Jacobus van Lokhorst, architect

Jacobus van Lokhorst (Utrecht, 8 juni 1844 – Den Haag, 16 februari 1906) was een Nederlands architect en Rijksbouwkundige. Voor Nijmegen ontwierp hij de Rijkskweekschool.

Rijkskweekschool

1882 Van Schevichavenstraat 12

Jacobus van Lokhorst

(8-6-1844 Den Haag – 16-2-1906 Den Haag)

Jacobus van Lokhorst was van 1878 tot aan zijn overlijden in 1906 Rijksbouwkundige bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. Als dusdanig ontwierp hij onder andere gebouwen voor het onderwijs en  was hij ook de architect van de Rijkskweekschool. Hij ontwierp vooral in neorenaissance stijl; in zijn latere werk was dit vooral de stijl van de neogotiek.

Achtergrond Rijkskweekschool

De Rijkskweekschool is een voorloper van de huidig PABO. De eerste Rijkskweekschool is opgericht in 1816 te Haarlem. Daarna duurde het tot 1861 voor de oprichting van de volgende 2 scholen: in Groningen en Den Bosch. Met deze rijkskweekscholen kreeg de overheid een actieve rol binnen het onderwijs. De kwekelingen (degenen die werden opgeleid tot onderwijzer) kregen van het Rijk een beurs voor levensonderhoud. Vanaf die periode worden meer scholen opgericht, te beginnen met Middelburg en Deventer in 1876.

Op de school leerden de kwekelingen theoretische vakken. Deze konden ze toepassen op een aan de kweekschool verbonden lagere school.

Het begrip kweekschool was niet nieuw: de Maatschappij voor Nut van ’t Algemeen had haar eerste kweekschool in 1795 te Haarlem opgericht.

Rijkskweekschool

De school heeft hier tot 1928 gezeten. In dat jaar “verloor de school de strijd met zijn katholieke concurrenten. De gemeente kocht de gebouwen aan om een andere school met ruimtenood uit de brand te helpen.” (noviomagus)

In 1888-1893 was er echter een korte onderbreking. De schoolstrijd in Den Bosch zorgde echter dat Nijmegen haar rijkskweekschool weer opnieuw verkreeg: Bisschop van der Ven besloot in juli 1893 tot de oprichting tot een R.K. kweekschool in Den Bosch. Dit, terwijl er een discussie in deze stad plaats vond over de huisvesting van de Rijkskweekschool: het oude gebouw was in 1892 afgekeurd. Het stadsbestuur moest nu kiezen: of de stad moest 150.000 betalen voor nieuwbouw, of de Rijkskweekschool zou naar Nijmegen verhuizen: Nijmegen was bereid dit bedrag te betalen. De gemeenteraad van Den Bosch ging aanvankelijk akkoord, ook de (katholieke) liberalen waren bereid te betalen. Na verkiezingen trok de nieuwe gemeenteraad dit besluit in: de principieel katholieken wilden niet dat de gemeente de financiële lasten van een Rijkskweekschool zou dragen. Het aanbod van de Bossche Departement van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen bood aan dit bedrag te betalen, maar hierop ging de minister niet in. De Rijkskweekschool kwam (weer) in Nijmegen. En de bisschop kon zijn Bisschoppelijke kweekschool in Den Bosch laten bouwen.

Gymnasium

In 1930 kwam het Stedelijk Gymnasium op deze plek. Het Gymnasium zat op een pand aan de Kronenburgersingel en was inmiddels te klein geworden. Om aan de ruimtebehoefte te voldoen, is het gebouw aan de van Schevichavenstraat flink verbouwd. Daarbij werd de lagere school die aan de van Welderenstraat stond gesloopt.

Na het vertrek

In 1999 vertrok het gymnasium weer uit het gebouw, om zich te vestigen aan de Kronenburgersingel. Het gebouw is vanaf dat moment in gebruik als opvangcentrum voor verslaafde dak- en thuislozen.

Artikel bij de Opening

Het PGNC bij de opening:

“Nu de nieuwe Kweekschool voor Onderwijzers alhier geheel voltooid is, meenen wij onzen lezers geen ondienst te doen met eene beschrijving van deze schoone inrichting te geven.

De leerschool bestaat uit negen lokalen met vestibulene, gangen, mantelkasten, bergplaatsen, privaten en urinoirs. Twee dezer lokalen, bestemd voor de voorbereidende klassen, zijn door schuifdeuren gescheiden; in deze twee lokalen zal ook het onderwijs in de Fröbelmethode gegeven worden. Van de zeven andere lokalen zijn zes bestemd voor de gewone lagere leervakken en een voor het onderwijs in de handwerken. Iedere klasse is ingericht voor 40 leerlingen. De lokalen zijn groot 6.25 bij 8 M. en hoog 4.50 M. Zij hebben behoorlijke inrichtingen voor ventilatie, verwarming, enz. Alle klassen zijn voorzien van een waschfonteintje. Urinoirs en privaten zijn ter reiniging aan de waterleiding aangesloten. Ook de gasverlichting is in ruime mate aangebracht.

Gangen en vestibulen zijn zeer ruim. De bogen en muurwerken van deze zijn opgetrokken in sierlijk metselwerk, geschakeerd met gele en zwarte steenen, hetwelk een alleraardigst effect maakt.

Het gymnastieklokaal, groot 10 bij 20 M., is gedekt met eene sierlijke kap, geheel in ’t gezicht gewerkt en is door betimmering in vakken verdeeld. Ook hier verdienen de schoone gewerkte en geschakeerde muren, evenals de antieke schoorsteen, bijzondere aandacht.

Het geheel, wat de leerschool betreft, maakt wel is waar op den voorbijganger geen aangenamen indruk, doch dit wordt door de inwendige inrichting ruimschoots vergoed. Het was moeielijk een schooner uiterlijk aanzien overeen te brengen met de eischen, door de wet voor den bouw gesteld, dat alle lokalen gelijkvloers zijn.

Het kweekschool-gebouw, twee verdiepingen hoog, heeft daarentegen, wat het uiterlijk betreft, een goed aanzien. Ook in dit gebouw is de inrichting ruim. De hoofdingang, in de verlengde Ziekenstraat, geeft toegang tot eene groote vestibule met trapportaal. Aan de muurwerken in deze vestibule is, evenals aan die van de leerschool, bijzondere zorg gewijd; de kolommen tot steun van de bogen van het trapportaal, en die om de deurkozijnen zijn gewerkt van profielsteenen van de fabriek van den heer N. Van Heukolom; de overige metselsteenen zijn grootendeels geleverd door de heeren Van der Wadden en Burgers. Dit gebouw levert het bewijs, welk prachtig werk van het Hollandsch fabrikaat metselsteen kan verkregen worden, waartoe de genoemde geprofileerde steenen veel bijdragen.

Ter wederzijds en tegenover den hoofdingang van het kweekschool-gebouw bevindt zich een muziekzaal, groot 8 bij 14 M., waarin een podium of amphitheater voor den zang in koor, drie kamers voor de leer in natuur- en scheikunde, zijnde leskamer, werkkamer en kabinet, allen goed voorzien van kasten, tafels enz., zoodat er een ruime gelegenheid bestaat voor berging van physische instrumenten, insecten, mineraliën, glaswerken enz. Nog bevindt zich hier eene ruime pianokamer, eene kamer tot berging van jassen en eene directeurskamer.

Eene sierlijke eikenhouten trap met gesmeed ijzeren traphek geeft toegang tot de bovenverdieping, waar behalve de teekenzaal, groot 8 bij 14 M., nog gevonden worden 4 leskamers, een vergaderingskamer en eene kamer voor de docenten.

Het een en andere geeft den indruk van soliediteit en doelmatigheid en uit eene ruime beurs, wij zouden haast zeggen te ruime beurs, te zijn gebouwd en wij kunnen een ieder ten zeerste aanraden van de gelegenheid gebruik te maken om de verschillende inrichtingen te bezichtigen. Bijzondere vermelding verdient nog het glazen schoolbord, de inrichting der kachels en al het overige meubilair.

Het terrein, ter oppervlakte van 50 aren is van de wegen gescheiden door een ijzeren hek; eene ruime speelplaats voor de leerlingen wordt door een rasterwerk van het terrein der kweekschool gescheiden. Op dit laatste terrein zal een botanischen tuin worden aangelegd.

Het gebouw werd door het Ministerie van Binnenlandsche Zaken aanbesteed den 10 December 1880; de plannen voor dezen bouw zijn vervaardigd door den Rijksbouwkundige, den heer J. van Lokhorst, terwijl met het toezicht op de uitvoering zijn belast geweest de heer A.W.G. van Otterloo en J.A. Verfrftgt (?). Aannemers werden de heeren P. Van de Koolwijk en A. Th. Opsomer alhier voor de som van f139,700. Vooral deze laatsten verdienen den grootsen lof voor de keurige wijze, waarop het werk door hen is ten uitvoer gebracht.

De gebouwen der kweekschool worden den 22 Maart en die voor de leerschool den 1 April a.s. in gebruik genomen.” (PGNC 12/3/1882)

(Andere) bronnen en verder lezen

Over de Rijkskweekschool is meer te vinden op Noviomagus.nl

Wikipedia Jacobus van Lokhorst

Wikipedia Kweekschool voor onderwijzers

https://www.noviomagus.nl/Vrij/Rijkskweekschool/RijkskweekschoolCat.html

https://www.huisvandenijmeegsegeschiedenis.nl/info/Stedelijk_Gymnasium_Nijmegen

Bonas heeft reeds een uitgebreid overzicht over van Lokhorst, deze vindt u hier

De Fraters van Tilburg, Congregatie der fraters van O.L. Vrouw Moeder van Barmhartigheid: Organisatie van het onderwijs in de 19e eeuw, Toine Jansen in de Bossche Encyclopedie

Levensbericht van Johan Albert Leopold 1846-1922., Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1924: een uitgebreide levensbeschrijving van J.A. Leopold, die van 1897 – 1912 directeur was

MEEST RECENTE VERHALEN