen: in 1927 het noordelijk deel en in 1928 het zuidelijk deel. Daarbij werd het park vernoemd naar de (toenmalige) prinses Juliana.
Tijdens de Tweede Oorlog was de officiële naam “Centrumpark”.
Vervolg park
In de jaren 50 moest een deel van het park in het noordoosten plaats maken voor de Doopsgezinde kerk. Een deel van het park is in gebruik als hondenuitlaatplaats, speeltuin en skatepark.
Beelden in het Julianapark
In het park zijn veel beelden te zien, waarvan een deel verwijst naar de Vierdaagse. Een deel van het park wordt dan gebruikt als onderdeel van het start- en finishterrein en een fietsenstalling.
Vanwege de 50e Vierdaagse werd een beeld geplaatst naar ontwerp van Vera Tummers-van Hasselt. Het stelt een jongen (de start) en meisje (de finish) voor, waarbij het meisje bloemen in haar handen heeft.
Deze plaquette is een gedenksteen voor de Vierdaagse van 2006. Niet alleen voor de 2 overleden wandelaars, “voor ‘allen die tijdens of ten gevolge van deelname aan de Vierdaagse’ gestorven zijn” Het ligt sinds 2007 in de buurt van de Wedren, bij het beeld van het Vierdaagsemonument.
Het planten van de Beatrixboom ter ere van de geboorte van de prinses. Het meisje met de schop op de rug gezien is Riet Vogelsang. Op de achtergrond de Van Gentstraat, 1/2/1938 (Fotopersbureau Gelderland via GN15491 RAN CCBYSA Auteursrechthouder J.F.M. Trum)
Het Julianapark kent een aantal bijzondere bomen:
Julianaboom, een witte paardekastanje in verband met de troonbestijging van Juliana, 1948
Beatrixboom, ter gelegenheid van haar 12,5 jubileum als koningin, 1993
Het planten van de Julianaboom in het Julianapark, 4-9-1948 (GN4966 RAN)Julianapark met Vierdaagsebeeld (oktober 2025)Bordje bij boom Julianapark (oktober 2025)Julianapark in de herfst (oktober 2025)
Suikeresdoorns, herinnering aan de Duitse capitulatie en het verblijf van het 1ste Canadese Leger in Nijmegen, Voerweg (september 2025)
De suikeresdoorns aan de Voerweg zijn het geschenk ter herinnering aan het Eerste Canadese Leger in Nijmegen. Wat betekent dit geschenk? En wat is het verhaal van dit Eerste Leger in Nijmegen en omgeving?
De bomen zijn een geschenk van het “We do remember” National Comittee, namens de provincie Ontario aan de gemeente Nijmegen. Het esdoornblad ofwel ‘maple leaf’ is het nationale symbool van Canada.
Dit monument is op 5 mei 1980 onthuld. Op 7 mei 1945 vond de Duitse capitulatie plaats, dus 35 jaar na “V-E Day”: Victory in Europe Day. De bomen zijn een herinnering aan deze dag en het verblijf van het 1ste Canadese Leger in Nijmegen.
Ik (RE) vermoed dat de schenking van de Provincie Ontario afkomstig is, omdat het 1ste Canadese Leger daar haar basis heeft.
Bord suikeresdoorns Voerweg (oktober 2022)
Op het bordje staat: ““These forty sugar maple trees are presented on behalf of the Province of Ontario Canada. To the City of Nijmegen by the “We do remember” National Committee on the occasion of the thirty-fifth anniversary of V-E Day 1945-1980”
Op het bordje staat dat er 40 geschonken zijn. Er blijken echter 32 esdoorns te staan (Zie ook Monumental trees). Wat de reden is van de ontbrekende acht bomen, is mij niet bekend: of er daadwerkelijk 32 in plaats van 40 zijn geplant of dat 8 van deze 40 bomen in de loop der jaren verloren zijn gegaan.
Het eerste Canadese Leger in de omgeving Nijmegen
De Britse Veldmaarschalk Bernard Law Montgomery en generaal Crerar bevelhebber van het eerste Canadese leger na een conferentie te Nijmegen, 2/1945 (reproductie uit “Pionier der Vrijheid”door Alan Moorehead via F71251 RAN)
Ze waren zichzelf al het Cinderalla Army (Assepoesterleger) gaan noemen: het 1ste Canadese Leger. Waar sinds de invasie in Normandië al talloze zware gevechten hadden plaats gevonden, was de rol van dit leger tot dan toe beperkt gebleven: bij de geallieerde opmars was hun rol vooral het bewaken van de linkerflank geweest. Met beperkte toewijzing van munitie en brandstof kregen ze vooral de weinig aansprekende opdracht om havensteden te zuiveren van Duitsers. Wat overigens niet betekende dat er zwaar werd gevochten om de Franse havensteden en de opening van de Schelde.
Het offensief stokte bij Market Garden. De brug bij Arnhem werd niet veroverd, Nijmegen wel. Vanaf dat moment was Nijmegen frontstad.
Bewaken
De Canadezen kregen de taak om van december 1944 tot februari 1945 de taak de frontlinie te bewaken. Dat betekende dat ze meer dan 360 kilometer moesten bewaken: van Duinkerken aan de Noordzeekust tot ten zuiden van Nijmegen. Ondertussen begonnen de voorbereidingen voor een groot voorjaarsoffensief.
Operation Veritable
Op de voorgrond Canadese soldaten ter hoogte van Villa Montana; op de achtergrond, aan de overkant van het Meertje rukken ze op richting de Ooij (F71261 RAN)
Dit offensief ging in op 8 februari van start. De Canadezen trokken vanuit de omgeving van Nijmegen naar het zuidoosten om de corridor tussen Rijn en Maas vrij te maken. Het 9de Amerikaanse leger zou optrekken naar het noordoosten, waarbij de legers elkaar bij Wesel zouden gaan ontmoeten. Voor de Canadezen betekende dit de strijd om het Reichswald, de Siegfriedlinie te doorbreken om vervolgens de verdediging van de Duitsers van het Hochwald te verslaan en daarna het gebied tot aan de Rijn veilig te stellen.
Canadese militairen van het 1ste Canadese Leger vuren hun Bofors 40mm kanonnen af in het Reichswald tijdens de operatie Veritable (Slag om het Reichswald) (GN10803 RAN)
Het eerste obstakel was de Ooijpolder. Op 6 februari hadden de Duitsers de dijk in de buurt bij Erlecom opgeblazen, waardoor de polder ondergelopen was. De 3e Canadese Divisie, die bij de Schelde met ondergelopen land veel ervaring had opgedaan, kreeg opdracht dit gebied, onder zware omstandigheden, te veroveren. Op 8 en 9 februari veroverden zij Kekerdom, Leuth en Millingen aan de Rijn. Daarna volgde de zware slag om het Reichswald, waar de Canadezen samen met de Britten vochten. Op 21 februari vond de doorbraak plaats. Een volgende slag vond plaats bij de Schlieffen-Stellung oftewel ‘Hochwald Layback’, welke 2 weken duurden. Niet alleen vanwege tegenstand, maar vooral vanwege slechte weer- en terreinomstandigheden.
Intussen hadden de Amerikanen onder de naam Operation Grenade hun opmars eindelijk kunnen beginnen.
Op 23 maart vindt de volgende fase plaats: Operation Plunder, waarbij de geallieerden tussen Rees en Wesel de Rijn oversteken. Daarmee begon de eindfase van de oorlog en werd ook Nederland weer front.
De bevrijding van Nederland
Suikeresdoorns/Maple Trees aan de Voerweg, oktober 2023
De Canadezen kregen de opdracht de Duitsers uit het oosten en noorden van Nederland te verdrijven.
Het belang van oosten en noorden van Nederland was het beschermen van de linkerflank van de hoofdopmars en de bevoorradingsroute van de geallieerden. Daarnaast zouden de Duitsers hun V1- en V2- raketten niet meer vanuit Nederland kunnen lanceren. En om te voorkomen dat de Duitsers konden ontsnappen uit (west-) Nederland. Deze opmars was niet zozeer bedoeld om de eigen bevolking te bevrijden.
De opmars liep aanvankelijk naar het oosten van Nijmegen, zo’n 50 kilometer. Daarvan. Begin april 1945 trok het Canadese leger, dus uiteindelijk met een bocht, de Achterhoek in. Half april bereikte het Canadese en Poolse leger het noorden van Nederland, waaronder de Afsluitdijk. De Duitsers in West-Nederland konden niet meer ontsnappen.
Bij de Grebbelinie stokt de aanval: in het westen bevonden zich 120.000 Duitsers. Te zwak en een te groot samenraapsel voor een uitbraakpoging, maar aan de andere kant een groot aantal soldaten. Hitler had bevolen om tot de laatste man stand te houden. De Duitsers zetten daarbij de Wieringermeerpolder onder water om luchtlandingen te voorkomen. De grond werd te drassig geacht voor een aanval. Daarnaast was het gebied te dicht bevolkt om de eigen vuurkracht optimaal in te zetten. Eind april waren de gevechten in Nederland sowieso wat geluwd en het wachten was daarom op het einde van de oorlog.
Dansen en sjansen
Op de foto met ingekwartierde Canadese bevrijders. De Canadezen hadden een gaarkeuken in de garage van nr. 9 aan de Surinameweg. Rechts op de achtergrond Melanie klomp en voor Fons de Groot, 5/1945, (A.F. de Groot via F39076 RAN CC-BY-SA)
Op de Canadese Erebegraafplaats (Zevenheuvelenweg, Groesbeek) liggen de meeste Canadese soldaten begraven, die tijdens Operation Veritable gesneuveld zijn. Hierbij kwamen meer dan 5.000 Canadese soldaten om het leven. Op een gedenkteken staan meer dan 1.000 namen van Canadesen, Britten en Zuid-Afrikanen die gesneuveld zijn vanaf de invasie van Normandië en waarvan de lichamen nooit gevonden zijn.
Een ander monument dat mede voor de Canadezen is opgericht is bij Klein Amerika, welke herinnert aan het feit dat de Canadese troepen eind 1944 de frontlinie hebben bewaakt.
http://bevrijdingsbos.nl/060_0001.htm geeft de achtergronden weer van Canadese soldaten die in Groningen zijn gesneuveld. Een aantal keren wordt Nijmegen en omgeving expliciet genoemd. Ook zullen veel soldaten in de omgeving zijn geweest, zonder dat Nijmegen wordt genoemd.
De Kauwstraat bestaat pas sinds 1987 als naam (Straatnamenregister). Eind 2024 is de straat opnieuw ingericht.
Modderpaadje
Op Noviomagus (en dan vooral reactie 4 en 5) is te lezen dat de Kauwstraat aanvankelijke een modderpaadje was de Krayenhofflaan naar de Eerste Oude Heselaan (huidige naam). Een van de opvallende aan de Kauwstraat is de “Crisiskapper” op de hoek met de Krayenhofflaan. Op Noviomagus zijn tevens foto’s van 2005 van de straat te zien.
Voordat de Kauwstraat een straat werd, was het een speelveldje.
Gezicht vanaf de Krayenhofflaan in de richting van Vissers Meubelen aan de Eerste Oude Heselaan, 1985 (Ber van Haren via KN14444-6 RAN CC0)
“Gevonden Ruimte”
Het Architectuur Centrum Nijmegen benoemde de Kauwstraat 2021 (datum van de pagina) nog tot 1 van de 13 “Gevonden ruimtes”: “Braakliggende tussenruimtes of locaties die een herontwikkeling verdienen”.
Hiervan was de Kauwstraat 1 van de 3 “Buurtverbinders”: “Vlak achter het spoor, verscholen tussen een meubelzaak en visserswinkel, ligt de Kauwstraat. Hier ligt een strook van enkele meters diep, ingeklemd tussen graffiti wanden en trottoir. Grassen, bloemen, bijen en klimop gedijen hier goed. Buurtverbinder?”
Vernieuwingen
Een van de opvallende zaken is de hondenuitlaatplaats. Voor lag deze vlak in de buurt, aan de Tunnelweg. Vanwege vergroening, met onder andere als doel het tegengaan van hittestress, is hier een “echt” parkje aangelegd, waarbij wadi’s zijn aangelegd voor de opvang van water.
Daarnaast is de weg van de Kauwstraat versmald: net als in de Krayenhofflaan is hier een groenstrook aangelegd voor de vergroening van de wijk. (Wel zijn zijn nu voor de aanleg van de hondenuitlaatplaats de struiken gerooid; deze waren mogelijk vanwege sociale veiligheid in de loop der jaren al ver terug gesnoeid (eigen observatie).
Wel krijgt de Kauwstraat, doordat de Krayenhofflaan een fietsstraat is geworden en er langs Vissers Meubelen een verbindingsweg met de Tunnelweg is gekomen, een grotere verkeersfunctie.
Kijkend vanaf het dak van Vissers Meubelen aan de Eerste Oude Heselaan in de richting van het speeltuintje aan de Kauwstraat; Rechts het terrein en pand van Autospuiterij Wijnhoven B.V. aan de Eerste Oude Heselaan 274 t/m 270, 1978-1980 (Gemeente Nijmegen via KN11415-42 RAN CC0)
The Imker
The Imker Kauwstraat, maart 2025 (Google Streetview)
Let ook op “The Imker”, op muur bij de Greenwheels parkeerplaats.
Het water onder de Ooypoort dat in de Waal uitkomt en waar aan de andere kant woonboten, wordt ’t Meertje genoemd. Oorspronkelijk was ’t Meertje de loop van de Rijn (de Waal bestond nog niet als dusdanig). Vanuit Duitsland liep het onder de stuwwal door en kwam oorspronkelijk uit ter hoogte van de huidige Waalbrug.
Bij de aanleg van de Waalbrug is de uitmonding van ’t Meertje verlegd naar de huidige ligging. Daarbij is een wat grotere inham gegraven, waar nu woonboten liggen. Sinds 2009 heet het water officieel ’t Meertje.
Tegenwoordig is ’t Meertje de afwatering van onder andere de Duffelt en de Ooijpolder via het Hollandsch-Duitsch gemaal.
Stadswaard met op de voorgrond de Ooypoort (september 2024)
Sinds 2005 valt de “Stadswaard” onder het beheer van Staatsbosbeheer. Daarbij was de grond van boeren gekocht of geruild met grond dat achter de dijken ligt. De grond was daarbij in gebruik als weidegrond: vrijwel jaarlijks overstroomt dit gebied, zodat het voor andere landbouwtoepassingen sowieso niet geschikt is.
Vanaf dat moment mag het gebied verwilderen. Daarbij zijn Galloway runderen en Konikspaarden uitgezet om het gebied te begrazen (ik weet niet of vanaf 2005 meteen deze rassen zijn ingezet).
Het gebied is tot stand gekomen in een samenwerking tussen provincie Gelderland, de gemeente Nijmegen, Staatsbosbeheer en Rijkswaterstaat. Rijkswaterstaat is daarbij verantwoordelijk voor de waterkwaliteit en ecologie van de rivier
Recreatie
De Stadswaard wordt gezien als een “voorportaal” van de Ooijpolder door Nijmegenaren. En dat is ook een bewuste keuze van het beheer geweest: daarmee wordt de druk op “andere, ecologisch meer waardevolle natuurgebieden in de Ooijpolder” vermindert. (Duurzame kleiwinning)
Naast wandelgebied is de Stadswaard ook in gebruik door haar Waalstrandjes, waar mensen op mooie dagen zonnebaden. Daardoor is ook een deel van het strandgebied afgezet voor de grote grazers. Ook voor 2005 waren deze stadsstrandjes overigens in gebruik, al dan niet officieel.
Nevengeul ’t Zeumke
Brug ’t Zeumplankje (augustus 2025)
In 2016 en 2017 werd in de Stadswaard een nevengeul van 1 kilometer afgegraven, zodat de oude hoogdynamische rivierdynamiek terugkeert (Duurzame kleiwinning). Deze kreeg de naam ’t Zeumke, vernoemd naar een oude waterloop. De opening vond 17 november 2017 plaats.
Een deel van de afgegraven klei is gebruikt om een vluchtplaats voor hoogwater voor grote grazers bij de Vlietberg aan te leggen.
Brug ’t Zeumplankje
brug ’t Zeumplankje Ooijpolder (oktober 2023)
’t Zeumplankje is de brug over de uitgegraven nevengeul van de Waal. Het was een ontwerp van ipv Delft: “de voetgangersbrug, die zich karakteriseert als natuurlijke eenvoud: in essentie is het een betonnen plank op nonchalant geplaatste palen. Met landschappelijke charme, uiteraard.” Een brug zonder “poespas”, zodat alle aandacht naar het water en het landschap gaat. Daarbij koos ipv Delft voor een ruwe afwerking van de betonpalen, de houtnerven van de bekisting zijn nog op de randen te zien en het brugdek is alleen opgeruwd om slippen te voorkomen. Ook lijken de palen lukraak geplaatst te zijn.
Overstromingen
Bij het ontwerp is rekening gehouden dat het gebied periodiek overstroomt: het brugdek is licht gebold aan de bovenzijde. Hierdoor kan het water makkelijker passeren als het water stijgt en eveneens wanneer het water later weer zakt. Daarbij heeft de brug geen opstaande randen of goten, zodat water en vuil zich daar verzamelen. Door de materiaalkeuze en ontwerp is de brug vrijwel onderhoudsvrij en zal naar verwachting 80 jaar meegaan.
Blaadjes op de brug ’t Zeumplankje, Ooijpolder, oktober 2023
Op het veerooster zijn stapvlakken in de vorm van wilgenbladeren gemaakt. Deze dragen zowel bij aan de functionaliteit van de brug als de uitstraling.
Ook is de naam van de brug uitgesneden.
Naam ’t Zeumplankje
De naam is bedacht door de 7-jarige Sebastian Sap, die de brug in 2017 ook mocht openen.
Opgeztte boomstammen Waalstrand Ooijpolder, oktober 2023
De bewoners
Konikpaarden
Konikpaarden en Waal in de Ooijpolder (mei 2024)
Przewalskipaarden: van 1982-1998
Vanaf 2012 zijn er permanent konikspaarden in het gebied uitgezet. Van 1982-1998 was het een reservaat voor przewalskipaarden. Deze zijn naar Mongolië vervoerd, om de paarden in hun oorspronkelijke gebied weer opnieuw te introduceren.
Koninks
De konik komt oorspronkelijk voor in Polen en Wit-Rusland. Konik (konjiek) betekent in het Pools “paardje” en het is zogenaamd halfwild paard.
Net als wilde paarden zijn koniks klein en hebben ze een zogenaamde “wildkleur”, waardoor hun kleur valer lijkt dan dat deze daadwerkelijk is.
Geen verzorging en gehele jaar buiten
Ze hebben geen verzorging nodig en bovendien kunnen ze (in principe) het gehele jaar buiten blijven. Dit zijn belangrijke redenen dat ze worden ingezet in de begrazing van natuurgebieden.
Feitelijk houden de koniks niet van warmte: ze hebben een vetlaag, daarop een dikke leren huid en tot slot een weelderige vacht. Voor een konik is de ideale temperatuur rond de 4 graden boven nul.
Daarnaast zijn ze vrij van ziekten die “normale” paarden kunnen hebben, iets waarvoor ze speciaal zijn gefokt. Hun karakter is gewillig, rustig en sober.
In 2013 zijn er een aantal konikpaarden naar Bulgarije verplaatst, zodat het aantal paarden op ongeveer 140 te houden.
Op het voormalige terrein van de Verbandwattenfabriek (Het Hartmann-terrein) aan de Sperwerstraat kwam het studentencomplex Orion en appartementen voor ouderen Terra. Daarbij bevindt zich in de “binnentuin” een wadi.
In 1915 opent de Nederlandsche Verbandwattenfabriek aan de Voorstadslaan. In 1932 vindt een fusie plaats met voorheen Brocades. De meeste…
Giesbers-Wijchen
In 2002 had Hartmann haar activiteiten in Nijmegen gestopt en verkocht ze de grond en de, inmiddels al voor een deel gesloopte, panden aan een projectontwikkelaar. Het lukte hem niet een passende herontwikkeling te bedenken, waarop hij de grond in 2008 aan Giesbers-Wijchen verkocht. Deze ging in nauwe samenwerking met haar “afnemers” SSHN, Portaal, Talis aan de slag voor de ontwikkeling van het project. (In oktober 2008 verschijnt een bericht in de Gelderlander dat SSHN op dat moment een haalbaarheidsonderzoek uitvoert; Bouwenenwonen schrijft in haar artikel van januari 2009 dat Portaal 36 toekomstige appartementen heeft gekocht.)
In totaal ging het bij de herontwikkeling van het Hartmann-terrein om 310 woningen. Naast de hierboven genoemde instellingen, bestond het uit 5 eengezinswoningen voor particuliere koop. Geesink Weusink Architecten was zowel de ontwerper het stedenbouwkundig plan als de architect van dit complex. In juni 2010 werd gestart met de bouw, waarbij deze in juli 2012 werd opgeleverd. De bouwsom bedroeg 32 miljoen euro. Op de site van Giesbers staat een mooie brochure over de totstandkoming van project:
In 2012 kwam het nieuwe complex van Stichting Studentenhuisvesting Nijmegen (SSHN) gereed. Het bestaat uit 231 zelfstandige eenheden voor studenten. 222 daarvan zijn ongeveer 28 m² groot en 9 zijn bestemd voor 2-persoons huishoudens. “Waar ligt het complex? De kamers van dit complex liggen aan de Sperwerstraat en Graspieperhof. Met de fiets ben je binnen vijf minuten in het centrum van Nijmegen. Lekker dichtbij dus! Naar de onderwijsinstellingen is het ongeveer tien minuten fietsen.” (SSHN) Orion maakt onderdeel uit van plan van SSHN om voor 2015 1.250 nieuwe studenteneenheden op te leveren. (Voxweb)
Meteen of vlak na de oplevering heeft Orion al zonnepanelen (Gelderlander)
In 2015 schrijft de ANS: “Op de plek waar vroeger een fabriek stond waar Tonny heeft gewerkt, is in 2012 SSHN-complex Orion verrezen. Anneloes (23) vindt het een fijn complex om in te wonen. Over de buurt is ze minder te spreken: ‘Inbraken en fietsdiefstallen komen vaak voor.’ Het is dus niet voor niets dat Gemeente Nijmegen deze wijk nog steeds als aandachtsgebied beschouwt.”
Terra
De ZZG Zorggroep een complex voor ouderen bouwen: Terra.Dit gebouw heeft drie verdiepingen met in totaal 27 appartementen. Op de bovenste verdieping zijn een aantal appartementen voor eventuele partners, die dan toch in de buurt kunnen wonen. “Het sociale karakter van het Waterkwartier is voelbaar in Terra. Iedereen kent elkaar, is recht door zee en heeft het hart op de tong. In Terra heerst een huiselijke sfeer met ouderwetse gezelligheid. In de buurt van Terra vindt u enkele winkels en andere voorzieningen, zoals een supermarkt, restaurants en cafés.”
Sonnehaerd
De eerste bewoners van Terra woonden daarvoor op Sonnehaerd. Op het moment van oplevering van Orion is SSHN al in gesprek met de eigenaar van Sonnehaerd, ZZG Zorggroep, om het pand in ieder geval tot 20220 te huren: voor ouderen was het gebouw niet meer geschikt, maar voor studenten juist een prima gebouw. (Voxweb). SSHN zal Sonnehaerd daarbij daadwerkelijk betrekken, goed voor 160 kamers.
Wadi Graspieperhof
In de binnentuin van het Graspieperhof bevindt zich een zogenaamde Wadi. Bij neerslag kan het water in deze straat hiernaar afstromen. Bij hevige neerslag kan deze wadi, omdat het een geïsoleerd watersysteem is, wel overlopen. Het water loopt dan via de straat naar het reguliere riool.
Maar wat is een Wadi nu eigenlijk?
Wat is een WADI (Water Afvoer Door Infiltratie)?
Het doel van een Wadi is dat hemelwater in de bodem of oppervlakte wordt opgenomen. En dus niet dat het schoon regenwater wordt afgevoerd door riolering. Op die manier draag het bij tot het op peil blijven van grondwater. En daarnaast hoeft schoon water niet door de rioolzuiveringsinstallatie.
De Wadi is een groene plek waar het water uit de omgeving naar toe wordt geleid. Meestal is het, zoals ook bij deze wadi, een laaggelegen grasveld. Daaronder ligt een speciaal ‘infiltratiepakket’. Dit infiltratiepakket kan bijvoorbeeld bestaan uit grind, een waterdoorlatende steen, of tank. Van hieruit kan het vervolgens opgenomen worden (‘infiltreren’) door de bodem of het oppervlaktewater.
Het hemelwater wordt naar deze wadi toe geleid, waarna het in de bodem kan worden opgenomen. Als de wadi goed werkt, staat deze na een regenbui binnen enkele uren alweer droog.
De afsluiter
Bij deze wadi bevindt zich het kunstwerk de Afsluiter van Carla Dijs:
Het Florapark is een erg afwisselend park: een dierenweide, uitkijkplek, bosje, volkstuinen, trimbaan. Het park is aangelegd op een uitloper van de stuwwal. Het ligt deels in en deels op de helling van de Wolfskuil of de ‘Kuul’. Het hoogteverschil tussen het hoogste en laagste punt is 12 meter.
De panden Villanovastraat 2 – 6 en Derde van Hezewijkstraat 6, gezien vanaf de Floraweg; De voormalige Lagere School (de Mariaschool). In het linkerdeel van het pand zat de St. Jozefschool (de jongensschool) aan de Azaleastraat 21, 1970-1973 (Gemeente Nijmegen via KN15436-25a RAN CC0)
Het park ligt aan de Floraweg. Deze weg is zelf vernoemd naar twee bloemisten.
In 1994 had de gemeente plannen om de Graafseweg te verbreden, waarbij een aantal huizen aan de Looimolenweg zouden moeten verdwijnen. Bewoners, en met name de direct betrokkenen, richtten daarop een actiegroep op. Van daaruit ontstond het plan voor het Florapark en is de Stichting Florapark opgericht.
Het park is een samentrekking van een stuk grond van de bewoner/gebruiker van de Looimolen, Henk Amelink en een stuk achtertuin van Villa de Wolfskuyl.
Kabouter voor ingang dierenweide Kobus (april 2025)
Geit in dierenweide Kobus (april 2025)
Floraweg 51
De dierenboerderij is vernoemd naar Kobus Hendriks (Nijmegen 16 juni 1946 – Nijmegen 5 juli 1986). Op de plek waar nu de kinderboerderij staat, stond vroeger een gebouwtje dat “het groene gebouwtje” werd genoemd, sinds de jaren 60 het eerste wijkgebouw. Na sloop verhuisden de activiteiten mee naar de oude pastorie. In ieder geval was Hendriks in dit gebouw de beheerder; het is mij (RE) niet duidelijk of hij ook al beheerder was van het groene gebouwtje.
Mariakapel
Mariakapel Florapark (april 2025)
In dit Mariakapelletje hangen bewoners van de Wolfskuil een foto, bidprentjes of ander aandenken van hun overleden dierbaren op. Voor veel wijkbewoners een plek om even stil te staan. Foto’s variërend van baby’s tot ouderen. Van ‘serieuze’ portretten tot foto’s van de overledenen op een blije feest- of vakantiefoto.
Beeld Moeder met kind van Ed van Teeseling
Mariabeeld Florapark (april 2025)
Het beeld van moeder met kind is gemaakt door Ed van Teeseling. Hij maakte ook het reliëf van Sint Thomas van Villanova op de gesloopte Villanovakerk.
Brand
In maart 2020 werd er brand gesticht in de kapel: foto’s waren van de muur gerukt en in een hoek gegooid. Gelukkig kon een deel gespaard blijven. Buurtbewoners waren verontwaardigd en gezamenlijk hebben ze de kapel weer opgeknapt.
Kaarslichtjes en eieren, Maria kapelletje, Pasen 2025 (april 2025)
Uitkijk
Mannetje met verrekijker en aktetas kijkt uit over het lager gelegen deel van de Wolfskuil (januari 2021)
Op het uitzichtspunt bevindt zich een beeld van een mannetje met verrekijker en aktetas. Het is een beeld van Erik Buijs uit 1999.
Buijs werd door Gemeente Nijmegen gevraagd een beeld te ontwerpen voor het Florapark. Bewoners van het hoger gelegen gedeelte van de Wolfskuil waren nauw betrokken bij de totstandkoming van het park en het beeld, terwijl het park vooral ook bedoeld was voor het benedengedeelte van de wijk (welke zeker op dat moment nog zeer stenig was). “Om de beide bewonersgroepen met elkaar te verbinden ontwierp Buijs een spion. Deze kijkt met zijn verrekijker de wijk in en controleert het reilen en zeilen. In beide lenzen van de verrekijker zitten lampjes. ’s Avonds als het donker wordt gaan deze aan. Je ziet dan het silhouet van een mannetje met twee oplichtende ogen.” (Kunst op Straat)
Beeld Florapark (april 2025)
Erik Buijs
Dirk Erik Buijs (3-11-1970 Rhenen) is een beeldhouwer van figuratieve beelden. Zijn vader is de kunstenaar Hedda Buijs. Hij groeide op in Echteld en studeerde aan de Academie voor Beeldende Kunsten Sint-Joost in Breda en de Hogeschool voor Kunsten in Arnhem.
Hij is vooral bekend om zijn mensfiguren, welke zijn gegoten in beton, brons en aluminium. Hij noemt zichzelf beeldenmaker in plaats van beeldhouwer: hij maakt zijn beelden uit klei of was, of uit piepschuim gesneden. “Bij gebrek aan betere beeldmiddelen kies ik uiteindelijk toch altijd weer voor figuratieve beelden. Hiermee kan ik het beste mijn visie op een gegeven plek of opdracht weergeven. Mijn beelden hebben vrijwel dezelfde karaktereigenschappen als hun maker: vol zelfspot met een kritische houding naar hun omgeving. Mijn beelden zijn geen illustraties van een verhaal, het verhaal begint juist bij die beelden” (wikipedia, met tevens een overzicht van zijn werk)
Looimolen of Witte Molen in Florapark (april 2025)
Op het terrein staan de Looimolen en het Sfeerhuys.
Lindelaantje
Laantje bij Looimolen (januari 2021)
Een erg mooi stukje is het Lindelaantje, zie ook de foto bovenaan. Deze loopt achter de villa de Wolfskuyl langs.
Villa de Wolfskuyl (achterkant)
Achterkant villa Wolfskuyl, Florapark (februari 2023)
Het pand is in 1913 gebouwd als Villa de Wolfskuyl. Hiervan was C. de Groot uit Hilversum de architect. “De Groot liet zich bij dit ontwerp inspireren door invloeden uit de Engelse en Duitse landhuisarchitectuur.” (Rijksmonumenten) De eerste steen werd op 17 april 1913 gelegd door W.H. Hoijer.
Tussen 1933 en 1941 was het gebouw in gebruik door de Kanunnikessen van het Heilig Graf. Architect Charles Estourgie ontwierp rond 1935 een kapel tegen de linker zijgevel.
In 1948 kwamen de broeders van Oudenbosch die er tot 1989 bleven.
Rijksmonument
Het Kloosterpark in de jaren dertig toen in villa De Wolfskuyl het Instituut Maria Immaculata gevestigd was (van 1932 tot 1942 het klooster van de Zusters Kanunnikessen van het Heilig Graf); links de Looimolen, Graafseweg 232, 1935 (F65307 RAN)
Het gebouw is een Rijksmonument met als waardering:
VILLA uit 1913, ontworpen door architect C. de Groot onder invloed van de Engelse en Duitse landhuisarchitectuur en rond 1935 voorzien van een KAPEL door Ch. Estourgie.
– Van architectuurhistorische waarde als goed en gaaf bewaard voorbeeld van een grote villa, ontworpen aan één van de uitvalswegen van Nijmegen. De villa is zowel wat betreft exterieur als wat betreft het interieur gaaf bewaard gebleven en is gebouwd in een bouwstijl die onder invloed stond van de landhuisarchitectuur in Engeland en Duitsland. Opvallend is het zeer rijk gedetailleerde baksteenwerk en de forse kap met overstek. Het gaaf bewaard gebleven interieur versterkt de architectuurhistorische waarde. De in stijl aangebouwde kapel geeft tevens een cultuurhistorische meerwaarde. Zowel het woonhuis als de kapel vertolken een representatieve rol binnen het oeuvre van architecten C. de Groot en Ch. Estourgie.
– Van stedenbouwkundige waarde als oorspronkelijk onderdeel van de bebouwing aan deze uitvalsweg van Nijmegen en vanwege de opvallende situering in een parkachtige open omgeving, bekend onder de naam Wolfskuyl.
– Van cultuurhistorische waarde vanwege de aan het pand zichtbare functiewisseling die rond 1935 heeft plaats gevonden toen het in gebruik werd genomen als kloostergebouw voor de Kanunnikessen van het Heilig Graf. Hiermee verwijst het gebouw naar het rijke kloosterleven dat Nijmegen in die tijd kenmerkte. Tevens cultuurhistorische waarde als oorspronkelijke huisvesting voor een nieuwe en kapitaalkrachtige stedelijke elite, die zich bij voorkeur vestigde in kapitale herenhuizen in nieuw aangelegde straten rond de oude stad.”
Plaquette in reliëf op de voorgevel van Villa de Wolfskuyl, Graafseweg 232a, 2010 (Henk van Gaal via DF946 RAN CC0)
Bosje
Bosje bij Florapark (april 2025)
“De boomlaag bevat vooral zomereik, gemengd met robinia en een ondergroei van hulst, klimop en braam. Het bosje is onderdeel van een groene lint tussen de Graafse- en de Oude Graafseweg en daarmee van belang voor verspreiding van flora en fauna door het gebied.” (IntoNijmegen)
Kerstmarkt en Dag van het Florapark
Elk jaar vindt in mei de Dag van het Florapark en in december een kerstmarkt plaats. Zie voor aankondigingen terugblikken de Facebook pagina van Vrienden van het Florapark.
Ruine st Walrick met echte of onechte koortsboom (april 2023)
Een ruïne met veel lapjes aan de boom en tegenwoordig zelfs aan 2 bomen. De St. Walrickkapel is in de 15e eeuw gesticht. Daarbij is het vanaf die tijd mogelijk een bedevaartsplaats voor St. Walrick geworden.
Kapel
De kapel behoorde oorspronkelijk bij de kloosterboerderij van St. Valéry-sur-Somme, een benedictijnse abdij. Zij was sinds 952 rechthebbende op het grondbezit en stichtte daar een uithof met een kapel. Deze werd later tot priorij verheven.
Vanaf 1389 raakte het Overasseltse klooster in geval, waarop in de 15e eeuw een nieuwe kapel werd gesticht. Deze kapel werd vernoemd naar St. Walrick, die rond 611 de abdij St Valéry had geticht.
Wie was St. Walrick?
In Nederland kent men St. Walrick, oftewel de heilige Walricus (Auvergne, 565 – Leuconay, 1 april 619 of 622, daarin verschillen de gevonden bronnen)
Hij trok predikend door het land en was stichter van de abdij Saint-Valéry-sur-Somme
Daarbij zijn er een aantal legenden aan hem verbonden. Hij zou iemand die was opgehangen door middel van een gebed weer tot leven hebben gewekt. Bovendien zou hij mensen hebben kunnen genezen van koorts en andere ziektes. Rond zijn tombe ontstond een cultus.
Hij is een beschermheilige van zieken en vooral van lijders aan koorts. Zijn feestdag is 1 april.
Verering St. Walrick
Oorspronkelijk werd St. Walrick vereerd. Een beeld of iets dergelijks van hem zijn echter niet bekend. Ook werd St. Willibrord een tijdlang vereerd.
Het Meertens Instituut: “Mogelijk was de verering van deze heilige, patroon van zieken en dan vooral koortslijders, in Overasselt groeiende. De nieuwe kapel kon als centrum voor de pelgrimages dienen.” In ieder geval heeft er nooit een relatie met Willibrord bestaan, zoals de “legendes” verhalen.
Van kapel naar koortsboom
Wanneer de verering verschuift van de kapel naar de koortsboom is nog niet geheel duidelijk.
Meertens: “In 1846 schetste de geschiedschrijver Van Schevichaven hoe vooral tussen de verschillende Mariafeesten door talrijke gelovigen naar de kapel trokken om er te bidden en hun offer te brengen. Hij maakte melding van de bijzondere intentie van hun gebeden, namelijk gevrijwaard blijven van ziekten die met koorts gepaard gaan, of hiervoor genezing vinden. Aan menige struik bij de kapel werd toen een stuk kousenband of lint gebonden. Vanaf deze periode werd de kapel in toenemende mate met St. Willibrord geassocieerd en verdween de heilige Walrick steeds verder naar de achtergrond. In deze periode zal ook de legende rond het ontstaan van de koortskapel ontstaan zijn, waarin een hoofdrol voor Willibrord was weggelegd.“
Het Meertens Instituut noemt dat in de loop van de 19e eeuw verschoof de verering van de ruïne naar de naastgelegen struiken en bomen.
Meertens: “In 1740 werd de ruïne nog door ‘de Roomschgezinden met veel eerbied bezogt’.”
Het KN schrijft: ““Afgoderij dat vermeden dient te worden”, is hoe het genoemd werd in officiële stukken van protestantse kerkgemeentes uit de zeventiende eeuw. Ze refereren hiermee aan zogenaamde koortsbomen die in deze periode overal in de Republiek der Verenigde Nederlanden te vinden zijn: van Alphen tot aan Overasselt.”
Ten aanzien van Bergharen is de Onze Lieve Vrouw ter Nood Gods boom beken. De verering op de Molenberg, die tegenwoordig Kapelberg wordt genoemd, dateert daar bij uit de 14e eeuw. De Provinciale Synode in Nijmegen meldt in 1606 daarover: “dat er weder nieuwe affgoderye ende bedevaert opgerecht ijs tot [Berg-] Haeren in Mas ende Wael, aldaer een Lieve Vrouwe gestelt ijs ende die op verleden Maendagh na Pynxsteren van een grooten aentael volcx ende eenighe notable (die dese afgooderije na landtsz recessen behooren te verhinderen) besocht ende gheehrt gewest ijs.” (Wikipedia).
Zowel het Meertens Instituut als de Atlas van de Leefomgeving noemen de 19e eeuw: mogelijk dat vanaf dat moment de “hernieuwde” verering plaats vond?
Het KN noemt dat koortsbomen gebruikt werden als herkenningspunt om katholieke erediensten in het geheim te kunnen houden in de tijd dat de openbare eredienst was verboden.
Het KN: “Een koortsboom (of ‘lapjesboom’) is een zomereik of linde waarin stukjes textiel gehangen worden om te bidden voor een persoon die ernstig ziek is. Het volksgebruik ontstond vaak bij een boom die al betekenis had vanwege een heiligenverering. Veel Brabantse koortsbomen hebben bijvoorbeeld een connectie met Maria, maar lokale devoties zoals Sint-Walrick (Overasselt) en Sint-Odrada (Eersel) komen ook voor.”
Huidige koortsboom
De huidige -grote- koortsboom is een zomereik die geplant is tussen 1910 en 1920.
Reformatie en begin verval
Een ruïne van de St. Walrick-kapel; een sepiatekening, 18e eeuw (GN15044 RAN)
Bij de Reformatie wordt de katholieke eredienst verboden en komt er een eind aan de priorij van St. Valéry. De protestanten nemen de kerk over en de eerste predikant wordt in 1609 benoemd. De goederen van de priorij komen in handen van de protestante adel, die vooral ook in het tiendrecht geinteresseerd zullen zijn geweest. Hans Willem van Randwijck en Joest Vlaming kopen de goederen aanvankelijk in erfpacht in 1617, in 1648 verkrijgen zij het volledige eigendom.
Achtereenvolgens zijn de families Van der Moelen, Rengers, Ten Hove en Munter eigenaar.
De laatste particuliere eigenaar was A.D.M. Munter van Sleeburg. Hij liet bij zijn overlijden de kapel en de bijbehorende grond na aan De Algemeene Armen te Overasselt. Mogelijk was deze schenking ingegeven doordat er vanouds een offerblok voor de armen in de kapel aanwezig was. Met een grote veiling in 1852 eindigt het grootgrondbezit.
Verbouwingen
In de loop der tijd zijn er een aantal verbouwingen aan de kapel uitgevoerd. In de 17e eeuw, na het overgaan op de nieuwe eigenaar, zijn er herstelwerkzaamheden verricht. Een opvallende was het opnieuw optrekken van een deel van de westgevel. Hiervoor zijn stenen gebruikt uit de zijmuren, waardoor de kapel werd versmald.
Ruïne van de kapel Sint Walrick,1903 (F74038 RAN)
Een restauratie uit 1903 waarbij rollagen en steunberen werden aangebracht, werd in 1940 weer teruggedraaid. In 1940 werden de muren recht opgezet en met kloostermoppen tot manshoogte gebracht. Daarbij werd tevens de fundering voor het altaar en de dat van de oorspronkelijke westgevel teruggevonden.
Het huidige aanzicht dateert vooral van de werkzaamheden in de jaren 50: de oostgevel werd verlaagd en vervlakt, de flankmuren tot op borsthoogte gemetseld.
Staatsbosbeheer
Bezoek van Jhr. mr. C.G.C. Quarles van Ufford, Commissaris van de Koningin in Gelderland en burgemeester van Overasselt Walraed (W.J.F.M) baron van Hugenpoth tot Aerdt (rechts, beiden in donkere jas) bezoeken met verkenners de ruïne van de St. Walrickkapel. Rechts de zgn. koortsboom, 1953-1955 (GN42113 RAN)
Staatsbosbeheer draagt in 1986 werd het beheer van de ruïne overgedragen aan de Monumenten Stichting Baet en Borgh.
Een mooie foto uit 1977 vóór de restauratie is te zien op F21805 RAN.
De ruïne van de Sint Walrickkapel en de koortsboom in de Hatertse en Overasseltse Vennen. De foto is gemaakt nadat de achterwand door vandalisme is omgeduwd en vóór het herstel ervan, 27/8/1985 (Ger Loeffen via F37857 RAN CCBYSA)
Bij de restauratie was de koortsboom bijna omgehakt, omdat deze te dicht bij de kapel stond. Na protesten werd hiervan afgezien. De kapel werd gerestaureerd naar de situatie uit 1904 op basis van beeldmateriaal uit die tijd. Wel zijn de laagste takken van deze boom gesnoeid, zodat er geen nieuwe lapjes aan deze boom kunnen worden opgehangen. Daarvoor in de plaats is iets verderop een nieuwe eik geplant, die de taak van de “oude” boom overneemt.
Vergetelheid
St. Walrick zelf raakt, in ieder geval in Nederland, in de 19e eeuw in vergetelheid. Bedevaartgangers begonnen de kapel met Sint Willibrord te identificeren, de vaderlandse heilige. Behalve offers te brengen in het offerblok, hingen pelgrims ook een lapje in de boom om de koorts “af te binden”.
Het Meertens Instituut constateert daarbij dat vooral vanaf de jaren 90 deze gewoonte weer is toegenomen.
Beelden
In de kapel zitten in de oostelijke muur 2 nissen. Oorspronkelijk waren deze bedoeld voor lampen. In de linker nis staat een beeld van O.L. met kind. Het is gemaakt door Peter Rovers. Daarvoor had de Lourdes-groep van de Katholieke Verkenners opdracht gegeven, om te vieren dat het 100 jaar geleden was dat het beeld van de Zoete Lieve Moeder vanuit Brussel naar ’s-Hertogenbosch was teruggekeerd. Daarbij zijn de stangen aangebracht om te voorkomen dat het beeld gestolen wordt. De steen die onder het beeld is ingemetseld is afkomstig uit Lourdes.
Daarnaast staat nog de stenen tronk, waar vroeger de collectebus was voor de de Stichting van De Algemene Armen te Overasselt.
Verzonnen legendes
Rondom de koortsboom zijn 2 “legendes” bekend, die in beide gevallen zijn verzonnen. De onderwijzer Gomarius Mes publiceerde deze in de de 19e eeuw, in de Katholieke Illustratie (1885-1886).
Haarband
De eerste “legende” is het verhaal dat de dochter van een heidense roverhoofdman ziek wordt. De vader was hoofdman van de “Hoemannen”, die het gebied rond Heumen onveilig zouden maken. Zij leven in een hut. Wanneer de dochter aan de koorts dreigt te bezwijken, gaat haar vader naar Willibrord, die op dat moment op missie was in dit gebied. Willibrord probeert de hoofdman tot inkeer te brengen en geeft tevens opdracht om een haarband van de dochter aan een struik te binden. De vader gehoorzaamt en de dochter geneest. Daarop bekeren ze zich beiden tot het christendom, waarop ze door de Hoemannen worden gedood. Sindsdien is dit een plek waar koortslijders en andere zieken op voorspraak van Sint Willibrord genezen hopen te vinden.
Keizer Karel
Keizer Karel zou de genezende kracht in 777 ervaren hebben door in de boom een zijden snoer opgehangen te hebben en daarna in gebed te zijn gegaan. Als dank zou hij een kapel hebben laten bouwen, gewijd aan St. Willibrord.
![De uitstulping linksboven is Fort Kyk in de Pot met daarachter Fort Steene Kruys: NIMEGUE/ G.Brakel ; del 1714 ; [rechtsonder in kader] / Ville forte dans la province | de Gueldre, avec les nouvelles |Fortifications | de Monsieur Coehoorn, Plattegrond
Vesting Nijmegen;
Lamigue
Het leven van Zyne hoogheit Johan Willem Friso, prinse van Oranje en Nassau,…. Nevens de historie van den jongstleden oorlog: met de gronttekening der voornaamste steden en vestigiingen verykt/Isaac Lamiguel, Amsterdam: Bij Jaohannes Oosterwyk, 1716, 1714 (KPA-II-21 RAN)](https://woneninnijmegen.blog/wp-content/uploads/2024/03/nimegue-brakel-del-1714-kpa-ii-21.jpeg?w=825)
Wonen in Nijmegen 