Kelfkensbos

Het Spoorwegmonument met de beeltenis van de godin Victoria, opgericht in 1884 ter herinnering aan de totstandkoming van de spoorlijn Nijmegen-Kleef, ontworpen door gemeentearchitect ir. Jan Jacob Weve. Links, nog net zichtbaar, Sociëteit Burgerlust

Spoorwegmonument architect Weve

20 september 202521 september 2025 ReisgidsNijmegenUtrechtTrein

1884, Hoogstraat, Rijksmonument

Het Spoorwegmonument is ter herinnering aan de aanleg van de eerste spoorweglijn, door initiatief en kapitaal van Nijmeegse ingezetenen. Het monument is een ontwerp van architect Weve, waarbij het beeld van Victoria een afgietsel is van een beeld van Christian Daniel Rauch.

Op 8 augustus 1865 werd de spoorlijn Nijmegen-Cleve geopend. In 1884 werd de Nijmeegse Spoorweg Maatschappij geliquideerd. Daar Nijmegen meerdere verbindingen had gekregen, was het logisch dat het Staatsspoor ook de lijn naar Kleef zou overnemen. In de laatste vergadering der aandeelhouders, waarin met algemene stemmen de verkoop van de aandelen aan het Staatsspoor werd goedgekeurd, gingen ook stemmen op om de directie een huldeblijk aan te bieden. De directie wilde echter geen persoonlijke hulde. Daarom werd gekozen voor een monument, dat totstandkoming van het spoor Nijmegen-Kleef in herinnering zou houden.

Beeld Victoria

Spoorwegmonument Victoria, Hoogstraat/Kelfensbos, oktober 2023

Het monument is ontworpen door de gemeente-architect J.J. Weve.

Bovenaan staat het beeld van de godin Victoria (en niet van een Engel, zoals het wel eens wordt genoemd). Victoria is de Romeinse godin van de overwinning. Zij wordt meestal afgebeeld als gevleugelde jonge vrouw op een bol met een lauwerkrans in haar hand.

De Gelderlander 10/5/1884 geeft aan dat het beeld de “Faam” voorstelt (en noemt het tevens ‘engel’). De Faam wordt traditioneel echter afgebeeld met 2 bazuinen.

Christian Daniel Rauch

Christian Daniel Rauch (Arolsen, 2 januari 1777 – Dresden, 3 december 1857) was een Duitse neoclassicistische beeldhouwer. Hij maakte veel bustes, maar ook groter werk zoals grafmonumenten en standbeelden. Zijn bekendste werk is het ruiterstandbeeld van Frederik de Grote aan Unter den Linden in Berlijn. Wikipedia: “This work was inaugurated with great pomp in May 1851, and is regarded as one of the masterpieces of modern sculpture, the crowning achievement of Rauch’s work as a portrait and historic sculptor. Princes decorated Rauch with honors and the academies of Europe enrolled him among their members.”

Nadat hij uit Carrera (Italië) was teruggekomen, richtte hij het “Lagerhaus” op, een belangrijke schakel voor de Berlijnse School voor Beeldhouwkunst. De Berlijnse School was de naam voor een generatie kunstenaars waartoe ongeveer 400 kunstenaars worden toe berekend. Beginnend bij Johann Gottfried Schadow rond 1785 en zijn leerling Rauch en eindigend rond 1915.

4e Victoria/Viktoria

Ingo Steinbach, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons — Kranzwerfende Viktoria, Original in der Walhalla bei Regensburg
(Ingo Steinbach, CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons)

Het beeld van Victoria die een krans werpt is een zinken afgietsel van het beeld dat Rauch maakte voor het Walhalla in Regensburg. Dit beeld is de 4^e variant van de 6 Victoria beelden welke hij voor het Walhalla heeft gemaakt. De firma A. Castner uit Berlijn heeft het afgietsel gemaakt.

Daarnaast zijn van dit beeld zelf een aantal kopieen gemaakt, waaronder het beroemde beeld voor het Berliner Stadtschloss, welke nu in Alte Nationalgalerie staat. (Hoewel bronnen nadrukkelijk refereren naar het Regensburg beeld, welke het uiteindelijk ook is, is het mij momenteel nog niet gelukt te achterhalen of het beeld in Nijmegen daadwerkelijk dit beeld betreft, of een latere exacte kopie daarvan).

A. Castner, Berlin

Veel Nederlandse bronnen vermelden dat A. Cassner uit Berlijn de gieterij zou zijn. Het betreft echter A. Castner uit Berlijn.

Het is niet het enige afgietsel van Victoria door Castner: in de Rauch catalogus worden in ieder geval al 4 beelden genoemd (Nummers 66.1 t/m 66.4 Katalog Berliner Zinkguß des 19. Jahrhunderts, Nicola Vösgen, 1997 via SMB Museum)

De sokkel: een weerzuil

De zandstenen sokkel is in de vorm van een weerzuil. De Nijmeegsche Spoorwegmaatschappij wilde geen verheerlijking van personen als gedenkteken. Daarom werd gekozen voor wat in Duitsland een “Wettersaule” (Weerzuil) werd genoemd. (PGNC 11/5/1884)

In de 3 nissen waren een barometer, thermometer en een weerwijzer aangebracht. Op de achterzijde van het paneel was daarbij de verklaring van de wijzerstanden weergegeven.

Verwijdering weerinstrumenten

Mogelijk zijn de weerinstrumenten in 1936 afgebroken: Het monument verkeert dan in vervallen toestand. De gemeenteraad vraagt zich af wat zij met het ‘gedenkteken’ moet doen. Afbreken en naar elders verplaatsen, waarbij het beeld en opschrift behouden blijven? Weve adviseert dat als er geen geld is om het gedenkteken te restaureren, het het beste kan worden afgebroken: het gedenkteken is te zwaar gehavend en heeft sowieso te weinig waarde. Zo besluit de Gemeenteraad. (PGNC 20/3/1936).

In ieder geval zijn de weerinstrumenten er in 1955 niet meer (De Gelderlander 9/12/1955).

Opschrift

Sokkel Spoorwegmonument "Eendracht maakt macht - ter herinnering aan den bouw van den spoorweg Nijmegen-Cleve door Nijmeegs Burgerij - geopend 8 augustus 1865" Hoogstraat Kelfkensbos Weve september 2025 — Sokkel Spoorwegmonument Hoogstraat Kelfkensbos Weve (september 2025)

Op de sokkel staat aan de voorzijde een opschrift, om de datum 8 augustus 1865 levendig te houden:

“Eendracht maakt macht – ter herinnering aan den bouw van den spoorweg Nijmegen-Cleve door Nijmeegs Burgerij – geopend 8 augustus 1865”

Plaats van het Beeld

Op 29 september 1883 bespreekt de Gemeenteraad de plaats waar het monument moet komen te staan. De Commissie voor de oprichting van het monument heeft de gemeente verzocht het beeld te mogen plaatsen op gemeentegrond. Daarbij heeft het een voorkeur voor het Valkhof.

De gemeente vindt het Valkhof een weinig geschikte plaats: het past niet bij de oude gebouwen en zou door de bomen te weinig in het zicht staan. B. en W. geven de voorkeur aan plaatsing op de Nassausingel of aan de Stationsweg, bij het Keizer Karelplein. B. en W. stelt daarom voor om daar mallen van het beeld te plaatsen om te beoordelen hoe het monument daar zou staan.

De heer Berends, die naast gemeenteraadslid tevens lid van de Commissie is, geeft aan dat ook de commissie aanvankelijk dacht aan het nieuwe gedeelte (wat onder andere de Nassausingel en Stationsweg op dat moment zijn). Rosseels had daarop echter verkllaard, dat een gedenkteken met dergelijke afmetingen nergens kon worden geplaatst. Daarop was de Commissie op het Valkhof gekomen, waarvoor een grote meerderheid van de leden voor zou zijn. Het beeld kan zo geplaatst worden, dat deze geen invloed heeft op de beleving van de oude gebouwen. Daarnaast krijgt het beeld instrumenten om het weer te meten en deze moeten in de schaduw staan, welke de bomen van het Valkhof bieden. Tot slot moet het monument een plek krijgen waar veel mensen komen: ter bescherming van het beeld en omdat zoveel mogelijk mensen gebruik kunnen maken van de weerinstrumenten. (PGNC 3/10/1883)

De mallen werden gemaakt en geplaatst. Op basis daarvan wordt uiteindelijk besloten het monument voor het Valkhof te plaatsen.

Rijksmonument

Het beeld is een Rijksmonument vanwege haar architectuurhistorische, stedebouwkundige en cultuurhistorische waarde, “als goed en gaaf voorbeeld van een herdenkingsmonument uit het laatste kwart van de negentiende eeuw”.

Bronnen

Krantenartikelen: PGNC 3/10/1883, De Gelderlander 10/5/1884, PGNC 11/5/1884, PGNC 20/3/1936, De Gelderlander 9/12/1955

Victoria

Wikipedia:

Spoorwegmonument

Victoria (godin)

Wettersaule

https://nl.wikipedia.org/wiki/Christian_Daniel_Rauch

https://de.wikipedia.org/wiki/Berliner_Bildhauerschule

https://de.wikipedia.org/wiki/Kranzwerfende_Viktoria#:~:text=Die%20Kranzwerfende%20Viktoria%20oder%20Vierte%20Walhalla%2DViktoria%20in,der%20Berliner%20Bildhauerschule%20und%20des%20europ%C3%A4ischen%20Klassizismus.

Het Kelfkensbos is vernoemd naar het Kalverbosch; kelfke is Nijmeegs voor kalf. Onder het plein bevindt zich een parkeergarage. Het…

28 maart 202511 oktober 2025

Voetbrug Hunnerpark: Een Historisch Rijksmonument uit 1883

De voetbrug in het Hunnerpark verbindt het restant van de wallen met de Belvedère. Deze brug is ontworpen door stadsarchitect…

15 oktober 202320 december 2024

Weve architect

Weve was een architect en ingenieur. Hij was stadsarchitect en directeur Gemeentewerken van Nijmegen. Hij ontwierp onder andere 17 scholen,…

19 juli 202314 maart 2025

Slagerij De Vleeshouwerij C.A. van der Waarden door Bouwkundige J.H.W. van Waarden 1910

#Nijmegen, Centrum, Gebouw van de dag

Slagerij van der Waarden door Bouwkundige van der Waarden

27 augustus 2025 ReisgidsNijmegenUtrechtTrein

Kelfkensbosch 10 (Kelfensbos 10, verwoest september 1944)

In oktober 1899 vestigt C.A. van der Waarden zijn slagerij op het Kelfkensbos. Daarvoor had hij op Hezelstraat gezeten. Tijdens Market Garden wordt ook de slagerij verwoest.

In oktober 1899 vraag C.A. van der Waarden een vergunning tot het oprichten van “eene slagerij, in het perceel aan het Kelfkensbosch, kadastraal bekend Nijmegen, Sectie C, No. 3269” aan. (PGNC 25/10/1899) Daarvoor had hij op Hezelstraat 72 gezeten. (PGNC 29/3/1899)

Bij de opening

Bij de opening in november 1899 schrijft de Gelderlander:

“Gisteravond trok op het Kelfkensbosch de nieuw geopende, schitterend verlichte slagerij van den heer C.A. van der Waarden, die zijn zaak uit de Lange Hezelstraat daarheen verplaatst heeft, algemeen de aandacht. Het mag dan ook een model van een sierlijken en doelmatigen vleeschhouwerswinkel genoemd worden.

De bouwkundige en aannemer W.J.H. van der Waarden, die de verbouwing ontwierp en uitvoerde, heeft hier iets bijzonder fraais en degelijks geleverd. De pui is geheel uit verglaasde tegels en hardsteen opgetrokken en prijkt met een paar goed gebeitelde ossenkoppen, evenals het verder steenbouwwerk uitgevoerd door den heer H. Euwens. In de lijst moet nog een plaat van marmerglas met opschrift komen.

Ook van binnen is de winkel geheel met verglaasde tegels bekleed en voorzien van zware koperen uitstallings-inrichtingen van Bruns te Arnhem. Ondanks de stevigheid dier koperen haken en stangen bleken zij gisteravond, toen er eenige duizenden kilo’s vleesch aan hingen, tegen dat gewicht niet bestand en ontstond er een klein defect.

Zeer practisch is achter den winkel een ruime open plaats aangebracht, wat zeer bevordelijk is voor ventilatie en koelte, zoodat het vleesch gestadig frisch kan worden gehouden. Daartoe zijn ook de gaslichten hoog aangebracht, zoodat de warmte op het vleesch geen nadeeligen invloed kan uitoefenen. Kortom- en dit bewees vooral de uitstalling gisteravond- het is niet enkel een sierlijke winkel, maar er is vooral gezorgd voor deugdelijke waar.” (De Gelderlander 4/11/1899)

De in het artikel genoemde ossenkoppen zijn in de foto hierboven uiterst links- en rechtsboven te zien.

Gezien in de richting van de St.Jorisstraat, 1905 (Vivat via RAN, F18078)

Straatbeeld met de verwoestingen van de bevrijding, gezien in de richting van de St. Jorisstraat. Links, het grotendeels verwoeste pand van Slagerij C.A. van der Waarden, 9/1944 (Anna Huybers/ auteursrecht Andrew T. Woolley via RAN F14479)

Wijnandus Johannes Hermanus van der Waarden

Nijmegen, 15 november 1860 – Nijmegen, 25 september 1930)

Hij was naast aannemer/architect ook wethouder van Nijmegen.

Vooralsnog een lijst van werken afkomstig van Wikipedia:

1897-1897: Bloemerstraat 53 (winkelhuis, bovenwoning en werkplaats)
1903-1903: Oranjesingel 68 (eigen woonhuis) + 70
1904-1904: Daalsedwarsweg 1 (voormalige bakkerswinkel)
1904-1904 Dominicanenstraat 6 (voormalig klooster St. Vincentius)

Kelfkensbos

Het Kelfkensbos is vernoemd naar het Kalverbosch; kelfke is Nijmeegs voor kalf. Onder het plein bevindt zich een parkeergarage. Het…

28 maart 202511 oktober 2025

Van der Waarden Architect Nijmegen

OVER Wijnandus Johannes Hermanus van der Waarden (Nijmegen, 15 november 1860 – Nijmegen, 25 september 1930) Wijnandus Johannes Hermanus van…

27 maart 20235 december 2025

Melkerij Lent

In 1899 opent Wildenbeest een stoomzuivelfabriek en melksalon. Vooral het laatste trekt veel aandacht. Dit gebouw is ontworpen door de…

21 juli 2025

De Sociëteit "Burgerlust", rechts daarvan het Spoorwegmonument, en links de kapel van kasteel Bat-Ouwe-Zate (kasteel Hallo), 1914 (A. Witmond, Wilhelmina Bazar via F34412 RAN)

#Nijmegen, Centrum, Gebouw van de dag

Burgerlust: Van Elite Vereniging tot Publieke Ontspanning

24 mei 202524 mei 2025 ReisgidsNijmegenUtrechtTrein

In 1839 opent Sociëteit Burgerlust aan de Valkhof. Na topjaren in de 19 eeuw zal het uiteindelijk veranderen in een etablissement waar oorlogswinstmakers hun geld verbrassen. In 1920 wordt het in gebruik genomen als gebouw van de Katholieke Werkvereeniging Unitas. De Duitse bezetter geeft het de doodssteek door er een zwaar verdedingswerk van te maken.

Rond het midden van de 19e eeuw komen sociëteiten op. Burgerlust aan de Lindenberg was daarbij een van sociëteiten in Nijmegen. Of zoals Burgerlust zich noemt: “eene vereeniging van deelhebbers uit de fatsoenlijken burgerstand”.

Het begrip sociëteit bestond al in de 18e eeuw, met een sterke politieke inslag. Rond het midden van de 19e eeuw werd het begrip “sociëteit” nieuw leven ingeblazen. Het waren nu gegoede burgers -bijvoorbeeld fabrikanten- die een sociëteit oprichten.

Wikipedia: “Sociëteiten vindt men in Nederland op veel plaatsen. Meestal zijn ze uitsluitend voor mannen bestemd, die in de regel vrij hoog zijn opgeleid, verantwoordelijke/leidinggevende posities bekleden in de publieke of private sector of die zelfstandige beroepen uitoefenen. Zij zijn vaak ondernemend, dit in brede betekenis te verstaan.”

Oprichting Burgerlust

Societeit Burgerlust, Architect Pieter van der Kemp, 1839

Ontstaan

Op 1- 8-1800 had een “consortium van twintig heeren uit gegoede Nijmeegsche burgerfamiliën” een huis gekocht boven aan de Grootestraat, met een achteruitgang in het Gapersgasje, “De Diamant Ring”/”het Moorken” genoemd. (Van Schevichaven)

Begin 19^e eeuw waren er al plannen voor de bouw van Burgerlust. Er was een plekje grond uitgezocht, waar de bouw zou kunnen plaats vinden als de Burchtpoort zou worden gesloopt. Het zou echter tot 1838 duren voordat de plannen van de grond kwamen, vooral door de moeilijkheden tussen Noord- en Zuid-Nederland. En maart 1838 was het echter zover en “Verrassend snel kwam het benodigde bedrag (f40.000) bijeen.”

Bouw Burgerlust

De toegang tot het Valkhof, gezien vanaf het Kelfkensbos. Links Societeit 'Burgerlust', Julius Schaarwächter, 1858-1865 (F47516 RAN) — De toegang tot het Valkhof, gezien vanaf het Kelfkensbos. Links Societeit ‘Burgerlust’, Julius Schaarwächter, 1858-1865 (F47516 RAN)

23-2-1839 zal de aanbesteding plaats vinden. De advertentie spreekt dan van “Het opbouw van een Nieuw Locaal voor dezelve Societeit”. De bestektekening is te verkrijgen bij de Mede-Directeur J.E.H. Vaalman. (PGNC 20/2/1839)

De eerste steenlegging vindt op 20 april plaats, met het plan dat deze 20 augustus klaar zal zijn. Zodat op 24 augustus, de verjaardag van de koning, het gebouw kan worden ingewijd: “Maandag aanstaande wordt mede de eerste steen gelegd, door een lid der Directie, aan de nieuw op te rigten Societeit Burgerlust, welke door eene vereeniging van deelhebbers uit de fatsoenlijken burgerstand zal daargesteld worden. Deze Societeit, die, gelijk de Stads- Commedie en Concert-Zaal, naar het plan en de teekening van onzen bekwamen stads-architect, den heer van der Kemp, wordt gebouwd, is voor eene som van f11,500 aangenomen, komt juist tegenover de Commedie te staan en zal mede niet weinig tot verfraaijng van dat gedeelte der stad bijdragen. Zij zal, behalve haren sierlijken bouw, vooral uitmunten door heerlijke vergezigten langs den Waalstroom en de tegenoverliggende Betuwe en de Veluwse bergen…” (Algemeen Handelsblad 24-4-1839).

Die dag is er tevens de eerste steenlegging van de nieuwe schouwburg “Comedie, vereenigd met eene Concert- en Teekenzaal.”, eveneens naar het ontwerp van van der Kemp.

Op 11-6-1839 verschijnt er een personeelsadvertentie voor de werving van een kastelein. Hierin staat dat de Societeit bij de oprichting al 141 leden telt, “dit getal, vooral bij de opening der Societeit door derzelver aangename ligging en goed inrigting aanzienlijk zal toenemen; Billard en Tuin, alsmede bijzonder geschikte woning voor den Kastelein heeft.” J.P. Cramer, Hezelstraat is mede-directeur van de Sociëteit.

Van elite naar verburgelijking

De Sociteit na de verbouwing van.... De Societeit "Burgerlust" met rechts het monument ter herinnering aan de opening van de spoorlijn Nijmegen-Kleef, datering 1900 (Vivat Amsterdam via F34731 RAN) — De Societeit “Burgerlust” met rechts het monument ter herinnering aan de opening van de spoorlijn Nijmegen-Kleef, datering 1900 (Vivat Amsterdam via F34731 RAN)

Het bestuur kondigt in PGNC 15-4-1840 de aanbesteding aan van het maken van een kegelbaan, een veranda en een hek op de muur.

In 1842 wordt de Sociëteit weer ter huur aangeboden aan een “geschikten kastelein”. Op dat moment heeft de Vereeniging 230 leden (Opregte Haarlemsche Courant, 8-1-1842)

Vooral het toneel was aanvankelijk belangrijk. Daarnaast werden er ook andere vormen van uitvoeringen gegeven door de beste Nederlandse gezelschappen, maar ook uit Duitsland en Frankrijk.

Ook vinden we in 1846 de oprichting van Handboogschutterij “De Batavier”. (Algemeen Handelsblad, 9-11-1846)

In het begin van de 20^ste eeuw vond er echter een omslag plaats: “een verburgelijking” van Burgerlust. De “élite” ging naar uitvoeringen in Concertgebouw de Vereeniging. In Burgerlust bleef de amateurkunst en de variéte. “Tijdens de kermis was Faveur daar favoriet. Het geroezemoes van de ouderwetse kermis op het Kelfkensbosch had al jaren alle oude deftigheid uit de omgeving verjaagd” (Nijmeegsch Dagblad).

Het terras van Sociëteit Burgerlust op het Valkhof, met links de toren van kasteel Bat-Ouwe-Zate (kasteel Hallo) en rechts de Waal; een reproductie, 1900 (F34389 RAN)

1908: Verbouwing Concert- en Toneelzaal van Societeit “Burgerlust”, architect Hoffmann

Er is nog niet volledig onderzocht welke verbouwingen er zijn geweest.

In ieder geval vindt in 1908 vindt een verbouwing van de concert- en toneelzaal van Societeit Burgerlust plaats. De architect daarvan is J.W. Hoffmann.

“Societeit “Burgerlust”.

Toen een paar jaar geleden de leden van de societeit “Burgerlust” op voorstel van het bestuur besloten hadden de concertzaal in meer geregelde exploitatie te brengen en een afzonderlijken toegang met vestiaires en koffiekamer ingericht werden, bleek alras die verbetering zeer te voldoen en de ruime zaal wel in trek te komen. Daarmee was evenwel nog niet alles bereikt en juist bij meerder gebruik bleek alras dat de zaal te klein en het tooneel geheel onvoldoende ingericht was. In den afgeloopen zomer is, volgens de plannen en onder toezicht van den architect J.W. Hoffmann alhier tot verbetering overgegaan en nu een en ander gereed is gekomen, mag “Burgerlust” trotsch zijn op zijne mooie concert- en toneelzaal.

Ter inwijding van deze vernieuwde inrichting zal Dinsdagavond voor de leden een feestavond plaats hebben, georganiseerd door eenige der jongere leden, die daarmee tevens hun waardeering willen toonen voor het actieve bestuur, dat niets ongedaan laat om “Burgerlust” tot zijn ouden bloei terug te brengen.

De avond zal worden gevuld met de opvoering van Frederik van Eeden’s geestig blijspel “De Student thuis”, dat wordt opgevoerd door eenige leden, waarna een bal onder leiding van den heer Velthuis plaats heeft.

Wij vertrouwen dat de opkomst van H.H. leden met hunne dames de verwachting verre zal overtreffen en Dinsdagavond in “Burgerlust” weder de oude, gezellige geest zal heerschen.” (PGNC 3/2/1908)

1912: Steenmetzer

Advertentie heropening Burgerlust (PGNC 4/5/1912)

Begin mei 1912 koopt Steenmetzer het pand van Societeit Burgerlust voor f34.900. Na een restauratie zullen lokalen van de sociëteit ter beschikking van de leden van Burgerlust blijven. De overige gedeeltes zullen voor publiek toegankelijk zijn. (PGNC 3/5/1912 en PGNC 4/5/1912). Hij was daarvoor directeur van Hotel du Soleil.

Oorlogswinstmakers

“De vernietigende klap voor de oude roem werd Burgerlust toegebracht in de oorlogstijd van 1914 tot 1918. Het werd een vermaakplaats van de oorlogsparvenu’s. Smokkelaars en soldaten verdrongen elkaar. Boven danste men. Beneden was cabaret -en niet van het zuiverste soort”. (Nijmeegsch Dagblad) Degenen die grof aan de oorlog verdienden, waren in Burgerlust met hun geld aan het smijten. “Burgerlust zakte in reputatie tot prettent, waar wijn vloeid als water door de Waal.” (Nijmeegsch Dagblad)

Verbouwing

Het is mij nog onbekend of deze verbouwing reeds in 1912 plaats heeft gevonden, of dat het de verbouwing in 1916 betreft. In ieder geval vindt in juli 1916 een heropening na een verbouwing plaats.

Bij de heropening

Het PGNC schrijft over deze heropening:

“Café-Restaurant “Burgerlust”.

Hedenavond heeft op feestelijke wijze de opening plaats van het gerestaureerde café-restaurant der societeit “Burgerlust”. De directeur, de heer J.F. Steenmetzer, heeft het initiatief tot deze groote verbouwing genomen en het mag gezegd worden, dat hij in het ontwerpen van deze belangrijke verbetering uiterst gelukkig is geweest, terwijl van de uitvoering mede niet anders dan met grooten lof gewaagd kan worden. Aan weerszijden van den ingang van het gebouw, de midden-entrée van vroeger (de voormalige zij-ingang is vervallen) zijn twee mooie restaurants verrezen, met aan alle zijden flinke spiegelruiten en waar licht en lucht in groote volumia kunnen binnentreden. De heer Steenmetzer heeft voor een gezellig interieur gezorgd; in het lokaal ter linkerhand zijn rieten stoelen en tafeltjes geplaatst, een uitgezochte entourage om te “tea-en”, in het grootste lokaal rechts maken de witgelakte meubeltjes een frisschen, gezelligen indruk. Achter in dit zaaltje is, op de plaats waar binnenkort een bullet wordt ingericht op een podium een vleugel geplaatst en hier zal hedenavond het Italiaansche Kunstenaars-Ensemble onder directie van den heer G. Sabatini de gasten met mooie muziek aangenaam bezighouden.

Op de bijzonderheden betreffende deze verbouwing komen wij binnenkort nog wel terug. Reeds nu kunne wij echter een ieder een kijkje in het nieuwe café-restaurant “Burgerlust” aanbevelen. Gedurende deze maand zal er dagelijkse matinée en soirée zijn, Zaterdags en Zondags van 10 uur af gelegenheid tot dansen, bij gunstig weer concerten in den tuin. Mein Liebchen, as willst du noch mehr?” (PGNC 2/7/1916)

1920: Unitas

Het Verenigingsgebouw Unitas, en het Spoorwegmonument; rechts een Quickbus (stadsdienst), 1920 (F34399 RAN)

Burgerlust werd na de Eerste Wereldoorlog opgeheven. In augustus 1920 koopt R.K. Werkliedenvereeniging “Unitas” het gebouw, omdat de behuizing aan de Walstraat te klein was geworden.

“Gelegen in de onmiddellijke nabijheid van het aloude Valkhof, zetelde de R.K. Werkliedenvereeniging. Ook toen kwam kritiek. Te duur! Dat kunnen ze niet vol houden. Binnen korten tijd komt de plank er weer op, en meerdere soortgelijke uitspraken hoorde men, en toch door ’t taaie volhouden van ’t bestuur, waarvan zeker op de eerste plaats de penningmeester mag worden genoemd, bleef de bond, al was ’t vaak met de uiterste moeite, eigenaresse.” Bij de opening had de gehele week elke stand of bond zijn eigen feestavond. (Artikel over het 40-jarig bestaan van de R.K. Werkliedenvereeniging in De Gelderlander 25/8/1934, waarbij het citaat afkomstig is van Oud-voorzitter A.J. Uijen)

Leden van de R.K. Werkliedenvereeniging (RKWV) St. Stephanus, bijeengekomen om het Demonstratief Congres op 17 juni 1927 voor te bereiden. De foto is genomen aan de achterkant van het R.K. Vereenigingsgebouw Unitas, de vroegere sociëteit Burgerlust. ( inv.nr. 241 / Stichting Vakbondshistorisch Archief Nijmegen en omstreken (SVAN), Cen/NKV/Nijm/1927/2 via f85493 RAN)

Het gebouw was in gebruik als café-restaurant, maar ook voor het houden van bijeenkomsten als congressen en feestavonden. Vanuit het gehele land kwamen mensen -vooral werknemers met hun familieleden- naar deze ontspanningsgelegenheid om te kunnen genieten van het uitzicht vanaf het terras.

Oorlog en Sloop

Het gebouw Unitas (voormalige sociëteit Burgerlust) zwaar gebarricadeerd door de Duitsers als verdediging van Valkhof en Waalbrug, 1944 (F24100 RAN)

Toch werd er in 1926 al gesproken over afbraak en in 1934 viel het besluit tot sloop van het oude pand. De crisis van de jaren 30 en de oorlog in de jaren 40 voorkwam de uitvoering daarvan. De Duitsers hadden tijdens de Tweede Wereldoorlog de inrichting totaal vernield en het pand omgevormd tot zware bunker. Het Nijmeegsch Dagblad eindigt haar artikel, geschreven in 1955 vanwege de aangekondigde sloop van het pand met: “Voor het oude trotse Burgerlust bestaat geen toekomst meer. De bezetters maakten van de schouwburg een vesting, en ontnamen het daarmee de kans nog ooit iets goeds te worden, het rijke verleden waardig.”

Afgaande op de gevonden foto’s is Unitas/Burgerlust in 1956 gesloopt.

De sloop van het R.K. Verenigingsgebouw Unitas (voorheen Sociëteit Burgerlust), 4/1956 (Fotopersbureau Gelderland via GN17115 RAN CCBYSA Auteursrechthouder J.F.M. Trum)

(Overige) Bronnen en verder lezen

Kans op betere toekomst door Duitsers ontnomen, Nijmeegsch dagblad, 6-12-1955

https://www.noviomagus.nl/h1.php?p=Ansichtkaarten/Parken/Valkhofpark/cwdata/avalkhof010.html

Oud-Nijmegen’s straten, markten, pleinen, open ruimten en wandelplaatsen, van Schevichaven, 1896

De Godenpijler: Zonnewijzer met Valkhofmuseum, op een ochtend in oktober waar de zon ver te zoeken was (oktober 2023)

#Nijmegen, Centrum

Kelfkensbos

28 maart 202511 oktober 2025 ReisgidsNijmegenUtrechtTrein

Zonnewijzer met Valkhofmuseum, op een ochtend in oktober waar de zon ver te zoeken was (oktober 2023)

Het Kelfkensbos is vernoemd naar het Kalverbosch; kelfke is Nijmeegs voor kalf. Onder het plein bevindt zich een parkeergarage. Het plein zelf wordt gebruikt voor de markt en evenementen. Een bijzondere vondst bij de opgravingen van 1980 was de Godenpijler. Komende jaren zal het plein door vergroening een metamorfose ondergaan. Aan plein staat Museum het Valkhof.

Deze pagina verzamelt de berichten over het Kelfkensbos en zal van tijd tot tijd worden aangevuld.

Romeinen en Godenpijler

Godenpijler

In 1980 werden bij opgravingen twee delen van een Godenpijler gevonden (nu te zien in het Valkhofmuseum). Dit zou het bewijs zijn dat Nijmegen de oudste stad van Nederland is. Sinds 2002 staat de zonnewijzer Noviomagus op het plein, een kunstwerk van Rutger Fuchs en Ram Katzir. Momenteel is deze tijdelijk verdwenen, maar zal in…

Lees verder

28 maart 2025

Gertrudiskapel

Gertrudis van Nijvel: Heilige en Geschiedenis van de Kapel

Vlakbij de voetbrug bij het Hunnerprak staan de restanten van een muur: oude resten van de wallen? Nee: het is de Gertrudiskapel uit de 15e eeuw, die bij de werkzaamheden en het bouwen van de voetbrug weer aan het licht kwam. De kerkelijke geschiedenis gaat echter verder nog verder terug. Wat is de geschiedenis van…

Lees Meer

17 oktober 202312 december 2024

Huizen met middeleeuwse resten

Een detail van een plattegrond uit 1575; het Kelfkensbos met poel en de St. Geertrudiskapel, 1575 (vervaardiger dia dr. Jan Brinkhoff via D316 RAN CC0)

17e eeuw: De aanleg van het bos, waarnaar Kelfkensbos is vernoemd

Een aquarel van Derk Anthony van der Wart (10-6-1767 - 8-4-1824): gezien vanaf de Belvédère in westelijke richting met v.l.n.r. het Kelfkensbos, de Voerweg , het Valkhofpark en de rivier de Waal ; op de achtergrond links de Burchtpoort en rechts de St. Stevenskerk, 1800-1806 (F54974 RAN) — Een aquarel van Derk Anthony van der Wart (10-6-1767 – 8-4-1824): gezien vanaf de Belvédère in westelijke richting met v.l.n.r. het Kelfkensbos, de Voerweg , het Valkhofpark en de rivier de Waal ; op de achtergrond links de Burchtpoort en rechts de St. Stevenskerk, 1800-1806 (F54974 RAN)

Het plein/de straat is vernoemd naar het bos dat hier stond. Dit bos werd ook wel Kalverbosch genoemd; “kelfke” is Nijmeegs voor kalfje. Mogelijk is de naam afkomstig van burgemeester Arnold Kelffken, die het bos in 1622 zou hebben laten aanleggen. Maar mogelijk is deze associatie van een latere datum. (wikipedia, Straatnamenregister)

1840: Plein

Een tekening van Pieter Franciscus Peters Sr. (27-11-1787 - 10-1-1867) van het Kelfkensbos met een oude pomp met een hek, geplaatst toen de poel werd gedempt. De pomp is afgebroken in 1883, 1840 (maker dia: dr. Jan Brinkhoff via D320 RAN CC0) — Een tekening van Pieter Franciscus Peters Sr. (27-11-1787 – 10-1-1867) van het Kelfkensbos met een oude pomp met een hek, geplaatst toen de poel werd gedempt. De pomp is afgebroken in 1883, 1840 (maker dia: dr. Jan Brinkhoff via D320 RAN CC0)

In ieder geval was het tot 1839 een bos: aanvankelijk iepen, vanaf 1688 lindebomen.

In 1831 verdween al een deel van het bos door de aanleg van opslagplaatsen voor artillerie en een barak voor soldaten. De overige bomen werden 9 jaar later gerooid: “Doch in dat en het volgende jaar zijn alle deze lindeboomen geveld, zoodat deze wandelplaats nu uit jong plantsoen tusschen slingerpaden bestaat; terwijl er tevens een paradeplein is aangelegd; zoodat deze plaats nu een geheel ander aanzien bekomen heeft.” (Van der Aa 1845, deel 6, p. 384 via Straatnamenregister)

Waterpomp

Market Garden

Het zogenoemde huis van Robert Jansen bij de Belvédère, 1932 (GN2769 - A RAN) — Het zogenoemde huis van Robert Jansen bij de Belvédère, 1932 (GN2769 – A RAN)

Het zogenoemde huis van Robert Jansen bij de Belvédère op het Kelfkensbos.

Dit monumentaal pand stond nabij het Valkhof, grofweg op de plek waar nu het Valkhofmuseum staat. Het werd tijdens de tweede wereldoorlog (20-21 september 1944) door vuur verzwolgen nadat Hauptsturmführer Euling er zich met zo’n 150 manschappen in had verschanst (Bijschrift ZN24697 RAN)

De Valkhofbunker heeft een aantal mooie artikelen geschreven over de strijd rondom het Valkhof en haar omgeving, waaronder:

Val van het Valkhof

Val van het Valkhof II

Een unieke kaart

Een bizarre ontsnapping

Herinrichting van het plein met onder andere Valkhof museum

Aanbouw museum Valkhof en aanleg plein Kelfkensbos, 4/1998 (Hans Giesbertz via D1724_18_07-38 RAN CC0 tevens Auteursrechthouder)

Samengaan 2 musea

In 1999 opende koningin Beatrix Museum het Valkhof, vanaf Valkhof Museum genoemd. Daarbij waren 2 musea samengegaan: Museum M.G. Kam, die een archeologie collectie had en de Commanderie van St. Jan, met een collectie van Nijmeegse historische objecten en oude en nieuwe kunst.

Collectie

Belangrijke objecten in haar collectie zijn ondere andere:

de Godenpijler
het Romeins Masker
de Peutinger kaart
Antependium van het Schippersgilde

Het gebouw

Het gebouw is ontworpen door Ben van Berkel. “De strakke lijnen en heldere kleuren van het gebouw contrasteren sterk met het park waarin het gelegen is. De architect koos voor een centrale trappartij, waarvan de onderkant al buiten op het voorplein begint. Het omstreden gebouw kreeg de bijnaam ‘Het Zwembad’.” (wikipedia)

Verbouwing

In 2021 kocht de gemeente Nijmegen het gebouw. Vanaf oktober 2022 werd het museum gesloten voor een verbouwing. Daarbij kreeg Ben van Berkel de opdracht een nieuw ontwerp te maken. De verwachting is dat het museum in 2026 zal heropenen. In de tussentijd is een deel van de collectie te zien aan het Keizer Karelplein 33.

Bij de verbouwing worden er bovendien maatregelen genomen voor verduurzaming, zoals verbeterde glas-, gevel- en dakisolatie.

De binnenhuisarchitect is Ineke Hans. “Hans is een Gelderse kunstenaar en ontwerper die internationaal bekend is geworden met haar duurzame meubels en gebruiksvoorwerpen, die vaak een knipoog bevatten. Haar stijl is warm en aansprekend; haar werkwijze is vaak ambachtelijk.” (Valkhofmuseum.nl)

De verbouwing is te volgen op Valkhof in de steigers.

Valkhofmuseum, 27/5/2005 (Jacques van Dinteren via DF5189 CCBYSA)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Valkhof_Museum

https://nijmegen.mijnwijkplan.nl/centrum/project/valkhofkwartier-vernieuwing-museum-het-valkhof

https://www.canonvannederland.nl/nl/valkhof-museum

https://www.rn7.nl/nieuws/artikel/verbouwing-valkhof-museum-gaat-sneller-dan-verwacht

Constructie/Tekening in de Lucht

Jarenlang stond het kunstwerk ‘Constructie/Tekening in de Lucht’ op het Kelfkensbos. Het is een ontwerp van de Belgische kunstenaar Naricisse Tordoir.

Narcisse Tordoir (Mechelen, 1954) is een beeldend kunstenaar. Zijn werk bestaat uit installaties, openbare kunstwerken (in metaal), spuitverf, pastel, fotografische beeldbewerking en tekeningen.

Hekwerk

“Tordoir werkt vaak enkele jaren rond een bepaald thema. Zo lijken het Hekwerk Barcelonaplein en het Hekwerk Hudsonhof in Amsterdam op elkaar.” (wikipedia) In het thema van “Hekwerken” lijkt ook de “Tekening in de Lucht” te vallen.

Zijn eerste hekwerk was voor het Barcelonaplein. Echter: in ieder geval maakte hij in 1989 een draaibaar paneel voor de Universiteit Tilburg.

Over het Barcelonaplein: “Tordoirs kunst wordt gekenmerkt door simpele lijnen die alledaagse objecten weergeven. Dat zie je ook terug in het hekwerk op het KNSM-eiland. Het 27 meter hoge hek bestaat uit 48 vlakken, waarin met traliewerk van zwartgelakt staal pictogramachtige tekens zijn aangebracht. Hierdoor lijkt het net alsof de ramen in het bouwwerk van Albert doorgetrokken zijn in het hekwerk van Tordoir. In het hekwerk zijn gordijnen te herkennen die naar achter geschoven zijn en een bloem, neus of pijp onthullen. Als de zon schijnt, dan werpt het traliewerk een schaduw op de muren en de ramen van het gebouw. “Ik probeerde zo een link te leggen met wat er in het gebouw gebeurde en wat zich daar afspeelde en daarmee het alledaagse van het leven te vatten”, vertelt Tordoir.” (https://publicart.amsterdam/projecten/zonder-titel-hekwerk-poort/). “Het hekwerk op het KNSM-eiland werd een groot succes en Tordoir werd door andere gemeentes al snel gevraagd om eenzelfde hekwerk voor hun stad te maken. “Dat heeft mij sindsdien altijd achtervolgd in Nederland”, zegt Tordoir.”

Zie voor een afbeelding van het hekwerk Barcelonaplein: https://amsterdam.kunstwacht.nl/kunstwerken/bekijk/1755-hekwerk Let daar ook op dat dit hekwerk dezelfde “tegenover elkaar staande neuzen” heeft als Tekening in de Lucht.

En Hudsonhof: https://amsterdam.kunstwacht.nl/kunstwerken/bekijk/6545-zonder-titel-hekwerk-poort

Tegenwoordig is het beeld verplaatst naar de Weezenhof.

Bronnen:

https://nl.wikipedia.org/wiki/Narcisse_Tordoir

https://nl.wikipedia.org/wiki/Hekwerk_Barcelonaplein

Eetgelegenheid

Martin's Place, Kelfkensbos (september 2024) — Martin’s Place, Kelfkensbos (september 2024)

Sinds 2001 is een eetgelegenheid op het Kelfkensbos gebouwd. Tegenwoordig (september 2024) zit hier Martin’s Place.

Vergroening

Komende jaren gaat het Kelfkensbos op de schop. Onder andere zal er meer groen komen. Daarnaast zal de Spaanse kunstenaar Fernando Sánchez Castillo 3 kunstwerken maken. Een van die beelden wordt een omgekeerde ruiter te paard, welke keizer Augustus voorstelt. Ook de Godenpijler zal terugkomen. Bovendien zal er meer horeca komen in de vorm van terrassen.

Wel gaat het aantal vierkante meters dat geschikt is voor evenementen achteruit: van 2.000 naar 4.000 meter.

Fietsenkelder

Fiets parkeergarage Kelfkensbos 202509 — Fiets parkeergarage Kelfkensbos (september 2025)

Een van de aanpassingen die reeds is gerealiseerd is de nieuwe fietsenkelder, geopend in november 2024. Waar op de bovenste laag van de parkeergarage voorheen 100 auto’s konden staan, is er nu ruimte voor 1.200 fietsen. Daarbij ligt de ingang op het oosten; de fietsenkelder is vooral bedoeld voor mensen die vanuit het oosten komen en uit Lent en de Ooijpolder.

https://www.gelderlander.nl/nijmegen/sneakpreview-zo-ziet-de-nieuwe-fietsenstalling-kelfkensbos-er-uit~a75af51c9/

De nieuwe fietsenstalling bij Kelfkensbos is open

https://www.gelderlander.nl/nijmegen/historisch-valkhofpark-en-stenig-kelfkensbos-krijgen-een-make-over-zo-ziet-het-er-straks-uit~ac0b19cc/

https://www.gelderlander.nl/nijmegen/ook-laatste-kunstwerk-verdwijnt-van-troosteloos-kelfkensbos-godenpijler-keert-over-twee-jaar-terug-maar-waar~aff7d86b/

Markt

De vaste klanten van de viskraam (oktober 2023)

Spoorwegmonument architect Weve

Het Spoorwegmonument is ter herinnering aan de aanleg van de eerste spoorweglijn, door initiatief en kapitaal van Nijmeegse ingezetenen. Het monument is een ontwerp van architect Weve, waarbij het beeld van Victoria een afgietsel is van een beeld van Christian Daniel Rauch.

Lees Meer

20 september 202521 september 2025

Melkerij Lent

In 1899 opent Wildenbeest een stoomzuivelfabriek en melksalon. Vooral het laatste trekt veel aandacht. Dit gebouw is ontworpen door de architect Oscar Leeuw, waarbij zijn broer Henri Leeuw voor decoratieve elementen zorgde. Het gebouw viel op door zijn opmerkelijke architectuur en de vele en felle kleuren.

Lees Meer

21 juli 2025

Slagerij van der Waarden door Bouwkundige van der Waarden

In oktober 1899 vestigt C.A. van der Waarden zijn slagerij op het Kelfkensbos. Daarvoor had hij op Hezelstraat gezeten. Tijdens Market Garden wordt ook de slagerij verwoest.

Lees Meer

27 augustus 2025

Burgerlust: Van Elite Vereniging tot Publieke Ontspanning

In 1839 opent Sociëteit Burgerlust aan de Valkhof. Na topjaren in de 19 eeuw zal het uiteindelijk veranderen in een etablissement waar oorlogswinstmakers hun geld verbrassen. In 1920 wordt het in gebruik genomen als gebouw van de Katholieke Werkvereeniging Unitas. De Duitse bezetter geeft het de doodssteek door er een zwaar verdedingswerk van te maken.

Lees Meer

24 mei 202524 mei 2025

De Schouwburg in Nijmegen: Van Opening tot Sloop

De eerste stadsschouwburg van Nijmegen werd in 1838 geopend als “Lokaal tot Nut en Genoegen”. Het ontwerp was van stadsarchitect Pieter van der Kemp. In 1881 vond een verbouwing plaats naar ontwerp van stadsarchitect Weve. Deze verbouwing lijkt vooral intern te zijn geweest. De schouwburg is in 1934 afgebroken om de Burchtstraat te verbreden.

2 augustus 202314 maart 2025

Bloemensalon van den Brink

Gezien vanaf het Valkhofplein, rechts de Hertogstraat. In het midden Bloemen-Magazijn "Flora" van bloemist T. van den Brink. Links achter het groepje kinderen zichtbaar de Hel of Pastoorsgasje, een doodlopend steegje verdwenen in 1944, 1910-1914 (F17701 RAN) — Gezien vanaf het Valkhofplein, rechts de Hertogstraat. In het midden Bloemen-Magazijn “Flora” van bloemist T. van den Brink. Links achter het groepje kinderen zichtbaar de Hel of Pastoorsgasje, een doodlopend steegje verdwenen in 1944, 1910-1914 (F17701 RAN)

“Bloemensalon.

De bekende bloemensalon aan het Kelfkensbosch, die in den laatsten tijd nogal eens van eigenaar verwisselde, is thans overgenomen door den heer T. van den Brink en heeft onder diens leiding een heele reorganisatie ondergaan. Dit al iedereen opvallen, die vandaag de smaakvolle etalage in het winkelraam bewondert. Daar prijkt b.v. een bruidsbouquet van oranjebloesem en ander wit gelemte, een fantasiestuk voorstellende een schip, beladen met helroode anthuriums, die het effect maken van vreemde vogels, een ander fantasiestuk in den vorm van een harp, en nog tal van zeldzame bloemen, zooals b.v. ixia’s, fijne irissen, anjelieren, rozen enz, die een gunstig getuigenis afleggen niet alleen van de bekwaamheid van den bloemist, maar ook van den ongemeenen smaak, waarmee hij zijn bloemen en planten weet te groeperen.

De heer Van den Brink werkt namelijk niet naar Duitsche teekeningen, maar ontwerpt zijn arrangementen zelf. Zelf ook vervaardigt hij de bloemenmanden, standaards en al dergelijke hulpmiddelen, die dienen moeten om de bloemen op haar voordeeligst te doen uitkomen.

Bloemenliefhebbers meenen wij daarom een kijkje in zijn salon zeer te moeten aanraden.” (De Gelderlander 4/5/1902)

Kelfkensbos, Nijmegen, Nederland

(Overige) Bronnen en verder lezen

https://www.noviomagus.nl/vrijspp5.htm

Bij parkeergarage Kelfkensbos (september 2025)

#Nijmegen, Centrum, Kunstwerken

Godenpijler

28 maart 2025 ReisgidsNijmegenUtrechtTrein

Kelfensbos/Museum Valkhof

In 1980 werden bij opgravingen twee delen van een Godenpijler gevonden (nu te zien in het Valkhofmuseum). Dit zou het bewijs zijn dat Nijmegen de oudste stad van Nederland is. Sinds 2005 staat de zonnewijzer Noviomagus op het plein, een kunstwerk van Rutger Fuchs en Ram Katzir. Momenteel is deze tijdelijk verdwenen, maar zal in 2026 terugkeren.

Opgraving

Bij de opgravingen van 1980 werden 2 blokken gevonden op het huidige plein voor het museum, het Kelfkensbos. Deze 2 blokken konden op elkaar geplaatst werden, waarbij het was duidelijk dat ze onderdeel hadden uitgemaakt van een grotere zuil. Waarschijnlijk zijn deze delen in late oudheid gebruikt voor de fundering van een nieuwe verdedigingswal. De overige onderdelen zijn nooit teruggevonden. De zuil is tegenwoordig te zien in museum het Valkhof.

Zie ook de foto uit 1980, KN15526-33A RAN, op het moment dat de zuil in het toenmalige Museum Kam te zien is.

Godenzuil

Door het opschrift TIBR CSAR (“Tib(e)r(ius) C(ae)sar”) met daarbij een afbeelding van een man in toga, die waarschijnlijk een plengoffer op het altaar brengt. Daarachter staat Victoria, die een lauwerkrans vasthoudt. Het vermoeden is dat deze afbeelding keizer Tiberius zelf betreft, hoewel ook gedacht wordt aan Germanicus.

Reden van oprichting

Er is geen duidelijk bewijs te vinden wat de aanleiding voor de oprichting van deze zuil geweest is (waardoor ook niet zeker is wie de betreffende Romein is). Historici komen op basis van beredenering op een aantal mogelijke momenten:

14 na Christus: het jaar waarop Tiberius keizer wordt
Overwinning Germanicus in 17 na Christus (de mening van Panhuysen…)
De reorganisatie van de grensverdeling langs de Rijn door Tiberius. Tussen 10 en 12 na Christus was hij in Germanië als veldheer, met het hoogste militaire gezag in deze provincie
Het einde van de langdurige oorlog tegen de Germanen

Stephan Mols noemt de overwinning op de Germanen na de veldtocht tussen 10 en 12 de meest waarschijnlijke reden. In 12 na Chr. hield Tiberius vanwege deze overwinning een triomftocht door Rome. Daarbij noemt Mols bovendien dat Tiberius, vóórdat hij keizer werd en als geadopteerde zoon van Augustus, Tiberius Iulius Caesar werd genoemd. Op het moment dat hij Augustus in 14 n. Chr. opvolgt, wordt zijn naam onmiddellijk gewijzigd in Tiberius Julius Augustus. Op basis daarvan komt Mols bovendien met de datering van het beeld tussen 12 en 14 na Chr.

Goden

Op de Godenpijler zijn, naast Victoria die de krans vasthoudt, de volgende goden te vinden:

Apollo, halfnaakt en met lier: de beschermgod van keizer Augustus en het regerende keizershuis. Daarbij was Apollo een reddende god, maar ook de god van muziek en levensvreugde
Diana, afgebeeld met pijl en boog en hertje: de godin van de jacht en wilde natuur
Ceres, 2 brandende fakkels, godin van akkerbouw en moederliefde

Een dergelijke zuil was bedoeld om de macht van Rome uit te stralen, waarbij zij beschermd werd door de goden: “De verschillende goden op de pijler, waaronder Apollo, Diana, Ceres en Bacchus, vormen een passende entourage voor Tiberius en wellicht zijn stiefvader Augustus boven hem. Ze verbeelden de bovennatuurlijke steun die het keizershuis claimde te genieten en de zegeningen die het daarmee het Romeinse rijk pretendeerde te brengen.” (Collectie Gelderland)

Het beeld zal meer dan 5 meter hoog zijn geweest. Doordat op de gevonden stenen naast een volledige afbeeldingen onder- en boven ook fragmenten van andere afbeeldingen zijn te zien (bijvoorbeeld alleen de voeten), zal het beeld uit minimaal 3 banden met afbeeldingen hebben bestaan.

Boven de Romein/Tiberius is een tweede persoon in toga afgebeeld. De andere figuren zijn mythologisch van aard. Waarschijnlijk gaat het om Bacchus (boven Ceres), de muze Urania (onder Apollo), een watergod (onder Ceres) en Mars (of Roma?) onder de Romein/Tiberius.

Op basis van andere godenpijlers zal er op het beeld waarschijnlijk een afbeelding van Jupiter hebben gestaan.

Oudste stad van Nederland?

Panhuysen noemt de stenen “Nijmegens historische kroonjuwelen”. Door de aanwezigheid van een dergelijke zuil moet dit betekenen dat Nijmegen in die tijd al een redelijk belangrijke stad was.

Voor sommigen zijn de stenen het bewijs dat Nijmegen de oudste stad van Nederland is. Mede op basis van een uitlating van Panhuysen uit 2002 “een monument dat met de vroegste stichting van de stad in verband gebracht kan worden”. Hierin zien sommigen het bewijs dat Nijmegen de oudste van Nederland is. Hij zegt zelf echter dat hij deze uitspraak nooit zo bedoeld heeft, wat hij herhaalt in 2009.

Kunstwerk Noviomagus

De meeste mensen kennen de het beeld als de Godenpijler, maar officieel heet het kunstwerk Noviomagus. Het beeld is bedoeld als blijvende herinnering dat Nijmegen haar 2000 jarig bestaan vierde.

De godenpijler vormde de inspiratie voor het kunstwerk Noviomagus, waarin kopieën van de blokken verwerkt zijn. Het kunstwerk is een zonnewijzer op het plein voor Museum het Valkhof, een werk van graficus Rutger Fuchs en beeldhouwer Ram Katzier en respectievelijk de grafisch ontwerper en de cartoonist van het LIRA Bulletin.

Het beeld is 8 meter hoog en bestaat uit steen en brons. Het kunstwerk is een verwijzing naar het verleden en toekomst van de stad. De voet van het beeld bestaat uit bronzen afgietsels van de oorspronkelijke stukken. Daarop staat een obelisk van graniet, waarop citaten over Nijmegen van de afgelopen 2000 jaar zijn aangebracht. De obelisk is tevens een verwijzing naar het Romeinse verleden: keizer Augustus plaatste een Egyptische obelisk als zonnewijzer op een plein in Rome.

Op de top staat een kleine schildpad, symbool van vrede en geluk. De obelisk met schildpad dient als zonnewijzer. De schildpad loopt zo op het ritme van de tijd met de toekomst van de oudste stad mee. Zijn schaduw kruipt gedurende de dag over plein, waarbij hij letterlijk het pand kan kruisen met mensen die over het plein op lopen en zo geluk brengen.

Rondom de zuil zijn bronzen bakstenen aangebracht, om met de schaduw van de naald te tijd af te kunnen aflezen.

25 jaar na de vondst, op 21 december 2005, onthulden Minister-President Balkende en Burgermeester ter Horst het beeld. Een foto is te vinden op DF1354 RAN.

“Eerlijk gezegd vind ik het origineel mooier.”

De Gelderlander: “Ontwerper Ram Katzir is zelf niet de grootse fan van zijn kunstwerk dat sinds gisteren het plein voor Museum Het Valkhof siert. Hij houdt niet van obelisken, vindt het ‘ fallische verkeerstekens’. Maar de opdracht voor een monument in Nijmegen, dat zijn 2000- jarig bestaan viert, liet hem geen keus: breng de godenpijler die de Romeinen ooit bouwden, terug in het straatbeeld, in een modern jasje. „Eerlijk gezegd vind ik het origineel mooier.”

Steuntje voor scheve toren

Sinds 2018 heeft de zonnewijzer een steuntje gekregen. Als zonnewijzer is het de bedoeling dat het beeld scheef staat. Tijdens een inspectie bleek de ondergrond niet stevig genoeg te zijn. Daarop werd een steuntje geplaatst.

Bronnen

https://www.academia.edu/68829128/De_Romeinse_godenpijler_van_Nijmegen_Kelfkensbos_De_Navel_van_Nijmegen_The_early_Roman_Triumphal_Pillar_in_honour_of_Tiberius_

https://nl.wikipedia.org/wiki/Godenpijler_(Nijmegen)

https://www.gld.nl/nieuws/2308388/extra-steuntje-voor-toren-van-pisa-in-nijmegen

https://nieuws.lira.nl/Uitgave-19/Print

Klik om toegang te krijgen tot 248172.pdf

https://www.trouw.nl/home/balkenende-onthult-godenpijler-in-nijmegen~b16c36c8/

https://henkbaron.nl/2005/12/21/onthulling-godenpijler/

https://www.collectiegelderland.nl/museumhetvalkhof/object/41d31b02-274c-d061-e8fe-48e2cd2cf097

https://nl.wikipedia.org/wiki/Noviomagus_(Godenpijler)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Gnomon_(zonnewijzer)

https://www.noviomagus.nl/Vrij/Godenpijler/GodenpijlerCat.html

https://www.ad.nl/nijmegen/wegpoetsen-van-godenpijler-waarom-toch~a9c197aa/

https://www.rn7.nl/nieuws/artikel/godenpijler-verdwijnt-tijdelijk-van-kelfkensbos-voor-een-grote-verbouwing-van-het-plein https://www.gelderlander.nl/nijmegen/ook-laatste-kunstwerk-verdwijnt-van-troosteloos-kelfkensbos-godenpijler-keert-over-twee-jaar-terug-maar-waar~aff7d86b/

https://thestorybehind.it/collections/2/works/1673-ram-katzir-de-godenpijler

Een mooi verhaal is tevens: https://www.welkominnijmegen.nl/pages/stadswandelingen-met-of-zonder-gids/themawandelingen/romeinse-plekken-in-het-centrum-van-nijmegen/de-godenpijler-als-zonnewijzer.php

Links de Kantoorboekhandel van G.C. Richelle (Kelfkensbos 22, geopend op 18 juni 1953), daarnaast de slagerij Fa. Joh. van Swelm van L.M.A. van Swelm (Kelfkensbos 21, geopend op 15 juli 1953) en rechts Hotel Cafe Restaurant De Roemer van H.P. Selbach (Kelfkensbos 19-20, hoek Hertogstraat. geopend op 27 januari 1955), 1955 (Commissariaat van Politie, afd. Fotografie via F17676 RAN CC0)

#Nijmegen, Centrum, Gebouw van de dag

Boekhandel Richelle, architect Treur

12 februari 202516 maart 2025 ReisgidsNijmegenUtrechtTrein

In 1955 herbouwt boekhandel Richelle op het Kelfkensbos. Het gebouw is een ontwerp van architect G.B. Treur.

“Kantoorboekhandel Richelle op Kelfkensbos herrezen

Onder grote belangstelling is Donderdagmiddag op het Kelfkensbos no. 22 geopend het herbouwde winkelpand van kantoorboekhandel en Drukkerij Richelle. Een al sinds 1884 bestaand bekend Nijmeegs bedrijf is zodoende na de verwoesting in oorlogsdagen op zijn definitieve bestemming gekomen.

De vader van de tegenwoordige eigenaar, de heer J. Richelle richtte de zaak in 1884 op in het pand Stikke Hezelstraat 5. In 1924 werd de drukkerij gesticht op het St. Stevenskerkhof. In 1926 werd de kantoorboekhandel met drukkerij verplaatst naar Stikke Hezelstraat 23, naar het pand waar voordien de fa. van Roggen haar zaak had. De ramp van 22 Februari 1944 richtte ook dit pand ten gronde. De heer J. Richelle bleef evenwel niet bij de pakken neerzitten en zette zijn zaak voort in het pand van Veneka in de van Berchenstraat. Op 17 Juni werd de zaak heropend in de Broerstraat. Het was evenwel van korte duur, want op 17 September ’44 werd dit pand door brandstichting verwoest. In het noodpand aan het Kelfkensbos 10 heropende Richelle zijn zaak op 6 juli 1946.

Uit deze gegevens spreekt tragiek en tegelijkertijd grote moed vanwege de ondernemingsgeest waarmede aan het noodlot werd weerstand geboden. Nu de definitieve herbouw is voltooid was er reden om de opening van het herbouwde pand feestelijk te doen geschieden. De heer J. Richelle kan hen, die zijn nieuwe zaak bezoeken met trots rondleiden. Het aannemersbedrijf Gebr. Dekkers uit Nijmegen heeft de plannen van de Nijmeegse architect, de heer Treur op zulk een voortreffelijke verwezenlijkt, dat dit nieuwe winkelpand een aanwinst voor Nijmegen betekent.

Onder grote belangstelling had de officiële opening van het nieuwe pand plaats. In een toespraakje getuigde de heer Richelle van zijn grote dankbaarheid jegens allen, die in het tot stand komen van deze herbouw hebben medegewerkt, in het bijzonder het gemeentebestuur, de herverkavelaar en de wederopbouwdienst. Wethouder Duives kreeg een bijzonder dankwoord en een persoonlijke pluim.

De uithoek heeft men deze plaats wel eens genoemd, zo zeide wethouder Duives, die deze hoek toch niet als een “uithoek” wilde zien gebrandmerkt. Twee nieuwe panden verderop zijn reeds in aanbouw en met het derde wordt binnenkort begonnen. Grote waardering had wethouder Duives voor het initiatief en doorzettingsvermogen van de heer Richelle, waardoor het tot stand komen van dit nieuwe en mooie zakenpand mogelijk is geworden; het eerste definitieve zakenpand op het Kelfkensbos. Het feit, dat aan deze zaak ook een drukkerij is verbonden, had voor spr. een bijzondere aantrekkelijkheid, omdat dit hem herinnert aan zijn jeugdjaren, toen ook hij met de zethaak op een drukkerij stond. Met de beste wensen namens het gemeentebestuur en ook van hem zelf tot zijn kegelvriend Richelle, besloot wethouder Duives zijn openingstoespraak. Tientallen fraaie bloemstukken gaven aan de opening een bijzonder feestelijk cachet.

Pastoor Hankx heeft voor de officiële opening het nieuwe pand ingezegend.” (De Gelderlander, 22-6-1953)

Ook Boekhandel Berkhout opent dan haar zaak; de opening staat onder het artikel van Richelle.

In ieder geval bestaat de winkel nog in 1967, zie foto ZN016 RAN