De kabouterboom staat in het Kastanjedal van de stuwwal bij Beek. Met een leeftijd van 450 jaar is hij waarschijnlijk de oudste kastanjeboom van Nederland. Tot voor kort was hij ook nog eens officieel de dikste boom van Nederland, met een stamomtrek van negen meter.
Romeinen
Kastanjes op stuwwal (oktober 2024)
Oorspronkelijk komt de tamme kastanje voor in het Middellands Zeegebied. De Kelten waren waarschijnlijk de eersten die de bomen naar Noord-Europa hebben gebracht, de oudst gevonden resten zijn van 200 voor Christus (wikipedia). De Romeinen gingen kastanjes planten, als voedsel voor hun legioenen. Zo is de tamme kastanje waarschijnlijk ook op de stuwwal terecht gekomen, waar hij het goed doet in de löss achtige bodem. Het groot aantal kastanjes is dan ook van de kenmerken van de begroeiing van de stuwwal en het zoek naar kastanjes is een geliefde activiteit.
Oudste en (bijna) dikste
De Kabouterboom stond jarenlang ook bekend als de dikste boom van Nederland, met een stamomtrek van 8 meter en 33 centimeter. Dat was ook jarenlang waarschijnlijk geval, maar op een gegeven moment is hij ingehaald door een sequioia uit Brummen, welke nog elk jaar groeit. Deze had in 2020 een omvang van 8 meter en 60 centimeter. De vorige eigenaresse van het terrein in Brummen had geen behoefte aan bezoekers, en had gevraagd om haar boom alleen te vermelden op de “gesloten” lijst van het bomenregister, zodat deze boom wel bekend was bij beroepsmensen, maar publiekelijk.
Brand
In 2005 staken jongeren de boom (weer) in brand door binnenin een vuurtje te stoken. De boom werkte als een schoorsteen, maar de brandweer wist het vuur te blussen. Het was wel onzeker of de boom het zou redden. De Kabouterboom heeft zich echter wonderbaarlijk hersteld, wel herinnert de zwart geblakerde holte aan de brand. Op Bomengids.nl zijn foto’s te vinden van voor de brand.
Erosie
Kabouterboom (oktober 2024)
Daarna dreigde een nieuw gevaar: door erosie dreigden de wortels onvoldoende grip te behouden. Daarom is in 2019 een grote keerwand gebouwd.
Kabouters
Kabouter op de Kabouterroute (oktober 2024)
De boom dankt haar naam doordat ouders aan hun kinderen vertellen dat er kabouters in de boom leven: de holte is daar immers groot genoeg voor. De boom is onderdeel van de Kabouterroute, waar kinderen beelden van kabouters in het bos kunnen zoeken.
Vijver in Buurt Natuurtuin aan Trompstraat/dr Jan Berendsstraat (oktober 2024)
De Buurt Natuurtuin is een klein parkje tussen de Dr. Jan Berendsstraat en het spoor in. Hier stond aanvankelijk Cartonnagefabriek van J.P.A. Kilsdonk.
Oorspronkelijk waren hier woningen gepland. Omdat de buurt echter behoefte aan grond, werd er een plantsoen gepland. Bewoners namen daarop het initiatief om in plaats van dit plantsoen een natuurtuin aan te leggen. Het ontwerp, aanleg en beheer is uitgevoerd door vrijwilligers
Het park bestaat uit een grasveld, waar bijvoorbeeld kinderen kunnen spelen. Daarnaast heeft het een moerasvijver. Rondom dit grasveld en de vijver is een wat hoger gedeelte aangebracht, bereikbaar met trapjes.
Huisraad
1994 Hans Vos
Op het grasveld staat het kunstwerk “Huisraad” van Hans Vos uit 1994, wat tevens kan worden gebruikt om te spelen. Hans Vos omschrijft het kunstwerk zelf als: “”Huisraad’ bestaat uit een opstelling van dansende meubels in een formaat waar je je klein bij gaat voelen. Het werk appelleert aan onbevangen spelen en bouwen, aan vrolijke huiselijkheid in de open lucht. Het is een plek waar ruimte is voor verbeelding.'” (Kunst op Straat).
1986 – Speelplastiek, Speeltuin Tam Tam Symfoniestraat Nijmegen
1992 – Prieel, Tunnelweg Wijchen
1994 – De Verzegelde Tijd Beuningen
Buurt Natuurtuin Bottendaal (oktober 2024)
Buurt Natuurtuin Bottendaal (oktober 2024)
Buurt Natuurtuin Bottendaal (oktober 2024)
Buurt Natuurtuin Bottendaal (oktober 2024)
De Cartonnagefabriek van J.P.A. Kilsdonk, aan de Dr. Jan Berendsstraat op de hoek met de De Ruyterstraat ; links de Dobbelman Zeepfabriek, 27/6/1983 (Ber van Haren via ZN34654 RAN CC0) De afbraak van de voormalige Cartonnagefabriek van J.P.A. Kilsdonk. Het voormalige fabrieksgebouw moet plaats maken voor de hier geplande natuurtuin. Op de achtergrond de door architect Paul van Hontem ontworpen nieuwbouwwoningen aan de Trompstraat, 12/3/1991 (Ger Loeffen via F36490 RAN CCBYSA)
Een van de bekendste badplaatsen in de omgeving van Nijmegen is de Bisonbaai of Bizonbaai. Het is een voormalig zandwingat in de Ooijpolder, vlak bij de Waal. Daarnaast is het een geliefd wandelgebied, waarbij het met de Stadswaard/Ooijpolder en Groenlanden een groot groen lint vormt. Waarbij deze vervolgens weer aansluit op de Millingerwaard.
De Bisonbaai is gemiddeld 5 meter diep, waarbij het waterpeil afhankelijk van het peil in de Waal. Op sommige plaatsen is de het meer echter meer dan 15 meter diep. (Zwemwaterprofiel Bisonbaai)
Om een rondje te kunnen wandelen, is in 2005 een houten brug aangelegd, welke in 2020 is vernieuwd.
De Bisonbaai staat mede bekend om zijn naaktstrandgedeelte. En om Oortjeshekken, een café-restaurant dat tegenover de Bisonbaai ligt.
Oortjeshekken (januari 2023)
Onduidelijkheid over naam Bisonbaai
Er bestaat geen zekerheid waar de naam Bisonbaai vandaan komt. De Gelderlander heeft een leuk artikel over de mogelijke herkomst gepubliceerd.
De door mij (en Rob Essers zoals op de Gelderlander en Noviomagus staat weergegeven) eerstgevonden vermelding is wanneer De Gelderlander 24/7/1936 schrijft over een kanotocht door een aantal Nijmegenaren: ‘Eerst bij de inham, die de canoërs ‘Bizonbaai’ noemen, wenden wij het stuur en zakken we met een flinke snelheid weer de Waal af.’
Baggeren
De Bisonbaai is ontstaan door klei, zand en grindwinning (register zwemwater).
Op een kaart van 1956 zoals te zien op Reactie 5 is te zien dat op dat moment de Bisonbaai veel kleiner was dan het meer wat wij tegenwoordig kennen. In de jaren 50 is zand afgegraven om de Groenlanden-noord op te hogen. Dan heet het nog niet afgegraven deel “Sophia’s Kamp” (Noviomagus). Daarbij is nog tevens een open verbinding met de Waal te zien, ook op de kaart van 1966.
Het genoemde artikel uit de Gelderlander haalt Ton Basten uit Ooij aan, die vertelt dat hij als machinist op de baggermolen heeft gewerkt. Deze heette Cato en niet De Bison, zoals in veel artikelen te lezen is.
In ieder geval zijn in 1949 N.V. Grint Mij „Noviomagum” en N.V. Bagger- en Aannemingsbedrijf „Dara” eigenaren van Cato (Rb. Rotterdam, 19-1-1949).
Het krantenartikel van 8 juni 1957 (zie hieronder) noemt dat “geruime tijd geleden is onder Erlecom, nauwelijks vier kilometer van deze stad, een grote baggermaatschappij aan de arbeid gegaan en langzamerhand is er een diep meer ontstaan, dat de naam Bisonbaai heeft gekregen.”
Waarschijnlijk moest rond 1957 de naam Bisonbaai nog uitgelegd worden, want ook een artikel in het Nijmeegsch dagblad van 8-7-1957 noemt: “Bij de Bisonbaai, het grote meer nabij Erlecom”. (Een “veehouder” had een politieagent gevraagd bezoekers tegen te houden zijn land te betreden, omdat een paar dagen daarvoor bezoekers een landbouwwerktuig zouden hebben vernield. Daarnaast sluiten sommige bezoekers het hek niet, zodat zijn vee kan weglopen. En bezoekers lopen niet alleen op het smalle pad, maar soms met zessen naast elkaar wat onnodig schade aan het gras oplevert. “Bovendien lieten zij daar allerlei rommel achter”). Een artikel van het Nijmeegsch dagblad op 19-6-1957 over zwemgelegenheden in de omgeving heeft het echter slechts over “de Bisonbaai”.
Waterrecreatie
De Bisonbaai staat bekend als een van de meren om te gaan zwemmen of te zonnen.
In 1957 openen de heren Kunst en Wijns -waarschijnlijk voor korte tijd- een school voor waterskiën. Daarbij zijn er plannen om hier een watersportcentrum te vestigen, waarbij ook boten kunnen worden verhuurd. (Nijmeegsch dagblad, 22-5-1957). Een maand later (8-6-1957) schrijft het Nijmeegsch dagblad echter al dat de plannen voor een jachthaven weer van de baan zijn: Rijkswaterstaat de baggerconcessie heeft verleend, op voorwaarde dat de maatschappij na het beëindigen van de werkzaamheden de baai afsluit van de rivier.
Gratis zwemmen
In 1961 wordt er nog steeds gezwommen, gezeild en met motorbootjes gevaren, waarbij de Bisonbaai een open verbinding met “enkele kilometers verder op stromende” Waal heeft. Er zijn echter strubbelingen ontstaan: baron van Randwijk liet tegen “een kleine vergoeding” bezoekers toe op zijn terrein. Gemeente Ubbergen had echter een verordening uitgevaardigd, waarbij het verboden was in de Bisonbaai te zwemmen, zolang de eigenaar geen vergunning had om een zwembad te exploiteren. Van Randwijk wilde geen vergunning aanvragen “omdat hij er geen behoefte aan heeft zwembadexploitant te worden” en daarop konden mensen gratis terecht.
De Bisonbaai was een zware concurrent van het “Wylerbad”, welke met gemeentegeld was opgeknapt. De politie had het jaar ervoor, in 1960 een bekeuring uitgeschreven aan een zwemmer, om op die manier een rechtszaak mogelijk te maken die de rechtmatig van de verordening zou ondersteunen. De kantonrechter had de student een boete van 11 gulden gegeven met de mogelijkheid om in hoger beroep te gaan. Een jaar later, tijdens de behandeling van het hoger beroep, zegt de politieman dat er nog geregeld wordt gezwommen en dat de politie er niet tegen optreedt “die eraan toevoegde dat de Burgemeester van Ubbergen van mening was dat men met de tijd mee moest gaan en het zwemmen moest toestaan.” (Zeeuwsch Dagblad, 9-8-1961)
Verkoop?
In 1966 heeft de eigenaar G.R.A. van Randwijk plannen om het recreatiegebied “Bisonbaai” te verkopen. Daarbij verschijnt een advertentie in de Frankfurter Allgemeine, Dit leidt tot Kamervragen: is het wenselijk dat het gebied aan buitenlanders (“Duitsers zijn met name genoemd”) te verkopen? Kan het niet beter verkocht worden aan Nederlanders, desnoods met overheidsbijdrage of met een financiële deelname in de exploitatie? (Trouw, 21-4-1966). De uitkomst van deze eventuele verkoop is mij nog niet bekend. Van Randwijk zegt geen weet van deze advertentie te hebben gehad en dat hij niet zo snel de grond aan Duitsers zou willen verkopen (oa De Volkskrant en De Telegraaf 21-4-1966).
Naakt zwemmen
Schijnbaar lopen de verkoopplannen uiteindelijk op niets uit, want in 1976 is van Randwijk nog steeds eigenaar. (Nieuwsblad van het Noorden, 11-6-1976) Dan verschijnt er een artikel waaruit blijkt dat naaktzwemmers last hebben van toegenomen agressie. Zelf heeft van Randwijk geen bezwaar tegen naaktzwemmen.
Diersoorten
Galloway runderen Bisonbaai; na veel regen of hoogwater zijn delen van de Bisonbaai drassig (januari 2023)
De Bisonbaai maakt onderdeel uit van het natuurontwikkelingsgebied de Gelderse Poort. “Staatsbosbeheer “De Gelderse Poort” heeft aangegeven dat de Bisonbaai niet gezien moet worden als recreatieplas, maar als natuurgebied. De Bisonbaai is ook dusdanig ingericht. Het is wel toegestaan om overal op eigen risico te zwemmen. Het gebied heeft een oppervlakte van ca. 41 hectare.” (Register zwemwater).
In het gebied zijn galloway runderen en konikpaarden uitgezet. Omroep Gelderland heeft een mooi artikel geschreven, waarin Jeroen Helmer van ARK Natuurontwikkeling vertelt over deze dieren.
Bij het water zijn watervogels als brilduiker, nonnetje en grote zaagbek te zien. Vooral in de winter zijn hier veel ganzen te zien: brandgans, grauwe gans en kolgans. Daarnaast noemt Birdingplaces (tevens bron) een aantal andere bijzondere vogelsoorten.
Daarnaast komt de bever en de vlindersoort koninginnepage voor.
Korenmarkt, en tekening van Koster, op de achtergrond de St.-Stevenskerk, 1770 (Evert F. van der Grinten via F78336 RAN CCBYSA tevens Auteursrechthouder)
Waar vroeger parkeerplaatsen waren, is het tegenwoordig in de zomermaanden gezellig picknicken op de Korenmarkt. Al dan niet met een kleedje en picknick mand van Barrio Alto.
Daarbij is bij opgravingen de Sint Janskapel weer gevonden met daarbij 2 graven. Deze zijn opgenomen in het park, afgedekt met een glasplaat. Daarnaast zijn 2 13e eeuwse kelders gevonden aan de Smidstraat, deze zijn niet zichtbaar gemaakt.
Korenmarkt (juni 2024)
Johannieterorde
De kapel maakte onderdeel uit van het complex waar ook de Commanderie bij hoorde. Deze was einde 12e eeuw gesticht door Graaf Alardus en vrouwe Uda als hospitaal voor kloosteringen en pelgrims. In 1214 verkregen de Johannieters het pand (de Johannieterorde heette oorspronkelijk de Orde van Sint Jan). De commanderie en kapel was tijdens de 80-jarige oorlog afwisselend in handen van Spaanse en Staatse troepen/katholieken en protestanten. In 1636 overleed de laatste commandeur. In 1650 besluit het stadsbestuur om de inmiddels vervallen St. Janskapel te slopen. Een deel daarvan is inmiddels ingestort. Deze had inmiddels ook al gediend als vleeshal.
Korenmarkt
Historie Korenmarkt inzichtelijk gemaakt (juni 2024)
Daarbij wordt de vrijgekomen plaats aangewezen als marktplaats: de korenmarkt die tot dan toe op de Lagemarkt werd gehouden, wordt in 1653 hiernaar toe verplaatst. Vanaf dat moment is het de Korenmarkt. Een uitgebreid verhaal is te lezen op Huis van de Nijmeegse Geschiedenis https://www.huisvandenijmeegsegeschiedenis.nl/info/St._Janskapel.
Hof van Brabant
Gezicht op hotel Hof van Brabant, Korenmarkt, 1906-1912 (F2890)
Op de Korenmarkt zaten de nodige horecagelegenheden, waarvan het Hof van Brabant mogelijk de bekendste was. Na verloop van tijd was er een terras, met een prachtig uitzicht op de Waal. En er waren kegelwedstrijden, rond 1900 zeer populair.
Sloop
De Korenmarkt: het gedeelte tussen de Pepergas links, en de Vijfringengas rechts, met visvrouw Anneke Nas op de voorgrond, 1939 (J.G. Deur via F29204 RAN CCBYSA)
Rond 1880 kende de handel op de Korenmarkt een slechte tijd, onder andere vanwege de gebrekkige toegankelijkheid. In 13 maart 1882 ging de Korenbeurs op de Nieuwe Markt open.
De Korenmarkt kwam vrij ongeschonden de Tweede Wereldoorlog door. Vanaf 1950 tot 1980 vond echter “krotopruiming” plaats. Vanaf 1980 vond rondom deze locatie nieuwbouw plaats, waarbij de Korenmarkt een parkeerplaats werd.
Afsluitpaal
Afsluitpaal Korenmarkt, Peter van de Locht (juni 2024)
Detail Afsluitpaal Korenmarkt, Peter van de Locht (mei 2025)
Een herinnering aan de periode dat het een parkeerplaats was, is de afsluitpaal van Peter van de Locht uit 1975.
Groen
Graf Korenmarkt met glazen plaat als afdekking. Er wordt druk gemaakt van het grasveld. Op de achtergrond de St Stevenskerk, waarbij het dan mogelijk is over de daken te lopen (mei 2025)
Het park was een van de projecten voor Groene Allure Binnenstad, welke in 2007 is gestart. Dit project heeft als doel de kwaliteit van het groen in de binnenstad te verbeteren en ze aan te leggen waar mogelijk. Meer groen is goed voor een beter leefklimaat en draagt bij tot klimaataanpassing. Daarop zijn verschillende locaties in de binnenstad aangewezen die mogelijk geschikt waren voor vergroening of een parkje. De Korenmarkt was daar een van. S Roemburg leverde het ontwerp voor het park. Op 5-4-2012 vond de officiële opening van het park plaats.
Naast een grasveld heeft het op het hoogste gedeelte een siertuin met een fontein. Van daaruit loopt water door een goot, waar het de bron van een fontein is.
Daarbij is het gevonden graf zichtbaar gemaakt door een glazen afdekking.
Informatiebord Korenmarkt (juni 2024)Commanderie van St. Jan (mei 2025)
Gebroeders van Limburgplein met in het midden de etagelinde (september 2024)
In 2014 is op het Gebroeders van Limburgplein een zogenaamde etagelinde geplant: waarbij de boom zodanig is gesnoeid, dat er “etages” zijn ontstaan. Stad + Groen haalt de Gemeente Njimegen aan: “De bovenste etage symboliseerde de wereld van de goden. De middelste etage, de wereld van de wereldlijke en geestelijke overheden en de onderste etage stond voor de wereld van de gewone mensen. Daarom worden het ook wel geloofsbomen genoemd.”
De aanplant maakte onderdeel uit van het project “Groene Allure Binnenstad”. Deze werd gefinancierd vanuit de verkoop van 200 hectare Heumensoord aan Vitens.
Het Meertens Instituut gaat ervan uit dat de traditie van een etalage linde is ontstaan vanuit esthetische redenen.
De etagelinde op het Gebroeders van Limburgplein, juli 2017 (Google Streetview)
Park bij Wolfkuilseweg/Bredestraat/Oscar Carréstraat/Industrieweg
Park West (april 2024)
Tussen het sportpark en Yuverta door laveert het Park West. Een parkje waar veel mensen wandelen of hun hond uitlaten; het park heeft een loslaat plek. Veel mensen maken met elkaar even een praatje.
Het park is erg afwisselend, van een aantal poelen, een rij oude perenbomen (waarbij ik meestal moet toekijken hoe vogels zich tegoed doen aan het fruit, terwijl ik er vanwege de bramen niet bij kan; de bramen zijn wel lekker) en een voedselbos in ontwikkeling.
Een mooie site met veel foto’s met beschrijving wat er te zien is, is https://www.zodenaandedijk.com/Nijmegen-ParkWest/index.html. Helaas is de blog maar enkele malen verschenen in 2018 en 2019. Het kaartje op hun site maakt duidelijk dat het feitelijk om 9 deelgebiedjes gaat.
Voedselbos
Het Voedselbos in Park West begint steeds meer vorm te krijgen (april 2025)
Een van de onderdelen van Park West is een zogenaamd voedselbos. Deze in 2017 aangelegd op het terrein van de voormalige kassen van Novio. Daarbij zijn 4.000 planten gepoot. Het voedselbos was een initiatief van de Werkgroep Groen van Dorpsbelang Hees. Ook de voormalige kweker Arie Kooy was onderdeel van deze werkgroep.
De bedoeling van een voedselbos is dat het eetbare producten gaat leveren, zoals vruchten, kruiden en noten. Het verschil met de natuur is dat een voedselbos is aangelegd, waarbij door de keuze van de aangeplante planten het bos zichzelf in stand moet houden zonder mest of bestrijdingsmiddelen.
De Werkgroep had de wens van een voedselbos, vanwege de vele soorten planten die er kunnen groeien. Dat trekt op zijn buurt weer verschillende diersoorten aan. Daarnaast is het leuk om zelf fruit te kunnen plukken en heeft dat tevens een educatieve waarde doordat mensen nu kunnen zien hoe “eten” daadwerkelijk tot stand komt.
Voedselbos Park West (maart 2023)
Ecoruïne
in juni 2023 opende burgemeester Bruls de zogenaamde ecoruïne bij de Wolfkuilseweg. Het plan hiervoor stamt uit 2018, toen Operatie Steenbreek van start ging. De ruïne is gebouwd van stenen en tegels die opgehaald zijn in het kader van “Stenen eruit, groen erin.” Een project waarbij stenen en tegels worden door groen, zodat regenwater makkelijker kan wegzakken. Het doel is om overbelasting van het riool en natte voeten te voorkomen. Daarnaast zorgt een stenige omgeving voor een hetere omgeving: stenen warmen op en houden warmte vast, terwijl groen juist voor verkoeling kan zorgen. Aan deze ruïne is 2 jaar gebouwd. Het ontwerp van de grondvorm was afkomstig van Geert Schiks en het project een samenwerking tussen werkgroep Groen Hees van de Vereniging Dorpsbelang Hees, Operatie Steenbreek, gemeente Nijmegen, Dar NV, kunstenaar Geert Schiks en de zorgboerderij Onder de Bomen.
Tiny Forest Wolfsbosje
De ruïne ligt bij het “tiny forest” Wolfsbosje. Op de site van Vereniging Dorpsbelang Hees: ““Een Tiny Forest® is een dichtbegroeid, inheems bos ter grootte van een tennisbaan. Dit bos is niet alleen een prettige plek voor vlinders, vogels, bijen en kleine zoogdieren, maar ook voor mensen. Kinderen leren in het buitenlokaal over de Nederlandse natuur en buurtbewoners ontmoeten elkaar op een prettige en gezonde plek.”“
Poelen Park West in de sneeuw (februari 2021)Poel Park West in de sneeuw (januari 2021)Park West laantje in de sneeuw (februari 2021)Populieren Park West (maart 2023)Populieren Park West (maart 2023)zaden Park West (maart 2023)Planten Park West (maart 2023)Park West balen (juli 2024)Laan met fruitbomen, park Bredestraat (april 2021)
Thornsche molen bij Persingen. De molen werd bij Market Garden verwoest en is in 2016 herbouwd. De Thornsche Molen is een zogenaamde wipkorenmolen in de Ooijpolder, tussen Persingen en Erlecom. Of voluit: wipkokerkorenmolen.
Oorspronkelijke molen
De oorspronkelijke molen was waarschijnlijk gebouwd in de 15e eeuw. De Kampioen uit 1942 noemt dat ze eens heeft toebehoord aan het Kapittel van Cranenburg. De eigenaars van de molen hebben nog jarenlang tienden aan het kapittel moeten betalen; de naam Kapitteldijk herinnert nog aan dit Kapittel.
Rond 1778: Wipkorenmolen
In de 18e eeuw werd bij de een restauratie de inscriptie I V D G – A D 1778 op de zetelbalk aangebracht. Dit betekent: Jan van der Grinten Anno Domino 1778. Hij was op dat moment de molenaar en molenbouwer. Hij stamde uit een bekend geslacht van molenbouwers. Waarschijnlijk is bij de restauratie van 1778 de molen verbouwd tot kokerkorenmolen. In 1942 noemt de Kampioen dat “Maar het is een wipkorenmolen, waarvan ons land er nog maar een kleine tien bezit”. “
De Kampioen legt goed uit wat het verschil met een “standaardmolen” is: “Het kenmerkende verschil met den standaardmolen is echter, dat bij dezen het geheele bedrijf ondergebracht is in den draaibaren bovenromp, die dan ook meestal van aanzienlijke afmetingen is . Het ondergedeelte doet daar uitsluitend dienst als ondersteuning van den molen en in sommige gevallen is er een bescheiden bergruimte van gemaakt. Bij den wipkorenmolen- ter plaats wil men van deze benaming niets weten; men spreekt er van “kokermeulen”- dient het draaibare bovengedeelte daarentegen enkel voor het bergen van as, bovenwiel, bonkelaar en andere onderdeelen. Het bedrijf vindt in het “molenhuus”, dus in het vaste ondergedeelte plaats, en dit maakt de benaming kokermolen zeer wel verklaarbaar.
1799 Beschadiging door dijkdoorbraak
De Thornse molen aan de Kapitteldijk in de Ooypolder bij hoog water, 1920 (F74133 RAN)
In de loop der eeuwen zijn de nodige dijkdoorbraken geweest, al dan niet met een “ijsgang”. Deze hebben ook invloed op de Thornsche Molen gehad. Door de dijkdoorbraak van 1799 raakte de molen ernstig beschadigd. Daarbij sloeg het water een kolk achter de molen. Bij het herstel van de dijk werd deze om de kolk heen gelegd, zodat er een bocht in de dijk ontstond. Na de Tweede Wereldoorlog is de kolk gedempt, onder andere met resten van de molen en van andere bebouwing. Daarbij is de dijk weer rechtgetrokken.
Jaren 30 verval en verkoop
Thornsche Molen met 2 wieken, 1937-1940 (GN11125 RAN)
In de jaren 30 was de molen in verval geraakt. De burgemeester van Ubbegen, Sassen, nam het het initiatief tot restauratie. Hij kreeg daarbij een financiële bijdrage van provinciale en landelijke organisaties.
In juni 1935 vindt de veiling van de Thornsche Molen en een aantal andere gebouwen plaats vanwege het faillisement van G. Vierboom, molenaar.
Eind juni wordt de molen verkocht aan H. Vierboom te Heijen voor 1.400 gulden. Tevens heeft hij het Erfpachtrecht (V) gekocht voor 1.400 gulden (PGNC 28/6/1935).
Er is nog niet onderzocht wat de relatie tussen G. en H. Vierboom is. Wel noemt de Kampioen in 1942 dat Gerrit Vierboom op dat moment -dus waarschijnlijk nog steeds- de molenaar is.
Het Geldersch Panorama van 27 november 1941 (overgenomen van de website Thornsche Molen) noemt: “drie geslachten van de familie Vierboom, de grootvader, de vader en thans de zoon Jan, de heer Vierboom jr., hebben achtereenvolgens het muldersbedrijf in de Thornsche molen uitgeoefend en de zoon vertelde ons, dat zijn hooggespannen verwachtingen na de restauratie nog overtroffen waren. Ook hij zal hier zijn jaren dus wel uitdienen.“
Oorlog en verwoesting
In mei 1940 vallen de Duitsers binnen, onder andere in de omgeving van de Thornsche Molen.
In de storm van november 1940 raakte de molen zwaar beschadigd, waarbij onder andere de wieken knakten. In november 1941 was deze weer hersteld. Daarbij waren de wieken gemoderniseerd volgens het zogenaamde systeem Van Bussel.
Maar niet voor lang. Tijdens de gevechten rond Market Garden in september 1944 waren de Amerikaanse parachutisten geland bij Groesbeek. Daarbij kwam de molen midden in het frontlinie te liggen. Op 25 september 1944 wordt de molen en het buurtschap door brandbommen verwoest.
Wandelen, fietsen, of met de electrische step, Thornsche Molen (juli 2023)
Na de oorlog dient burgemeester Sassen een plan voor de herbouw van de molen en het buurtschap in bij het Ministerie van Wederopbouw. Deze plannen halen het niet: de herbouwclaims worden gebruikt voor de bestaande dorpskernen.
In 2005 kreeg een groep mensen het idee om de molen te gaan herbouwen. Het duurt tot 17 juli 2015 voordat begonnen kan worden met de bouw. De aannemer was Coppes BV uit Bergharen. De molen is op dezelfde plek herbouwd en werd op 15 juli 2016 officieel geopend. Vanaf dat moment is de molen daadwerkelijk weer in gebruik als korenmolen. In de aanbouw is een restaurant en een informatie gedeelte.
Molendatabase: “Er zijn alleen beplantingen ten oosten van de molen; vanuit andere windrichtingen zijn de windvang en het zicht op de molen zeer goed, daarbij is de molen ook vrij hoog gelegen.”
In het restaurant bevindt zich een informatiegedeelte over de over de geschiedenis en de herbouw van de molen.
Omgeving
Ooievaars Thornsche Molen (maart 2024)
De molen staat op de grens tussen Nederland en Duitsland/het toenmalige Pruisen. De grens is het ontwateringskanaal, in Duitsland de Hauptwässerung. Daarbij bevindt de molen zich op een kruispunt van 3 polders: Circul van Ooij, de Erlecomse Polder en de Duffeltse Polder.
Vlakbij de molen staat tevens een ooievaarsnest.
Dertig Menschenkinder bij Thornsche Molen
Menschenkinder door Anne Thoss (juli 2023)
Wanneer je vanuit de Thornsche Molen de brug oversteekt, zie je al gauw een groep van 30 houten figuren: de Menschenkinder van Anne Thoss, een kunstenares uit Kleve. De beeldengroep was een initatief van de Stichting Thornsche Molen ter gelegenheid van “75 jaar Vrijheid”. Deze beelden zijn onderdeel van de 6 kilometer lange wandelroute.
Aanvankelijk was het dan ook de bedoeling om 75 figuren te maken, maar dit bleek niet behapbaar. Daarbij kwam het aantal op 30, wat nog genoeg “body” zou overhouden.
De beeldengroep herinnert aan de evacuatie tijdens de oorlog, maar tevens ook aan het ontvluchten van oorlog, waanzin en onmenselijkheid, in heden en verleden. Ze hebben geen gezichtsuitdrukking, noch is leeftijd of geslacht te herkennen. Een soort schaakstukken die heen weer geschoven kunnen worden, zonder dat de stukken zelf een keuze of doel hebben. Houtkunstenaar Jo Milano (een alias van Jörg Florenz) maakte de beelden uit boomstammen op basis van een keramiek voorbeeld.
Anne Thoss en grenzen
Ontheemding, uitzichtloosheid, onbereikbaarheid zijn belangrijke thema’s bij Anne Thoss. Zij is in de grensregio opgegroeid. Ze heeft een Oost-Duitse vader, die na de oorlog niet meer terug kon. Zij werkt veel met het Duitse verleden en de Tweede Oorlog.
Daarnaast is er een kunstmatig eiland te zien waarop met water, gras, zand, klei en baksteen de letters O, P, E en N zijn gevormd. Dit werk van Paul de Kort.
Herinneringsroute Thornsche Molen – Zyfflich
Bij de molen begint de Herinneringsroute, een wandelroute van 6 kilometer. De Menschenkinder is een onderdeel van deze route. En net als dit kunsproject is het een initiatief van de Thornsche Molen. Het thema is “Herinnering 75 jaar Vrijheid”. Langs deze route zijn informatieborden geplaatst wat er in deze omgeving heeft afgespeeld.
Op de site van Visit Nijmegen is de route te downloaden:
Het Goffertpark is het grote stadspark van Nijmegen. Het is in de jaren 30 aangelegd als een werkverschaffingsproject. Nijmegenaren gebruiken het park om te wandelen, zonnen, sporten en de hond uit te laten.
Daarnaast vinden er regelmatig evenementen plaats: een circus, concert en een bijzonder moment is elk jaar weer de Koningsmarkt op Koningsdag.
Deze pagina zal van tijd tot tijd worden aangevuld, onder de foto staan daarnaast een aantal verwijzingen naar mooie sites weergegeven (tevens bron van deze pagina).
Goffertboerderij: Geschiedenis
Goffertboerderij (juli 2024)
Het Goffertpark is vernoemd naar de Goffertboerderij. Deze boerderij heeft zijn naam te danken aan Jan Derks den Goffert. Deze Derks komt voor in 1740, wanneer Jonas Reijnen toestemming krijgt om op de door hem gepachte percelen bouwland op de “op de “Hasencamp” onder Hatert “een huijs off schuur te mogen setten” met het doel om “daerinne te stellen een tropje schapen, die althans bij Jan Derkse den Goffert aen de heijde waren leggende en welke schapen aen de heijde soude blijven weijde” (Huis van de Nijmeegse Geschiedenis). Waarschijnlijk had of pachtte Derkse een boerderij op de toenmalige Malderheide. In ieder geval was zijn bijnaam “De Goffert”: een groot en dik persoon.
Boerderij de Goffert, oktober 1934 (F17222 RAN)
De boerderij komt overigens al eerder voor: in 1668 wordt het genoemd als de boerderij van Evert Reindershoff.
Boerderij “De Goffert” komt voor het eerst voor in 1780, wanneer het Borger Kinderen Weeshuis haar bezit van de Weezenheide op de Malderheide uitbreidt met een hofstede met bouw- en weiland, “vanouds “Maldenburg” en ook wel Maldenbij, Maldenbeim of De Goffert genaamd, afkomstig uit de nalatenschap van een zekere kapitein W. Keizer”(Huis van de Nijmeegse Geschiedenis).
De Goffertboerderij met het terras (theetuin) ten tijde van de opening van het aangenzende stadspark ‘De Goffert, Goffertweg 17, 7/1939-9/1939 (uitg A.A. van der Borg via F38969 RAN CC BY-SA)
Goffertpark met de hand gegraven
De Spade Goffertpark (april 2024)
Het Goffertpark is aangelegd al werkverschaffingsproject in de jaren 30. Toen was er een hevige crisis met grote werkeloosheid.
Het plan voor een “Stadsbosch” bestond uit de bouw en aanleg van onder andere een 17 ha. grote speelweide, theeschenkerij, schuilkoepels, hertenkamp, vogelpark, kinderboerderij, bijenstal, openluchttheater, stadion, sportvelden, tennisbanen en een siertuin met vijvers.
De aanleg van het Goffertpark, 1937 (Nederlandse Heidemaatschappij via F62866 RAN CCBYSA)
GoffertStadion: de Bloedkuul
(stilstaande) klok NEC stadion Goffert (april 2024)
In het park ligt het Goffertstadion, in de volksmond beter bekend als “de Bloedkuul” (de Bloedkuil). Ook het terrein voor het stadion is handmatig afgegraven. Door 160 Nijmeegse werklozen, die ongeveer 80.000 kubieke meter grond hebben verplaatst om een kuil van 6 meter diep met hellingen van 9 meter hoog te maken. Dus met bloed, zweet en tranen, waarnaar de naam Bloedkuul verwijst.
De architect van het stadion was D. Monshouwer en het werd in 1939 door Prins Bernhard geopend. Het stadion had plaats voor 30.000 bezoekers. Daarnaast had het een wielerbaan en een sintelbaan. Vanaf 1945 was het voor N.E.C. de thuisbasis.
Thuisbasis N.E.C.
Bij de bouw konden zowel N.E.C. als Quick 1888 het stadion als thuisbasis gaan gebruiken. Maar beiden aanvankelijk, omdat ze huur zouden moeten betalen en een eigen stadion op de Hazenkamp hadden. Dat van N.E.C. had al een capaciteit voor 12.500 personen.
In 1944 moest N.E.C. echter haar stadion verlaten: voor een deel vanwege oorlogschade. Bovendien was hun terrein een geallieerd legerkamp geworden. Sinds seizoen 1945-1946 is de Goffert het thuisstadion.
Vernieuwing jaren ’90
In de jaren ’90 werd het stadion vernieuwd. Daarvoor was de capaciteit van het stadion intussen vanwege veiligheidseisen die de KNVB en UEFA stelden teruggelopen naar aanvankelijk 5.000 plaatsen om vervolgens door maatregelen weer naar 10.000 te zijn vergroot. In 1998 werd besloten tot een grootschalige renovatie.
In 2000 ging het vernieuwde stadion open. Daarbij is de capaciteit verlaagd naar 12.500 zitplaatsen.
Vlaggenparade
Tussen 1951 en 2011 vond in de Goffert de officiële opening van de Vierdaagse plaats door middel van de Vlaggenparade.
Instorting tribune
Op 17 oktober 2021 stortte het voorste deel van het uitvak in vanwege hossende Vitesse supporters, vanwege de gewonnen wedstrijd met N.E.C.. Er bleek in de fout in de betonconstructie te bestaan, die ook gold voor andere delen van het stadion. Na maatregelen konden in 2022 weer wedstrijden met publiek gespeeld worden.
De aanleg van het Goffert Stadion, 1937 (F46202 RAN)
Rosarium
Vijver bij rosarium Goffertpark (juli 2024)
Erfgoedstem noemt het terecht een van de “kroonjuwelen” van het Goffertpark. In 2014 vond er een renovatie plaats. Daarbij werd de pergola wordt vervangen en de bodem van de vijver vernieuwd. Ook de schuilkoepel naast het rosarium werd vernieuwd.
Wat is een rosarium?
Het Rosarium in het Goffertpark, 1938-1940 (F57323 RAN)
Een rosarium is een tuin waar rozen de voornaamste planten vormen. De vrouw van Napoleon, Josephine, richtte bij hun huis Malmaison (vlakbij Parijs) de eerste rozentuin op, waarin alle rozensoorten die op dat moment bekend waren stonden. In de 18e en 19e ontstonden vele rosaria: veel en allerlei soorten rozen met daarachter heesters en hagen. Meestal hadden ze een klein oppervlak en waren ze niet groter dan ¾ hectare.
Daarbij lijkt het opvallend dat er in Nijmegen een rosarium wordt aangelegd: in de jaren 30 verdwijnen juist vele rosaria vanwege de hoge kosten van het onderhoud. (Bron: wikipedia)
De Kammende Baadster
Het beeld de Kammende Baadster is in 1958 gemaakt door professor Hermann Hubacher (1885 – 1976). In 2010 werd het beeld gestolen, waarschijnlijk vanwege het brons.
Kammende Baadster, beeld bij vijver rosarium Goffertpark, november 1982 (Ber van Haren via ZN34584 RAN CC0)
Daarop werd, na een inzamelingsactie, in 2013 het beeld Wassende Aphrodite van Margriet Hovens geplaatst. Dit beeld was gebaseerd op de Kammende Baadster. Ook dit beeld is in 2017 van de sokkel gestolen, waarschijnlijk in de veronderstelling dat het een bronzen beeld was. Zie voor foto’s van het beeld tijdens de onthulling Flickr.
Vlak naast de Goffertboerderij ligt de Educatieve Natuurtuin… en tot schande kwam ik er nu, juli 2024, pas achter. Want de tuin is werkelijk prachtig, met allerlei verschillende landschappen.
Ingang Javastraat, tussen nummer 66 en 80 Galgenveld
Javabosje, oude bomen met narcissen (maart 2024)
Veel niet-buurtbewoners zullen nog steeds voorbij lopen aan een van de meest verscholen groene plekken van Nijmegen: het Javabosje. Het ligt tussen de Javastraaat, Fransestraat, St.-Annastraat en Archipelstraat in, met als enige ingang aan de Javastraat: het paadje tussen nummer 66 en 80. Hoewel niet erg groot, is het een schitterende plek om bij een wandeling door Galgenveld aan te doen.
Buurtbewoners gebruiken het des te meer: als plek om te spelen, als ontmoetingsplek of om te genieten van het groen.
Vooraf
Rechts in het midden het Javabosje: Luchtfoto van de intocht van de 56e Vierdaagse. Geheel boven het Keizer Karelplein en het Concertgebouw De Vereeniging; links onderaan: de spoorlijn Nijmegen Venlo. Links een gedeelte van de wijk Bottendaal met links in het midden de Automatic Screw Works (A.S.W.) Apparatenfabriek aan de Dr. Jan Berendsstraat 24. Rechts in het midden de Archipelstraat met daarboven het Javabosje tussen St. Annastraat en Javastraat. 21/7/1972 (Rijkspolitie Dienst Luchtvaart, auteursrechthouder KNBLO-NL via F41699 RAN CC0)
Het Javabosje bevindt zich op het terrein van de tuin van de gezusters Bolsius en een voormalige kwekerij. In de jaren 70 had de gemeente plannen om hier een parkeerplaats aan te leggen. Doordat de buurt in verzet kwam, werden de plannen terug gedraaid. Daarna gebeurde er weinig meer en raakte het gebied in verval: het werd gebruikt als stortplaats en alles groeide dicht. In 1995 riep de gemeente het gebied uit tot groengebied. De grond blijft eigendom van de gemeente, maar de bewoners onderhouden het zelf. Hiervoor komen omwonenden twee keer per jaar bij elkaar.
Grote diversiteit in het Javabosje
De ondiepe, ronde vijver in het Javasbosje (maart 2024)
In het voorjaar (nu maart 2024) zijn er veel krokussen en narcissen te zien. Een ondiepe, ronde vijver herinnert nog aan de tijd dat het gebied een kwekerij was.
In het park hebben bewoners houtwallen aangelegd (zie foto hieronder). Hierin kunnen insecten zich nestelen, waarop vervolgens vogels op afkomen.
Ecologisch waardevolle plek
Samen met de (grote) tuinen van de omliggende huizen en die van de Oude Groenewoudseweg vormt het Javabosje een groene long binnen de wijk Galgenveld. Deze groene long is vooral geschikt voor dieren die dagelijks grotere afstanden kunnen afleggen. Het bosje fungeert daarbij als rust- en overnachtingsplaats. Van daaruit kunnen de dieren zich door de wijk verspreiden. (Ecologische Waarden van de Javabuurt in Nijmegen, 1998)
In 2008 kreeg het de status van Ecologische Wijkpost oftewel Ecologisch Waardevolle plek.
Vogelwaarnemingslijst Javabosje (maart 2024
Bij het informatiebord hangt een lijst van in totaal 33 waargenomen vogelsoorten. Het artikel uit 2013 noemt ook dat er soms een uil of buizerd te zien is.
Het Thiemepark is voor veel mensen uit Bottendaal hun tuin: wanneer het zonnetje schijnt is dit een van dé ontmoetingsplekken. Het staat op de locatie van de voormalige drukkerij Thieme. In het park zijn 3 amforen met een mozaïek van Abderrahim Chawki te zien.
Thieme
Drukkerij N.V. G.J. Thieme , gezien vanaf de kruising met de Van Goorstraat in de richting van de De Ruyterstraat, 1980 (Ber van Haren via ZN36106 RAN CC0)
Het park ligt op het terrein waar voorheen de drukkerij Thieme stond. Dit pand is in 1993 gesloopt. Het hekwerk rond het park en de Thiemeloods naast het park herinnert nog aan deze drukkerij. Het park is in 1999 geopend.
Een mooi en uitgebreid artikel over de ontstaansgeschiedenis van Thieme is te vinden op Noviomagus.
Ontmoetingsplek
Het park is in feite vrij eenvoudig: een soort grasveld. Echter: “Zoals in hoofdstuk 2 staat: mensen trekken mensen aan en komen af op plekken waar iets te doen is, en dan maakt een eenvoudige inrichting van die plek niet uit. Wel heeft het Thiemepark andere kwaliteiten: het ligt centraal in de wijk, het is zichtbaar, toegankelijk, in de zomer zijn veel festiviteiten en door de omliggende bankjes is er genoeg zitruimte (zie p.15). Dit in combinatie met het gebrek aan groen in de rest van de wijk maakt het park een goed gebruikte plek in Bottendaal”. (De openbare ruimte in de wijk ontrafeld)
Daarbij is het Thiemepark het enige groen dat midden in de wijk ligt. De overige groene plekken (de Vlindertuin, de moestuin, de spoorkuil, het Vondelpark) liggen allen aan de rand van deze wijk. Bovendien hebben veel bewoners in de wijk geen eigen tuin.
Kunstwerk
Abderrahim Chawki Thiemepark, maart 2024
Abderrahim Chawki maakte in het Thiemepark de sculptuur en mozaïekrand in 1999. De gemeente had hem gevraagd om een waterelement te ontwerpen. Hij maakte daarop dit beeld, dat uit 3 amforen bestaat. Ze symboliseren water, vruchtbaarheid en cultuur. Daarbij maakte Chawki een keramisch mozaïek. Deze werd geplaatst tegen de betonnen rand van het waterbassin. Het doet denken aan drinkplaatsen in zuidelijke landen. Daardoor sluit het ook aan bij de multiculturele sfeer in de wijk.
Abderrahim Chawki
Abderrahim Chawki is op 28 januari 1951 geboren in Casablanca (Marokko). Na zijn studie École des Beaux Arts vertrok hij in 1970 uit Casablanca. Uiteindelijk kwam hij in Utrecht te wonen, waar hij sindsdien woont en werkt. Hier volgde hij de opleiding Monumentale vormgeving aan Kunstacademie Artibus en daarnaast een steenhouwersopleiding.
Als beeldhouwer zoek ik in mijn werk naar de relatie tussen de taal en het beeld, daarvoor gebruik ik de aarde en mijn moedertaal. Voor mij gaat het om het calligraferen van het Arabische schrift op steen. Het woord heeft in elke taal zijn klank, schrift en betekenis. En in elke cultuur heeft het beeld zijn materiaal, vorm en ruimte. Deze dimensies probeer ik te verbinden in elkaar en te laten weerklinken. Vanuit mijn culturele achtergrond kan mijn werk beschouwd worden als een poging om de kunst van de calligrafie te vernieuwen met een nieuwe dimensie en aan de kracht van het materiaal een persoonlijke emotie te verbinden.
Wonen in Nijmegen 