Geschiedenis, wederopbouw en architectuur van de Broerstraat

De Broerstraat is de belangrijkste winkelstraat van Nijmegen. Het dankt haar naam aan de middeleeuwse Dominicuskerk, oftewel de Broer- of Broederenkerk. Rond 1900 werd de Broerstraat een van de belangrijkste winkelstraten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de straat vrijwel volledig verwoest. In de jaren 50 vond de wederopbouw plaats.

Op deze pagina staan de reeds verschenen blogs weergegeven die over de Broerstraat in heden en verleden gaan. Eerst een korte geschiedenis.

Voor de oorlog

Dominicuskerk

De Broerstraat is vernoemd naar de Predikbroeders, oftewel de Dominicanen.

6 Dominicanen kregen in 1293 de beschikking over een kapel van Tilman Werenbertsz, heer van Ubbergen, aan de tegenwoordige Broerstraat. Rond 1373 lieten zij een kerk, de Broer-/Broederen- of Sint Dominicuskerk bouwen.

Van katholiek naar protestants en weer katholiek

Sinds 1579 -de Tachtigjarige Oorlog- was de kerk voornamelijk protestants. In 1794 vatte de kerk vlam door de beschieting door de Fransen, waarbij de toren instortte. Uiteindelijk gaf koning Lodewijk Napoleon Bonaparte de kerk in 1808 weer terug aan de katholieken en kwam ze bij de Dominicanen terug. In 1810 kon er voor het eerst weer een katholieke dienst worden gehouden. Tussen 1830 en 1833 vond een restauratie plaats, waarbij de kerk in 1833 opnieuw werd ingewijd.

Neogotiek

Tussen 1866 en 1885 werd de kerk uitgebreid en verbouwd in neogotische stijl. De kerk kreeg een uitbreiding in de vorm van een zijbeuk en haar karakteristieke toren. De architect was P.J.H. Cuypers.

Verwoesting

De kerk en het naastgelegen klooster raakte gedeeltelijk verwoest tijdens de gevechten rond Market Garden.

De Dominicanessen besloten om in de nieuwbouw van de wijk Galgenveld een nieuw kerkgebouw met parochiecomplex (pastorie, school en parochiehuis) te bouwen. Ook was er een klooster voorzien, die echter niet is gerealiseerd.

De kerk en het klooster zouden nog 6 jaar als ruïne blijven bestaan. Er was herstel mogelijk. Toch werd er in 1950 besloten tot sloop, welke in 1951 daadwerkelijk plaats vond.

Bronnen

Wikipedia

https://www.huisvandenijmeegsegeschiedenis.nl/info/De_Broederenkerk

Geboortehuis Petrus Canisius

Op de hoek met de toenmalige Beynumgas stond het geboortehuis van Petrus Canisius.

Winkelstraat

Na de afbraak van de stadsmuren werd de Broerstraat samen met de Burchtstraat de belangrijkste winkelstraat. Deze liep wat kronkelig en het betrof veelal kleinere, locale winkels. Bij de kruising met de Burchtstraat was er sprake van een vernauwing.

Oorlog

De Broerstraat is een van de straten die tijdens de oorlog het zwaarst getroffen is door het bombardement van februari 1944 en daarnaast door de gevechten rond Market Garden in september 1944. De kerk raakte beschadigd. Er werd besloten deze niet opnieuw op te bouwen, maar een nieuwe Dominicuskerk naar de wijk Galgenveld te verplaatsen.

Na de oorlog: wederopbouw

Bij de wederopbouw is de straat iets verbreed, om deze beter geschikt te maken voor auto.  Wel is het vooroorlogse, iets gebogen verloop van de straat aangehouden. Veel bedrijven zijn (vrijwel) op dezelfde teruggekeerd als van voor de oorlog, hoewel een aantal percelen zijn samengevoegd. Bij het wederopbouwplan maakt de straat onderdeel uit van het commerciële hart van het plan: de winkelloop Broerstraat – Burchtstraat en Plein 1944.

De voorgevels van de straat zijn volledig gesloten, op de doorgang van ‘t Kerkegasje na. De gedachte hierachter was dat de bevoorrading van de winkels vanuit de achterkant, die uitkomen op expeditiehoven, zouden plaatsvinden. Zo zou het winkelend publiek geen hinder ondervinden van de bevoorrading.

Verscheidenheid en eenheid in wederopbouwarchitectuur

De supervisor, W.J. Gerretsen pakte de panden pandsgewijs aan, waarbij steeds verschillende architecten betrokken waren. Daardoor zijn er verschillen in kleuren, vormen en materiaal. Door rekening te houden met het ritme en de  continuïteit van de gevelwand, ontstaat er wel een soort eenheid. De detaillering is vaak te vinden in toevoegingen als mozaïeken, reliëfs en balkons. De stijl van de panden varieert van traditionalistisch tot modernistisch tot een mengvorm daarvan. Veruit de grootste in de Broerstraat is de voormalige Vroom en Dreesmann. Daarnaast zijn de er grote winkels op de hoek met Plein 1944.

Broerstraat belangrijkste winkelstraat

De Broerstraat werd de belangrijkste winkelstraat van Nijmegen. In de jaren 60 werd de Broerstraat de eerste straat van het centrum die voor auto’s werd afgesloten. Aanvankelijk kwamen er volop vitrines en bloembakken midden in de straat te staan. Een mooie foto is te vinden op Noviomagus.

In het Centrum 2000 plan bleef de Broerstraat haar belangrijke rol houden: de aanleg van de Marikenstraat had als doel om bij het winkelen een vierkant te kunnen lopen van Broerstraat, Burchtstraat en dan terug via het Koningsplein.

De laatste jaren is er in zijn algemeenheid een grotere waardering voor de wederopbouwarchitectuur. In de loop der jaren is aanvankelijk veel is vertimmerd, zodat veel van de oorspronkelijk open architectuur verloren is gegaan. Mijn persoonlijke indruk is dat de huidige winkeliers de laatste jaren juist weer meer naar de openheid van het oorspronkelijke werk lijken te streven.

Reeds verschenen artikelen over de Broerstraat

Zaadhandel Lahey en Fliervoet architect van Veen en Braam

“Zaadhandel Lahey en Fliervoet in Broerstaat herbouwd

Binnenkort is het alweer twee jaar geleden dat de eerste pionier in de Broerstraat, de fa. van der Borg, zijn bouw gedeeltelijk voltooid zag. Goed voorbeeld deed goed volgen en al moest de pionier dan ook geruime tijd een eilandbetaan leiden, thans mag wel worden gezegd dat het hek gelukkig van de dam is en het ene pand na het andere weer successievelijk in de Nijmeegse Kalverstraat wordt opgericht.

De zaadhandel van de firma Lahey en Fliervoet, vóór de stadsbrand in de Houtstraat gevestigd, is gistermiddag in de Broerstraat no. 45 heropend. In een fraai modern pand dat onder het architectenbureau van Veen en Braam te Nijmegen tot stand kwam, en door het aannemersbedrijf van Gebr. Sutmuller, eveneens alhier, werd uitgevoerd.

Opvallend is de verzorgde stijl van dit winkelpand, dat zijn plaats in deze omgeving met ere inneemt.

De pui bestaat uit een combinatie van vert de Suède marmer met Java teakhout en doet, evenals de winkel met zijn rustige verlichting en mooie betimmering warm aan. Achter de ruime winkel bevindt zich het kantoor en een apart pakhuis voor fijn tuinzaad. De pakhuisruimte voor het bewaren van de zaden in uitgebreide sortering is beneden, in de kelderruimte, waar de centrale verwarming speciaal voor lage temperaturen is ingericht.

Het was niet zonder reden dat de mede-firmant de heer Chr. Lahey gistermiddag bij de opening van de nieuwe zaak, waarin tal van bloemstukken prijkten, een waarderend woord sprak tot de architect, de aannemer en tot allen die aan de bouw hebben meegewerkt.” (De Gelderlander 28/10/1950)

Verbouwing Neijboer, architect Verburgh

1891 Broerstraat 29-31 (bij opening)

“Wijst de voortdurende uitbreiding onzer buitenwijken, waar steeds nieuwe sierlijke villa’s en practisch ingerichte woonhuizen verrijzen, op de snelle toeneming der bevolking, niet minder geven de vele nieuwe magazijnen en vooral de verbouwing van een aantal reeds lang bestaande winkelhuizen het bewijs van den bloei en den vooruitgang onzer stad, waardoor tegenwoordig eene wandeling in de hoofdstraten vooral bij avond voor velen een groote aantrekkelijkheid heeft. Bijna dagelijks kan men b.v. in de Burchtstraat, de Broerstraat, de Hezelstraat, op de Markt enz. nieuwe of meer naar de eischen des tijds ingerichte magazijnen waarnemen, die van de vindingrijkheid en ondernemingsgeest onze neringdoende ingezetenen getuigen. Zoo werd weder gisteren avond door den heer F.J.S.H. Neijboer, Broerstraat 39 en 31, zijn door den heer C. Verburgh Jr. alhier tot een dubbel winkelhuis verbouwde van ouds gunstig bekende Heeren-Kleedingmagazijn op nieuw geopend. De eene zijde behoudt hare vroegere bestemming, terwijl de andere zijde tot Heeren Hoeden-Magazijn is ingericht. De sierlijke etalage met de prachtige verlichting trekken de aandacht van elken voorbijganger. Vooral in het Hoeden-Magazijn zijn de nieuwste modellen in alle genres te zien. Ongetwijfeld zal de heer Neijboer zich bij zijne nieuwe inrichting in een toenemend debiet mogen verheugen.” (PGNC 1/11/1891)

Chicago-Bioscope

1912 Broerstraat 40 (verwoest)

“Chicago-Bioscope.

Wij hebben wederom niets dan goeds te melden over de filmseries welke den bezoekers van de steeds gezellig gevulde zaal der Chicago-Bioscope worden geboden. “De Voddenraper van Parijs” was het driedeelig hoofdnummer van het programma van Vrijdag en Zaterdag. Spel, enscenering en opname waren perfect.

Een kleurenopname van Eclair van de bekende Willy was allerleukst terwijl de extra van Selig “de Stuurman der Bessie Harder” een prachtfilm was. Ook de overige nummers “deden” het goed.

Zondag en gisteren zagen we “Tersicore” een drie-acter, waarin de Spaansche danseres Tersicore eerst de liefde verstoort eener prinses doch later de verloofden weer tot elkaar brengt. Een tweedeelige Engelsch-Indische opname “de Wijze Olifant” gaf bewonderenswaardig werk te zien. “Tuilerieën van Parijs”, “Jong-Italië”, “Léonce” enz. waren verder alle uitstekende beelden.

Heden gaat ook een nieuw programma tot en met Dinsdag. Als hoofdnummer “Zigeuner’s Minnestrijd”, een film in meerdere deelen en waarin een groot stierengevecht moet voorkomen: De roep over deze film is uitmuntend, zoodat we iets moois verwachten mogen. Ook het overige programma pakt door aantrekkelijke titels.

De verbouwing nadert haar voltooiing. Men heeft reeds het bijzondere projectiedoek van de schutting verwijdert om het op het tooneel te monteeren en behelpt zich thans op een soort wit doek. Het beeld is wel iets minder helder voor een nauwkeurig opmerker, doch Vrijdag a.s. zal reeds de geheele schutting verdwenen zijn. Het euvel is dus van voorbijgaanden aard, als het al een euvel zijn mocht. Op de verbouwing komen wij nader terug.” (PGNC 24/9/1913)

Tijdens het bombardement werd ook de Chicago Bioscoop verwoest. Bij de wederopbouw werd de Carolus Bioscoop haar opvolger:

Maison de Nouveauté’s

“Uitbreiding Maison de Nouveauté’s

De modern winkelpuien maken een straat aantrekkelijker, voor het koopend en wandelend publiek.

En waar drukte is, is handel.

Om nu aan die aantrekkelijkheid mede te werken heeft Maison de Nouveauté’s haar pand aan de Broerstraat 12 van een geheel gemoderniseerden voorgevel voorzien. De styleering van de enkele meters dieper geworden entree verhoogt den modernen aanblik der Broerstraat, waar reeds verschillende architekten van naam hun ideeën tot uiting brachten. Bij dezen verbouw is weelderig met kathedraal glas gewerkt, het aspekt van den winkel werd hierdoor niet geschaad. Een diffuus, doch helder door Zeiss-lampen verkregen licht verhoogt vooral des avonds de aantrekkelijkheid der etalages, die wat ekspositie aangaat op artistiek peil staan. De symmetrische lijn der etalages brengt voornaamheid in den bouw en zal de dames imponeeren.

Voile en zijden stoffen, waarvan Maison de Nouveauté’s een pracht-kollektie in voorraad houdt, zijn hier de specialité’s van het huis.” (De Gelderlander 20/3/1930)

Magazijn Meuwese van Gerve architect van Gils

1919, Broerstraat 64

“Magazijn Meuwese- van Gerve.

Hedenavond heeft de opening plaats van het magazijn der N.V. Industrie- en Handels-Maatschappij M. Meuwese-van Gerve, dat gevestigd is in het pand waarin jaren lang de Gebr. Hamer hun zaak in koloniale- en grutterswaren hebben gedreven. Is er in den aard van het bedrijf dus weinig gewijzigd, al heeft het een groote uitbreiding verkregen doordat veel meer andere artikelen worden verkocht- in zijn uiterlijk herinnert niets aan de vroegere zaak. Het pand is geheel verbouwd en het winkelhuis doet denken aan de zoo vaak reeds gememoreerde Phoenix die, uit haar asch verrezen, door een ieder met bewondering wordt aangestaard.

Het is dan ook een juweeltje, zoowel uit- en inwendig, het nieuwe magazijn van de firma Meuwese-van Gerven. Uit alles spreekt het streven van deze maatschappij om het nuttige en het artistieke hand naar hand te doen gaan. Door het fraaie interieur der zaak zoowel als door de keurige verpakkingen en reclame-artikelen waarmede de firma naar buiten spreekt, ontwikkelt zij ongetwijfeld den schoonheidszin van het publiek. Daarbij zal dit aanstonds waardeeren, dat er nog een andere factor is, die met de genoemde samengaat: de bevordering van zindelijkheid en hygiëne. Want met één oogopslag constateert de bezoeker, dat in dezen winkel met zijn rijkdom van marmer, tegels, wit-cement muren, vloeren van ingelegde steen, koper, zink en glas verontreiniging van de waren haast eene onmogelijkheid is en deze dan ook op de beste wijze worden verzorgd.

Het lijkt ons onnoodig tot in bijzonderheden te wijzen op al hetgeen op dezen winkel zijn stempel van artisticiteit drukt. Wie er binnentreedt ontwaart onmiddellijk, dat hier een kunstenaar het ontwerp heeft geleverd. Niemand minder dan de dezer dagen overleden beroemde architect Jac. van Gils is dan ook bouwmeester van de winkels der firma Meuwese-van Gerve, waarvan deze nieuwe wel spoedig door velen zal worden bewonderd.

En wat betreft de groote verscheidenheid van artikelen, welke in deze zaak voorhanden zijn, een blik op eene advertentie elders in dit nummer geeft antwoord op alle vragen te dien aanzien.

Voor de Broerstraat is het nieuwe magazijn stellig een aanwinst.” (PGNC 25/10/1919).

In 1919 is er een verbouwing, waarbij de winkel tijdelijk is gevestigd in Houtstraat 2.

Meuwese – van Gerve

(Overige) Bronnen en verder lezen:

https://www.noviomagus.nl/Ansichtkaarten/straten/Broerstraat/BroerCat.html, met veel oude foto’s

https://nl.wikipedia.org/wiki/Broerstraat_(Nijmegen)

Broerstraat 68 Gemeentelijke Monumentenlijst