Aan de Molenstraatkerk hangt een zogenaamd Christusmonogram: ☧. Het is een ontwerp van Jan Vaes.
Christus monogram Molenstraatkerk (mei 2024)
Christusmonogram
Het kruis staat voor X (Chi) en daarnaast de P (Rho). Dit is een afkorting voor ΧΡΙΣΤΟΣ (Christus); een andere interpretatie van het Christusmonogram is dat het staat voor het Latijnse Christus Rex (Christus (is) Koning).
Het monogram is bovendien een verwijzing naar het oudere wagenwiel.
Alfa en Omega
Daarnaast zijn de letters Alfa (Α) en Omega (ω) toegevoegd.
Alfa en Omega (Grieks: “το ‘Α’ και το ‘Ω'”) is een uitdrukking uit het christendom die de almacht van God symboliseert. Alfa en Omega zijn de eerste en de laatste letter van het klassieke (Ionische) Griekse alfabet.
In Openbaring zeggen God (in 1:8 en 21:6) en Jezus Christus (in 22:13): “Ik ben de Alfa en de Omega.” En Openbaring 2:8 noemt Jezus “de Eerste en de Laatste”.
Ook de gevel van de Mariakapel is door Vaesontworpen (KOS).
Daarbij is interessant wat Universiteit Tilburg over een ander werk van Vaes vertelt: “Het muur reliëf is een voorbeeld van de ‘wandkunst’ (ook muurschilderingen en mozaïeken) die populair werd in de periode van wederopbouw in Nederland. Deze relatie tussen kunst en architectuur in de openbare ruimte werd beschouwd als een metafoor voor verbinding: tussen mens en omgeving, maar ook tussen het aardse en het hemelse.”
Jan Vaes
Johannes Cornelis (Jan) Vaes (7-4-1927 Den Bosch – 30-5-1994 Breda)
Jan Vaes maakt samen met Frans Verhaak in 1955 Apostelfiguren voor het Schippersinternaat aan de Weg door Jonkerbos. Zie De Gelderlander 4/3/1955 voor een afbeelding (en Katholiek bouwblad, jrg 22, 1954-1955, no. 13, 26-03-1955).
Een afbeelding van hem als lid van de Kunstvereniging de Zuiderkring is te zien op 19610280 Stadsarchief Breda. Hiervan was hij in 1953 een van de mede-oprichters.
Hij was vooral actief in ‘s-Hertogenbosch en Breda.
Gevonden werken Jan Vaes
Kapitelen en gevelkruis, kerk, Philippine, 1954; de kerk is mede-ontworpen door architect Siebers, die ook Molenstraatkerk heeft ontworpen (Katholiek bouwblad, jrg 21, 1953-1954, no. 26, 25-09-1954)
Hoofdaltaar, St. Barbarakerk, Breda, (ongeveer 1958); zijn vrouw Willy Vaes maakte het doek voor de achterwand van bisschopszetel (de Stem, 29-12-1958 en 8-1- 1959)
Binnenplaats Sint Maartenschool, Rijnauwenstraat Breda, 1976
Ook maakte hij de koppen voor de Reinaert optocht in Hulst in 1956, die Willy Vaes heeft beschilderd (De Stem, 23-8-1956 met foto van de koppen in wording). Daarvoor maakt hij voor de optocht van 1961 nog eens 50 koppen (De Stem, 17-6-1961).
Hij is bovendien docent modelboetseren aan de Koninklijke Academie voor Kunst en Vormgeving in Den Bosch geweest.
Hertogstraat 23 en 25 – het lichte pand links naast de boom, restaurant Gandhi gesloten (mei 2024)
Veel Nijmegenaren zullen Hertogstraat 23-25 vooral kennen van het restaurant Gandhi. Het pand is echter gebouwd als 2e winkel voor de vis- en kaaswinkel Jac. Wouters in 1913, naar een ontwerp van architect van de Boogaard.
Een aantekening bij dit artikel: vanwege straatnaamveranderingen/adreshernummeringen wordt nog geen volledig overzicht gegeven van de eigenaren. Het artikel volgt hier de verbouwingen die aan het pand hebben plaats gevonden; het is dus mogelijk dat er in de loop der tijd eigenaren/gebruikers zijn geweest die geen verbouwing hebben doorgevoerd.
Visch- en Kaashandel Jac. Wouters, architect vd Boogaard
1913 (dan Hertogstraat 31 geheten)
Advertentie opening Wouters Hertogstraat 23 (De Gelderlander 9/5/1913)
Het pand is gebouwd als 2e winkel voor de vis- en kaaswinkel Jac. Wouters in 1913, naar een ontwerp van architect van de Boogaard.
Daarbij is opvallend dat de winkel slechts een klein deel van de begane grond betreft. Daarachter bevindt zich een huiskamer. En eveneens opvallend: vervolgens een open plaats, dan een keuken en salon. En vervolgens een tuin met daarachter een magazijn.
Plan voor het bouwen van een Winkelhuis met Magazijn en een afzonderlijk Bovenhuis aan de Hertogstraat te Nijmegen. Kad: bekend Sectie C No 4317 + 4318 (D12.383343)Begane Grond: Plan voor het bouwen van een Winkelhuis met Magazijn en een afzonderlijk Bovenhuis aan de Hertogstraat te Nijmegen. Kad: bekend Sectie C No 4317 + 4318 (D12.383343)
Waarschijnlijk betreft het gebouw met de “keuken en salon” een tweede woning, aangezien rechts van de winkel een gang is ingetekend. Maar mogelijk bestaat de begane grond uit 1 woning en is er daarnaast sprake van een bovenhuis.
Op de de eerste verdieping van het voorste stuk is tevens een keuken aanwezig, met daarnaast een aantal kamers. Echter: onder het gebouw zijn kelders aangebracht, waarbij onder een deel van de kelder onder de winkel de kelder van het “bovenhuis” is.
Op de tweede verdieping van het voorste gedeelte is een badkamer aanwezig. Daarnaast zijn er op deze verdieping 3 slaapkamers en een klein deel “zolder”.
Ook is er een badkamer op de eerste verdieping van het achterste gebouw. De eerste verdieping van dit stuk telt 2 slaapkamers en op de 2e verdieping nog eens 3 slaapkamers.
Bloem detail Hertogstraat 23-25 (mei 2024)
Pilaren, detail Hertogstraat 23 -25 (mei 2024)
Bij de opening
Wanneer de vis en kaaswinkel Wouters haar deuren in mei 1913 opent, schrijft het PGNC het hieronder staande artikel. Daarbij iets over de al genoemde hernummering: op een gegeven moment wordt Hertogstraat 31 (tijdelijk) gebruikt, waarschijnlijk ook (en mogelijk als gevolg van het adres Hersteeg 31, zoals de Hertogstraat tijdelijk is genoemd. Dat verklaart tevens waarom Wouters in de advertentie hierboven huisnummer 23 noemt en het artikel 31:
“Visch- en Kaashandel Jac. Wouters.
In het perceel Hertogstraat 31 heeft morgenavond de opening plaats van den tweeden winkel van den heer Jac. Wouters, die op de Zeigelbaan sinds vele jaren een drukbeklanten handel in visch- en kaas heeft. Het getuigt dus wel van vooruitgand in zaken, dat thans de tweede winkel in een ander stadsdeel zijn deuren voor de clientèle zal openstellen. De nieuwe winkel maakt zoowel uit- als inwendig een keurigen indruk en kan werkelijk voor eene model-inrichting op dit gebied gelden. Van verren afstands reeds trekken in groote vergulde letters de woorden >Kaas Visch< de aandacht van den wandelaar. De onderpui van den sierlijken gevel is geheel opgetrokken uit Beiersch graniet en de bovenbouw is in de kostbare Brucorner steen, terwijl bij de boogvormen in den gevel St. Même-steen is aangebracht. Treedt men den winkel binnen, dan wordt het oog aangenaam getroffen door het inderdaad schitterend interieur. De heer Wouters heeft geen kosten gespaard om met dezen nieuwen winkel uitstekend voor den dag te komen en het gebouw als het ware symbool te doen zijn van de degelijkheid zijner zaken. De vloer is met honderden Uljee-tegels ingelegd en stelt een Smyrna-tapijt voor. Verder ziet men in de wanden van den geheel steenen en marmeren toonbank en van den winkel zelf fraaie tegeltableaux met toepasselijke voorstellingen. Twee deze tableaux komen ook in den gevel voor. Keurig verf- en zeer mooi koperwerk, ook van de electrische verlichting, volmaken het geheel.
Achter in den wnkel is een kantoortje en vindt men drie porceleinen vuurklei bakken voor de verfrissching van de visch.
Ook de andere afdeelingen van den winkel munten uit door het samengaan van sierlijkheid en degelijkheid. De gangen hebben alle terrasso-vloeren, in het magazijn achter in het pand is een steenen ijskast gebouwd volgens het nieuwste systeem en ook de kaaskelder onder in den winkel is frisch en practisch ingericht.
Dat deze winkel aan de hoogste eischen omtrent hygiëne voldoet behoeft geen betoog.
Bij de opening morgenavond zullen in de etalage o.m. eenige Oceaan-visschen worden uitgestald, welke de belangstelling nog wel zullen verhoogen voor dit nieuwe pand, dat een sieraad voor de Hertogstraat is.
Wij laten hieronder de namen volgen van hen die aan den bouw en inrichting hebben meegewerkt. Het zijn de heeren van den Boogaard, architect; van de Wagt Sr., aannemer; G.W. Tesser, Oude Stadsgracht, schilder; Reuser-van Alfen, electrische installatie, allen alhier; leverancier der tegels Heystee Smit, Amsterdam.” (PGNC 8/5/1913)
Verbouwing naar Café, architect Okhuijsen
1941
Verbouwing Perceel Hertogstraat No 23 Inrichting tot Cafe, Architect J.D.A. Okhuijsen, datum dossier 23-9-1941 (detail D12.405742)
In 1941 vindt er een verbouwing naar een café plaats. Hiervan is J.D.A. Okhuijsen de architect. Er is nog niet onderzocht of er na Wouters nog een andere gebruiker van het pand is geweest. Aan de voorgevel vindt er geen wijziging plaats; het betreft vooral de verbouwing van de winkel tot Café-biljart. Daarbij wordt het gedeelte van de gang bij het café getrokken. Op de open plaats worden toiletten geplaatst.
Heropening cafe biljart Reinhard in 1946 (De Gelderlander 23/5/1946)
1947: Verbouwing NV de Bijenkorf, met nummer 27, architecten Architecten D. en P. Benning
Hertogstraat 27 en 29 in 1952: Bij de begrafenis van de heer A.P. Keijser werden alle zaken van de familie Keijser in Nijmegen door de begrafenisstoet gepasseerd. Op de foto neemt het personeel van de Bijenkorf (die later aan de Burchtstraat werd gevestigd) afscheid met het uitreiken van bloemstukken. Antonius Petrus Keijser (de poppendokter van de Lange Hezelstraat 10) was de oprichter van N.V. de Bijenkorf en N.V. Handelsmij. TEPA (Molenstraat 52). Eigenaar van de Bijenkorf G. Keijser was de tweede zoon van de overledene, 1/9/1952 (J.F.M. Trum via GN18746 RAN CCBYSA)
In 1947 vindt de verbouwing voor de Bijenkorf plaats (geen relatie met de bekende keten). De architecten zijn D. en P. Benning. Daarbij wordt de begane grond van nummer 27 bij de winkel getrokken. Het winkelgedeelte van nummer 23-25 krijgt een passage met aan weerskanten etalages. De openplaats en de bergingen achter het biljart worden als verkoopruimte bij de winkel getrokken. Daarachter komen toiletten. Het pakhuis blijft pakhuis.
Plan tot het uitbreiden van de percelen aan de Hertogstraat Nos 23-25 en 27 te Nijmegen, Architecten D. en P. Benning, datum dossier 14-3-1947 (D12.407398)
Waar het biljart gedeelte zat, wordt de muren naar het winkelgedeelte van nummer 27 doorgebroken. De winkel op nummer 27 had al een eigen ingang rechts, deze blijft behouden.
De Bijenkorf had geen behoefte aan de café inventaris, advertentie De Gelderlander 21/4/1947
In oktober 1954 opent G. Keijser op Burchtstraat 110 zijn nieuwe Bijenkorf (niet de keten). De oorspronkelijke winkel zat in…
1976-1977 Verbouwing voor J. v.d. Hoek, architect P. Hermans
Plan voor het verbouwen van de winkel en het woonhuis aan de Hertogstraat 23-25 te Nijmegen v.r.v. de WelEd. Heer J. v.d. Hoek, wonend Grotestraat 6 te Cuijk, P. Hermans architekt, datum tekening 4-12-1976 (D12.509152)
De volgende verbouwing is uit 1976/1977. (Behalve een verbouwing van de achterkant in 1959). Dan wordt het pand Hertogstraat 23-25 weer een winkel zonder de doorbraak met nummer 27.
Het betreft vooral de verbouwing van de begane grond: de passage met de etalages wordt bij de winkel zelf getrokken. Een deel van het achterste gedeelte van de winkel wordt magazijn en verblijfsruimte.
(Ook al zijn de gegevens openbaar, ik wil op deze plaats vanwege privacy de bouwtekeningen niet verder publiceren).
Vervolg
In 1984 zit Noviomagum in het pand; In de richting van de Hertogstraat, 25 mei 1984 (Ber van Haren via kn13363-6 RAN CCO)
Volgende verbouwingen vinden in ieder geval plaats in 1980 (veranderen winkel tot horecabedrijf) en 2009 (veranderen winkelpui en entree bovenwoningen).
Er is niet onderzocht wat de verdere geschiedenis van het gebouw is. In ieder geval zit in 1984 Noviomagum in het pand.
Jarenlang heeft hier Indiaas restaurant Gandhi gezeten, op dit moment (mei 2024) is het restaurant gesloten.
Gemeentelijk Monument
Het pand is een gemeentelijk monument. Als waardering:
“Architectuurhistorisch van waarde vanwege de kwaliteit van het ontwerp en als voorbeeld van een vroeg twintigste-eeuws woon-winkelpand in de art nouveau trant. De voorgevel heeft een eenvoudige en evenwichtige uitstraling en kent een precieze detaillering. Het pand heeft stedenbouwkundige waarde als kenmerkend onderdeel van de aaneengesloten gevelwand van de Hertogstraat en als een van de weinige vooroorlogse gebouwen die in dit deel van de stad bewaard zijn gebleven. De vormgeving van het woonhuis en de winkelpui met art nouveaukenmerken weerspiegelt de ontwikkeling van het winkelapparaat in de vroege twintigste eeuw en geeft het pand daarmee cultuurhistorische waarde. Dat de historische parcellering grotendeels behouden is en het pand deel uitmaakt van een aaneengesloten rij panden van vóór de Tweede Wereldoorlog maken dat het pand bouwhistorisch een indicatieve waarde heeft.”
Café restaurant Royal Plein 1944 nr 128; Gezicht op de Houtstraat , de St. Stevenskerk en de Augustijnenstraat vanaf Plein 1944 architect Rodenburg, foto 1956 (J.F.M Trum via F31801 RAN CCBYSA)
Maart 1954 opent A.A. Raafs zijn nieuwe Café Restaurant “Royal” op Plein 1944. Zijn café voor de oorlog had vlakbij gestaan, op de hoek van de Bloemerstraat en Zeigelbaan, toen het bij het bombardement van februari 1944 werd verwoest. Net als een groot deel van de noordkant van Plein 1944 was het ontwerp van architect Rodenburg.
Op de bovenstaande foto uit 1956 is te zien dat Café Restaurant Royal (rechts) en Neoform (het gebouw links van Royal) al zijn gebouwd, terwijl aan de rechterzijde nog een open ruimte is.
Bloemerstraat 126
Het café van Raafs stond op de hoek van de Zeigelbaan-Bloemerstraat toen het bij het bombardement van 22 februari 1944 werd verwoest. Het adres was Bloemerstraat 126.
De eerstgevonden melding van zijn vader P.F. (Petrus Franciscus) Raafs op Zeigelbaan 65 is in het Adresboek van 1903 als “”tapper”. In oktober 1905 vraagt hij een vergunning aan voor het schenken van sterke drank op Zeigelbaan No. 65. (PGNC 17/10/1905). Het is nog onduidelijk of dat dit hetzelfde adres is als de Bloemerstraat 126 of dat de Raaf in de loop der jaren is verhuisd.
Bij de overlijdensadvertentie van P.F. Raafs, overleden 6-11-1920 op 47-jarige leeftijd, is het adres Bloemerstraat 126 (De Gelderlander 6/11/1920).
Het eerst gevonden adres in Adresboeken tot nu toe van Raafs op Bloemerstraat 126 is die van 1922. Daarbij staat zijn moeder, Weduwe P.F. Raafs, geboren C.E. Gijsbers, op dit adres vermeld in de gevonden adresboeken van 1922 en 1926. Ook is de ondertekening van de nieuwjaarsgroet in De Gelderlander 31/12/1925 op haar naam.
Albertus Antonius Raafs
In 1928 neemt A.A. (Albertus Antonius, geboren op 14-8-1906) Raafs het café an de Bloemerstraat over (Nijmeegsch dagblad, 10/3/1954). Op 29-1-1931 vraagt hij vergunning aan voor het schenken van sterke drank in het klein voor zijn koffiehuis.
Vanaf het adresboek van 1932 staat hij als caféhouder. Tijdens het bombardement van 1944 werd het café verwoest. Aanvankelijk zet hij zijn café voort in de nabijheid van de Hezelpoort, totdat in augustus 1944 de mogelijkheid zich voordeed “een beter, hoewel zeker niet ideaal, pand te betrekken aan de Augustijnenstraat (Nijmeegsch dagblad, 10/3/1954).
Onteigening en toewijzing Plein 1944
Bij de onteigening van het perceel aan de Bloemerstraat-Zeigelbaan in 1950 blijkt dat het perceel eigendom was van Raafs. Daarbij neemt hij de herbouwplicht van de N.V. Bierbrouwerij De Drie Hoefijzers te Breda over. Aangezien de onteigeningsvergoeding f4871 en de toewijzingsprijs f13.967 is, zal Raaf f9.096 moeten bijbetalen.
Advertentie voor de vergaderzaal van A.A. Raafs (De Gelderlander 8/11/1946)
In ieder geval heeft Raafs eind 1946 -mogelijk eerder- zijn zaak verplaatst naar de hoek van Stikke Hezelstraat en Grote Markt. In november adverteert hij dat de zaal geopend is, waarvoor In De Gelderlander 30/8/1946 nog een goede piano en een grote kachel zocht. Een foto uit 1950 is te vinden op F13376.
Dit gebouw zal echter gesloopt worden vanwege de uitvoering van de wederopbouwplannen. Aangezien Raafs al een toewijzing had voor Plein 1944, zal de verhuizing naar het hoekpand waarschijnlijk een tijdelijke noodverplaatsing zijn geweest.
In juli 1953 blijkt dat het ontwerp voor de herbouw kleiner is dan de omvang van het toegewezen perceel. Zelf was Raafs intussen met J.G.N. van Hout, die een herbouwclaim en bestedingsplicht die deze had vanwege de verwoeste opstallen aan de van Schaeck Mathonsingel, overeengekomen dat van Hout het café voor Raafs zou bouwen. Daarop wordt de grond gereserveerd voor van Hout. Daarnaast moet de gemeenteraad een besluit nemen wat er met de verkoop van de onderhavige grond moet gebeuren (De Gelderlander 21/7/1953).
Bij de opening café restaurant Royal
De Gelderlander in maart 1954:
“Café-restaurant Royal is sieraad voor Plein 1944: gistermiddag geopend
Panden aan de noordzijde: v.l.n.r. Schoenenzaak Neoform (Plein 1944 nr. 119), Cafe Restaurant Royal (Plein 1944 nr. 128) , Hotel Cafe Lunchroom American (Plein 1944 nr. 129-131) en Lunchroom Pleinzicht (Plein 1944 nr. 135, 1958 (Foto Grijpink via F32460 RAN CCBYSA)
Het Plein 1944 is verrijkt met een belangrijk nieuw gebouw. Café Raafs, dat vroeger in deze omgeving was gevestigd totdat het door de ramp van 22 Februari ’44 werd vernield, is wedergekeerd in veel grotere luister. Café-Restaurant Royal is nu de naam en de doopplechtigheid vond gistermiddag plaats, onder enorme belangstelling. Geen tafeltje of er stond een fraai bloemstuk op te prijken; het grote restaurant beneden en de vergaderzalen boven waren geheel bezet met vrienden en relaties van de heer Raafs, die met zijn “Royal” de kroon mocht zetten op een even doortastend als voorzichtig voorbereidend werk, dat enkele jaren heeft geduurd.
Wethouder Duives sprak namens het gemeentebestuur een woord van hartelijke gelukwens bij de opening. Hij besteedde niet alleen aandacht aan de belangrijkheid van deze dag voor de heer Raafs zelf, die in een café-restaurant de droom van zijn leven verwezenlijkt zag, maar de wethouder stond ook stil bij de mijpaal die deze zaak in de opbouw van Plein 1944 betekende. In enkele jaren is Plein 1944 uit de grond gestampt; het is nog geen drie jaar geleden dat het flatgebouw werd geopend en daarna verscheen de ene zaak naast de andere. Binnen zeer afzienbare tijd zal het Plein 1944 dan ook tot verheugenis van de gemeente Nijmegen zijn volgebouwd. De wethouder had bewondering voor de moed en het uithoudingsvermogen van de heer Raafs, een man die wist wat hij wilde. Daarom was het hem ook mogelijk geweest te bereiken wat hij wilde. De gemeente verheugt zich met het resultaat: een fraai pand op een uitgezochte plaats, een sieraad voor Plein 1944.
De wethouder herinnerde aan het belangrijke aandeel dat de middenstanders hebben gehad en nog hebben bij de herbouw van de verwoeste binnenstad. Dank zij vooral hun ondernemingszin kon Nijmegen in betrekkelijk korte tijd worden herbouwd.
De heer Raafs dankte hierna de wethouder, de architect de heer R.G. Rodenburg, de aannmer Moolenaar’s Aann. Bedr., de heer Lommers, die het interieur verzorgde en alle onderaannemers, die goede prestaties hebben geleverd.
Van verschillende zijden, namens de Hoeres, brouwerij, het verenigingsleven werd des middags en in de loop van de avond nog het woord gevoerd. Honderden kwamen gelukwensen en de gezellige inrichting van “Royal” bewonderen. De bovenverdieping, welke in meerdere zalen kan worden onderverdeeld, was “uitverkocht”, terwijl ook beneden geen plaats was te krijgen.” (De Gelderlander 10/3/1954)
In juni 1953 opent L.J.G. Krüger de nieuwe winkel van de bekende boekhandel Berkhout op Plein 1944. De boekenwinkel op de Oude Stadsgracht was tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest. De architect van het gebouw was G.B. Treur, die meerdere panden op Plein 1944 heeft ontworpen.
In diezelfde week blijkt overigens ook de kantoorboekhandel Richelle herbouwd te zijn.
Een mooie foto van het interieur van de boekhandel is te vinden op GN8944 RAN.
Vooraf
Boekhandel Berkhout op Stadsgracht 57, foto 1930-1936 (GN11003 RAN)
In juni 1928 opent Wilhelm van Eupen een wetenschappelijke boekhandel op de Oude Stadsgracht 57. Hij heeft dan al zijn boekhandel in Eindhoven. Zijn werknemer J.J. Berkhout neemt rond 1930 de boekwinkel over onder de naam Berkhout voorheen Eupen. Berkhout gaf tevens boeken uit en organiseerde tentoonstellingen in de kunstzaal (Bijschrift GN11003).
Berkhout was sinds 1897 boekhandelaar. Eerst was hij jarenlang werkzaam bij de firma’s Kirberger en Kesper, Langehuijsen, de Boek-Centrale en daarna bij Malmberg, waar hij een leidende functie vervulde. Daarna ging hij weken bij van Eupen. (De Gelderlander 19/3/1937)
De winkel
Voorgevel van een winkel met bovenwoning a/h Plein 1944 te Nijmegen v/d heer J.P.M. Flemminks, Bureau Arch. Treur, datum tekening 13-1-1952 (D12.414778)
De voorgevel bestaat uit 2 etalages en een centrale portiek. Achter de linker etalage bevindt zich tevens het portiek; een deur links geeft toegang tot de bovenwoning, een deur centraal van het pand geeft toegang tot de winkel. Vrijwel de gehele begane grond bestaat uit de winkel, met daarbij rechts in het midden nog een klein kantoor.
Voor de gevel is een gele gevelklinker gebruikt, de onderpui bestaat uit Franse kalksteen. Onder de etalages wordt gepolijst zandsteen geplaatst. De raamomlijstingen bestaat uit witte imitatie natuursteen. Het verfwerk is creme kleurig.
Een mooie foto uit 1954 is te vinden op GN9033 RAN. De winkel van Berkhout is het linkerpand
Qua voorgevel zijn de bovenwoningen onveranderd. De winkel op de begane grond heeft in de loop der jaren een rechte glazen gevel gekregen.
Afgaande op het krantenartikel naar aanleiding van de opening (zie hieronder), was niet Berkhout, maar Flemmings/Flemminks de eigenaar van het pand.
Waarschijnlijk heeft Flemminks in de raadsvergadering van 3 februari zijn grond toegewezen gekregen (De Gelderlander 29/1/1953). Op de bouwtekening staat dat het ontwerp gemaakt is in opdracht van J.P.M. Flemminks.
J.P.M. Flemminks
Afgaande op de initialen betreft het Josephus Petrus Maria Flemminks. Hij is geboren op 15-8-1880. Zijn vader was Arnoldus Wilhelmus Flemminks, geboren op 7-11-1825 (Bevolkingsregister 1910)
J.P.M. Flemminks woont volgens het adresboek van 1940 op de Antillenweg 18. Hij is daar in 1936 (of al in 1935) in een nieuwbouwwoning gaan wonen, nadat hij grond van de gemeente had gekocht (PGNC 4/7/1935). In 1932 woont hij op Sumatrastraat 14 (Adresboek 1932).
J.P.M. Flemminks woont volgens het adresboek van 1940 op de Antillenweg 18. Hij is daar in 1936 (of al in 1935) in een nieuwbouwwoning gaan wonen, nadat hij grond van de gemeente had gekocht (PGNC 4/7/1935). In 1932 woont hij op Sumatrastraat 14 (Adresboek 1932).
Flemminks had tot 1922 zijn goud- en zilverwinkel gehad op de Houtstraat 8 (Adresboek). A.W. Flemminks was hier eind 19e eeuw zijn winkel begonnen (Adresboek 1899). De laastste keer dat A.W. voorkomt als goud- en zilversmid is in het Adresboek van 1910. J.P.M. Flemminks staat in de adresboeken 1912 t/m 1922 vermeld als goud- en zilversmid. A.W. heeft tot en met 1915 eveneens dit adres (en in het Adresboek van 1916 Houtstraat 10).
Waarschijnlijk heeft de juwelier altijd A. Flemminks geheten. Op 1 februari 1922 sluit de winkel.
Op basis waarvan J.P.M. Flemminks grond heeft toegewezen heeft gekregen op Plein 1944 is mij nog niet duidelijk.
De Gelderlander 23/1/1922
Artikel bij de opening
“Boekhandel Berkhout kreeg een nieuw winkelpand op Plein 1944
Het Plein 1944 is een belangrijk nieuw winkelpand rijker geworden. Boekhandel Berkhout heeft daar op no. 17 geopend. Dit betekent de definitieve bouw voor Boekhandel Berkhout, die vóór de ramp op de Oude Stadsgracht, daarna in de Pater Brugmanstraat en laaststelijk op de Canisius Singel gevestigd was.
Deze eindbestemming op Plein 1944 lijkt ons heel gelukkig gekozen, want de zaak ligt nu centraal en de fraaie etalages komen uitmuntend tot hun recht. Al van verre kan men de gevel bewonderen, die opvalt zonder schreeuwerig te zijn.
En komt men dichterbij, dan ziet men al spoedig dat de boekhandel bijzonder gezellig is ingericht. De sortering boekwerken op allerlei gebied is bijzonder groot en alles is overzichtelijk opgesteld.
Beneden, in een magazijn, bevindt zich het antiquariaat, waar de bezoeker ongestoord kan neuzen in de vele honderden werken die hier ter inzage en te koop liggen.
De heer L.J.G. Krüger, die Boekhandel Berkhout drijft, behoefde niet over gebrek aan belangstelling bij de opening te klagen. Er waren tal van bloemstukken en doorlopend kwamen bezoekers binnen om een kijkje ten nemen in de nieuwe zaak.
Wethouder Duives verrichtte de officiële opening met een woord van gelukwens namens B. en W. Hij sprak zijn vreugde er over uit, dat inde omgeving van Plein 1944 weer een belangrijk winkelpand is gebouwd, waardoor het herstel van de binnenstad wordt bespoedigd.
Spreker memoreerde de snelheid waarmede het Plein wordt volgebouwd. In de zomer van 1951 werd het flatgebouw geopend; er stond toen nog geen enkel gebouw behalve het flat en de Gebr. Voss in het stadscentrum. Na twee jaar is er ongelooflijk veel tot stand gekomen. Spreker feliciteerde de heer Krüger met de opening van zijn fraaie zaak, waarin de traditie van de fa. Berkhout, welke in Nijmegen zozeer is ingeburgerd, wordt voortgezet.
De heer Krüger sprak hierna een dankwoord tot wethouder Duives en tot allen, die hebben meegewerkt om dit resultaat te bereiken.
Namens de eigenaar de heer Flemmings dankte de makelaar de heer A. Strijbos de architect de heer Treur, de aannemer Berntsen en Braam en zijn uitvoerder de heer Bootsma, de fa. M.J. van Baardewijk, die de betimmering maakte en verder het College van B. en W., de verkavelaar en allen van de Dienst van Publieke Werken die hun medewerking verleenden.” (De Gelderlander 22/6/1953)
Vervolg
In ieder geval komt Berkhout nog voor in het Adresboek van 1971.
Sinds 2019 zit Barbershop Noviomagus in de winkel. Daarvoor had “The Athlete’s Foot” in ieder geval op mei 2016 tot juli 2018 haar zaak hier (Google Streetview).
In 1951 ontwerpt architect Treur de paardenslagerij Boukes, met daarboven bovenwoningen. Zijn winkel aan de Bloemerstraat werd tijdens het bombardement…
Groesbeekseweg 23 Hoek Guyotstraat, Architect Claase, augustus 2023 (Google Streetview)
In juli 1897 besluit de gemeente tot de verkoop van een perceel bouwterrein, “905m² aan de Groesbeeksche straat, hoek Guyotstraat, voor f6 per m².” (De Gelderlander 19/7/1897).
Op 4 september besteedt Claase de bouw van twee woonhuizen aan. Dit gebeurt in opdracht van de heer Burgers, eigenaar van Hotel Burgers (voorheen Hotel Faaze) in de Molenstraat. (De Gelderlander 1/9/1897 en PGNC 8/9/1897).
Ontwerp voor de bouw van twee woonhuizen a/d Groesbeekschestraat hoek Guyotstraat, architect Claase, datum dossier 1-1-1897 (D12.377719)
Uit een ingezonden brief in PGNC 8/9/1897 van de aannemer J.H. Leenders blijkt dat het werk is gegund aan J.B. Smits. Terrwijl J.H. Leenders (zegt) de laatste inschrijving te hebben gehad. Vervolgens blijkt dat de bouw van vier (in plaats van 2) huizen onderhands is aanbesteed aan Smits. Uit deze brief lijkt bovendien dat het de eerste aanbesteding van Claase in Nijmegen is: “…zal het dan wel een spoorslag zijn om, wanneer de heer Claase een tweede wek zal uitbesteeden,…”
In zover het digitaal bouwarchief openbaar gemaakt is, zijn er geen veranderingen aan het gebouw gebracht behalve de aanleg van riolering. Claase vinden we in ieder geval in 1905 weer terug in de Guyotstraat: “Het bouwen van een Beneden- en Bovenhuis op een terrein aan de Guyotstraat”.De gemeente Nijmegen heeft het gebouw bestempeld als een “stadsbeeldbepalend object”.
1884-1886 Augustijnenstraat Centrum, verwoest tijdens bombardement WOII
De St. Augustinuskerk, gezien vanuit de Bloemerstraat in de richting van de Korte Hezelstraat (thans Stikke Hezelstraat), gedateerd 1890-1895 (F12330 RAN)
In 1886 wordt de St. Augustinuskerk ingewijd. Deze is gebouwd naar een ontwerp van architect Cuypers. In zijn ontwerp heeft hij rekening moeten houden dat het gebouw was ingesloten tussen winkels. Daarom werd er gekozen om de toren in de koepel te plaatsen. De Benedenstad was een belangrijk onderdeel van haar parochie. Bij de bouw woonden hier nog veel welvarende bewoners; bij het 50-jarig bestaan in 1936 betreurt de Gelderlander dat de katholieken de Stevenskerk toendertijd niet hebben kunnen kopen: in 1936 is de kerk te groot voor de Hervormde kerk geworden, die haar moeilijk kan onderhouden. Inmiddels zijn in de loop der tijd veel welgestelde bewoners uit de Benedenstad weggetrokken, vooral naar de nieuwe buitenwijken. Omdat het kerkbestuur de kerk niet meer kon onderhouden, ging de kerk over naar de Karmelieten. In het bombardement van februari werd de kerk grotendeels verwoest, waarbij haar resten uiteindelijk werden gesloopt.
Voorgeschiedenis
In 1818 ging de voorgaande kerk over van de Augustijnen- waar de kerk haar naam aan ontleent- naar seculiere priesters: priesters die niet bij een kloosterorde behoorden. In 1833 was dit kerkje nog vergroot.
50 jaar later, in 1883 werden de kerk en pastorie verkocht aan de gemeente. De gemeente stelde voor deze aankoop 75000 Gld. beschikbaar en voor ongeveer hetzelfde bedrag kon het kerkbestuur de onmiddellijk daaraan grenzende huizen kopen. Hierdoor kon de gemeente een verbinding aanleggen tussen de Bloemerstraat en Hezelstraat: de Augustijnenstraat (de huidige Augustijnenstraat is na de oorlog iets meer naar het oosten gelegd). En het kerkbestuur kon op de grond van de aangekochte woningen haar nieuwe kerk bouwen.
Op de feestdag van St. Augustinus, 28 augustus, kon in 1884 de eerste steen gelegd worden voor de nieuwe kerk.
Verandering Benedenstad
Vanuit het Noorden naar de Waalkade met de achterliggende bebouwing; op de achtergrond v.l.n.r. de torens van de Broerstraatkerk , de Augustinuskerk en de St. Stevenskerk, 1890 (Thieme, H.C.A. Uitg. Nijmegen via F65784 RAN)
De Benedenstad was een belangrijk onderdeel van de parochie van de Augustinuskerk. Op het moment dat de nieuwe kerk werd gebouwd, was de Benedenstad welvarend. Hier woonden veel rijkere Nijmegenaren. Dit veranderde echter in de loop van de 50 jaar: door de aanleg van het station begon zich steeds meer verkeer te verplaatsen, welke vroeger op de Waal was gericht. Het verval trad echter voornamelijk in doordat veel welvarende burgers zich in de nieuwe buitenwijken gingen vestigen. Bij het 50-jarig bestaan in 1936 uit de Gelderlander de wens dat de ingezette saneringspolitiek van de Benedenstad haar oude luister zal doen herstellen. Een paar jaar later begint echter de Tweede Wereldoorlog. De Augustijnenkerk zal daarbij worden verwoest in het bombardement van februari 1944.
Bij het 50-jarig jubileum
De Gelderlander plaatst in 1936 een zeer uitgebreid artikel ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van deze kerk. Hieronder wordt het deel weergegeven dat daadwerkelijk over de kerk zelf gaat.
De oude kerk lag “ongeveer waar nu de Augustijnenstraat ligt. Er was destijds geen verbinding tussen Bloemerstraat en Stikke Hezelstraat, welke het Bestuur der Gemeente toch noodzakelijk achtte. Doordat de Gemeente voor den aankoop van kerk en pastorie 75000 Gld. beschikbaar stelden en het Kerkbestuur voor ongeveer hetzelfde bedrag de onmiddellijk daaraan grenzende en benoodigde huizen kon koopen, werd bij Besluit van den Gemeenteraad d.d. 10 november 1883 met het Kerkbestuur een overeenkomst in dien zin gesloten, dat de oude kerk zou worden afgebroken en op de daarvoor aangekochte terreinen een nieuwe kerk zou worden gebouwd, zoodat een breede verbinding tusschen Bloemerstraat en Hezelstraat zou kunnen tot stand komen.
Het voor de kerk beschikbare terrein tusschen deze nieuwe straat en de oude Jodengas was uiterst klein. Het scheen onmogelijk, daarop een kerk te bouwen, welke aan de eischen, welke men stelde, beantwoordde. Men wilde een mooie kerk, die als eenige kerk der seculiere Geestelijkheid en als kerk van den Deken der stad hoofdkerk van de stad zou mogen heeten, met een toren, die sprak in het stadsbeeld, een kerk, die ook voldoende groot was om aan een 1500 menschen zitplaatsen te bieden. De kerk moest als het ware tusschen de huizen in gewrongen worden. Hoe zou men plaats kunnen vinden voor een toren, wist men eigenlijk niet.
Nijmegen is zoo gelukkig geweest, toen in den grooten Dr. P.J.H. Cuypers den man te vinden, die geniaal genoeg was om zulk een probleem tot een harmonische oplossing te brengen.
Nog altijd staat elk architect vol bewondering voor de wijze, waarop hier met de ruimte is gewoekerd en hier aan alle eischen is voldaan. De thans jubileerende kerk is een der monumenten van Cuypers, wellicht de kerk, waarin hij het meesterschap, dat hij bezat, het kwistigst heeft kunnen ten toon spreiden. Er mogen kerken zijn, die een schooner geheel vertoonen, er is onder de kerken van Cuypers moeilijk een aan te wijzen, welke aan zoo hooge eischen bij zoo ongunstige terreinligging beantwoordt. Vooral de toren is bewonderingswaardig en een nieuw sieraad voor het mooie Nijmeegsche stadsbeeld geworden. Deze toren moge het verliezen tegen de imponeerende, heel het stadsbeeld beheersende oude Stephanustoren, zij is er een waardige tegenhanger van en rijst in andere, nieuwe vormen naast deze omhoog waarlijk als toren van Nijmegen’s Katholieke hoofdkerk. Er was geen plaats voor die toren. Geen nood, Dr. Cuypers, bijzonder groot in torenbouw, bekroonde er den koepel mee en bewees, dat men ook midden in de kerk de fundamenten van een hooge ranke tooren kan leggen. Er werd met bekwamen spoed gewerkt.
Reeds 11 maart 1884 reikte Dr. Cuypers zijn plan aan het Kerkbestuur over en een maand later, 12 april 1884, hechtte Mgr. Godschalk zijn goedkeuring aan de meesterlijke plannen. Drie weken later, 5 mei 1884, begon de afbraak van de oude kerk en op 13 juni van datzelfde jaar werd de eerste steen van de fundamenten van de nieuwe gelegd. De plechtige eerste steenlegging op de hoek van den verbindingsmuur tusschen priesterkoor en Noordelijken zijbeuk had iets later, op het feest van Sint Augustinus, 28 Augustus van dat jaar, plaats.
Bijna twee jaar is aan de kerk gebouwd.
3 Mei 1886 op het feest van Kruisvinding, Maandag na Beloken Paschen heeft Mgr. Godschalk de nieuwe kerk geconsacreerd.
Het was een blijde dag, dien wij thans na vijftig jaar niet minder blij herdenken.
Om eenig begrip van den bouw te geven, de kerk is 50 Meter lang en 18 Meter breed, waarvan de breedte van het middenschip 9,50 meter is. Het gewelf is 16 Meter hoog in het middenschip, 6 Meter in de zijbeuken, op de gaanderijen 5,5 M. De hoogte van den nok van het dak bedraagt 27 Meter. Er zijn beneden 206 zitplaatsen in de banken, 280 groote en 600 kleine kerkstoelen, terwijl op de gaanderijen in banken en stoelen nog 387 plaatsen zijn.
De kosten van den bouw, met voorbijzien van die voor terreinaankoop, zonder meubileering en zonder pastorie, bedroegen f140.393,63½.
De kerk heeft vele weldoeners gehad. Voor het hoogaltaar en de Communiebank werd in de stad door een inzameling de som van 1700 Gld. bijeengebracht, terwijl voor den bouw der kerk
…
Aan onderscheiden giften f25.344 werd gegeven.
Het zou te ver voeren, alle weldoeners hier te vermelden, de familie Dobbelman neemt hier wel een zeer bijzondere plaats in, maar naast haar staan vele anderen, die het hunne bijdroegen om het nieuwe kerkgebouw van passende meubelen en kerksieraden te voorzien. Vermelding verdient, dat Deken Evers uit dankbaarheid voor het overwinnen van de vele moeilijkheden, welke de bouw der Kerk voor het Kerkbestuur maar niet het minst voor den Deken zelven medebracht, aan de kerk een beeld schonk van den H. Gregorius Thaumaturgus d.i. den Wonderdoener. Hij sprak van schier onoverkomenlijke moeilijkheden. Het kreeg een plaats onder het zangkoor.
Het hoofdaltaar in de St. Augustinuskerk; de beuk is versierd t.g.v. het 25 – jarig priesterfeest van Deken F. Bronsgeest, 1897 (F12356 RAN)
De versiering en bemeubeling geschiedde bijna uitsluiten in innige samenwerking met den architect onder diens toezicht. De beelden der kerk, het hoogaltaar kwamen uit diens eigen werkplaatsen. De ramen van het priesterkoor werden uitgevoerd door Nicholas uit Roermond, de mooie schilderingen in het priesterkoor door Romain Looymans uit Antwerpen. Het hoogaltaar kostte de som van 8200Gld., de Communiebank 2400, het orgel 9000. Een pronkstuk der kerk is de groote Monstrans ter waarde van 3500Gld.
Hoezeer de kerk zich in de milddadigheid van de geloovigen uit heel de stad mocht verheugen, bleek nog in het begin van grooten oorlog, toen een inzameling over heel de stad een som van ruim 2000 Gld. samenbracht voor aanleg van electrisch licht en de daarvoor benoodigde kroonen.
Een der laatste groote giften aan de kerk geschonken zijn de twee klokken, welke thans geregeld de geloovigen ter kerk roepen. Een ijzeren klokkenstoel werd geplaatst voor drie klokken “sol”, “si”, “re”.
De grootste, de “sol” moest nog worden geplaatst, ze nu nog een uitgave van een duizend gulden vragen, waaraan voorloopig niet te denken is. Van de twee andere heet de kleinste Maria, draagt de andere het opschrift “Sursum Corda”. Ik geloof niet onbescheiden te zijn, wanneer ik hier mededeel, met welke bedoeling door den HoogEerwaarden Heer Deken Mgr. C. van Son dit opschrift voor de grootste der beide klokken werd gekozen. Het was een moeilijke tijd. Hoe vele weldoeners de kerk ook in den loop der jaren had gevonden, hoe vele duizenden waren gegeven om haar overeenkomstig den sierlijken bouw ook inwendig rijk te versieren, de schuldenlast drukte nog steeds zeer zwaar op dit Godshuis. Was dit niet zoo bezwaarlijk in een beteren tijd, in de laatste jaren werd het een last, die de draagkracht van de sterk verarmde parochie ver te boven ging.
Er werd reeds meermalen eerst gefluisterd, toen luide gezegd, dat het er slecht voorstond met de financiën van de Augustijnenkerk, dat het onmogelijk was, uit de steeds geringer inkomsten te voorzien in de kosten van onderhoud van drie priesters met het voor hun verzorging benoodigde personeel, terwijl de kerk zelve ook veel aan onderhoud bleef vragen. Er werd van opheffing der provincie gesproken, waarbij dan tegelijk een nieuwe indeeling der parochiën in de binnenstad kon plaats vinden. De kerk zou dan ter beschikking worden gesteld aan een religieuze orde of worden afgebroken, de schuld gedelgd uit den opbrengst van grond en materiaal. Maar daarvoor was de Parochie, een drieduizend Katholieken omvattend, weer te groot, was ook het kerkgebouw te kostbaar en te mooi.
Terwijl de HoogEerw. Heer Deken voor deze moeilijkheden zat, liet hij de groote klok “Sursum corda” doopen, om op te roepen tot vertrouwen. En God, die het vertrouwen niet beschaamt, heeft de parochie bewaard en de Orde van de Broeders van Onze Lieve Vrouw van den Berg Carmel bereid gevonden, de kerk als kloosterkerk over te nemen en beschikbaar te blijven stellen als parochiekerk.
1 Januari 1934 werd de jubileerende kerk een kloosterkerk en de Paters Carmelieten rekenen het zich tot een eer, in deze kerk de heerlijke tradities voort te zetten welke er leven.
God zal ook hun vertrouwen niet beschamen. Zij gaan onder Zijn zegen blijde de toekomst tegemoet, onder de voorspraak van Maria, die aan de Kerk als mede-Patrones werd gegeven.” (De Gelderlander 2/5/1936)
Licht Gewelf bij avond, Tamar Frank, Aalscholverplaats, augustus 2023
Het kunstwerk bestaat uit lichtbuizen die langzaam van kleur veranderen. Met de verlichting heb je het gevoel dat je onder een boog doorgaat, terwijl het plafond rechthoekig is. Frank heeft met haar lichtlijnen de boogvorm willen benadrukken. Deze betonnen bogen waren al onderdeel van het gebouw.
Frank ziet graag dat de kijker het werk op eigen initiatief ‘ontdekt’. “Hoe langer je blijft kijken en je laat bewegen door het werk, des te meer je zult zien en ervaren.” (KOS). In het interview met NHnieuws over haar werk: “Met mijn kunst probeer ik mensen ook op een andere manier naar hun omgeving te laten kijken. En daarbij is verwondering belangrijk.”
Aanleiding
Licht Gewelf, Tamara Frank, Aalscholverplaats, augustus 2023
De Aalscholverplaats is een wat afgelegen terrein en het poortje en het plein werd (en ik meen wordt) daarom gebruikt voor overlast veroorzakende activiteiten, mede gerelateerd als ‘overloopgebied’ van het centrum. De bewoners benaderden de gemeente met het verzoek voor een kunstwerk. Zij wilden met het kunstwerk de sfeer onder de poort verbeteren en tegelijkertijd daarmee een mooie verbinding tussen de Voorstadslaan en het plein maken.
Door zowel de poort als het pleintje een nieuwe aankleding te geven, hoopten zij dat het negatieve gedrag zou worden beperkt of zelfs helemaal zou verdwijnen. “Hoewel kunst op zich geen oplossing biedt voor het probleem, kan het wel de sfeer c.q. beleving van de ruimte beïnvloeden.” (Omarmen)
Het kunstwerk is eigendom van de Gemeente Nijmegen.
Tamar Frank
Licht Gewelf, Tamar Frank Aalscholverplaats, augustus 2023
Tamar Frank (Amsterdam, 1974) is geboren in Blaricum. Als kind verhuisde ze met haar ouders naar Ibiza. Ze studeerde in 1997 af aan de Academie voor Beeldende Kunst in Maastricht. Daarbij was haar richting Monumentale Vormgeving. Anno 2022 heeft ze haar atelier in Blaricum. Zij maakt vooral werken met licht, zowel nationaal als internationaal.
Haar werk is meer dan een object: de inkleuring van het werk verandert de beleving van de ruimte en gaat op die manier een directe relatie met de toeschouwer aan. In een interview met het NHNieuws: “Het gaat mij erom wat licht met een ruimte doet, hoe het een ruimte beinvloedt en dat je als kijker de ruimte anders gaat ervaren.” Zij maakt zowel permanente als tijdelijke werken.
Het licht kan zowel dag- als kunstlicht zijn. Frank concentreert zich op specifieke elementen van een locatie, en met haar installatie reageert zij op deze ruimte/locatie. Met kleine ingrepen vestigt zij de aandacht op iets wat er al is, waarbij het een nieuwe focus krijgt. Haar werken zijn dus sterk locatiegebonden.
Haar opdrachtgevers zijn vooral overheidsinstanties en de bedrijvensector (bijvoorbeeld projectontwikkelaars).
Aantal gevonden werken:
“Heartbeat”, bij Station Hilversum
Kunstwerk bij Passage bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken, Den Haag
Lichtkunstwerk op twee wolkenkrabbers van West Pender Place, Vancouver, Canada, 2011 of 2013
Textielkunstevenementen zoals ‘Lost in Lace’ in het Birmingham Museum en ‘Triennale Internationale des Arts Textiles en Outaouais’ in Axeneo7 in Gatineau
Vergroenen
Naast het kunstwerk is de gemeente bezig het plein en de toegangsbogen te vergroenen. Zo zijn onder de bogen klimplanten geplaatst.
Bronnen
Omarmen: Beleidsplan 2017-2019 Kunst in de openbare ruimte, Gemeente Nijmegen
1957-1958 Parkdwarsstraat 9-53, 32-118, Doddendaal 5-35, Achter de Valburg 2-4
Het oude bejaardencentrum Doddendaal (foto juli 2023)
Het RAN heeft nog een aantal foto’s uit 1963, waaronder deze.
Het bejaardencentrum Doddendaal is in 1957-1958 ontworpen door A. Evers en G.J.M. Sarlemijn. Het complex ging in oktober 1959 open. Daarbij ging het om een verzorgingstehuis en 38 ouderenwoningen. Tijdens het bombardement van 1944 was de Parkdwarsstraat zwaar getroffen. Op deze kale plek wilde Woningbouwvereniging Nijmegen een bejaardentehuis bouwen, die aansloot bij de behoeften van ouderen van de binnenstad.
Brandgrens Bombardement Tweede Wereldoorlog Doddendaal (juli 2023)
Nieuwbouw
Op dat moment waren er 2 nieuwbouwprojecten voor bejaardencentra. Doddendaal richtte zich op bewoners van de binnenstad. Het bouwproject van Kolping in Brakkenstein richtte zich op de rest van de stad.
Bejaardenhuis Huize Doddendaal, datering foto december 1959 (Fotopersbureau de Gelderlander, Auteursrecht J.F.M. Trum via F55634 RAN CC-BY-SA)
Het complex bestaat uit een verzorgingstehuis en appartementen. Het verzorgingstehuis (“pensiontehuis”) bestaat uit 55 éénpersoonskamers en 4 kamers voor echtparen.
De opzet was, dat de bewoners van de 38 flatjes zoveel mogelijk met eigen middelen moeten rondkomen. Waarbij ze zo min mogelijk gebruik maken van instellingen als Maatschappelijk Hulpbetoon. Een van de factoren die een rol bij de plaatsbepaling heeft gespeeld, was om het contact met de getrouwde kinderen, die regelmatig in het centrum komen voor bijvoorbeeld boodschappen, te bewaren. Het was het eerste bejaardencentrum in Nijmegen dat gefinancierd werd op basis van Woningfinanciering. De exploitatie komt in handen van een aparte stichting. ( Nijmeegsch dagblad 16-7-1954)
Evers en Sarlemijn
De architecten zijn in Nijmegen vooral bekend om de Afrika- en Bouwmeestebuurt. Deze bouwden zij tussen 1952 en 1957. Het bureau bouwde tussen 1941 en 1981 vele kerken, scholen en woningen in een tiental steden.
Bossche School
De gebouwen zijn ontworpen in de stijl van de zogenaamde Bossche School. Deze is gebaseerd op Dom Hans Van der Laan, een Benedictijner monnik. Na de Tweede Wereldoorlog gaven Dom Hans Van der Laan, Nico van der Laan en ir C. Pouderoyen hierover een architectuurcursus in Den Bosch.
Kort gezegd komt deze neer op de juiste verhoudingen der delen. Hierbij speelt de verhouding 3:4 een belangrijke rol, die verder is uitgewerkt tot een zogenaamd plastisch getal 1:0,755.
De stijl is een zogenaamde de traditionalistische stijl.
Jaren 80 en verder
Voormalige appartementen van bejaardencentrum Doddendaal met binnentuin, juli 2023
In de jaren tachtig lagen er plannen om het complex te slopen: deze was sterk verouderd. Om sloop te voorkomen vond een grote verbouwing plaats. In 1986 kreeg het dan ook de benaming Huize Nieuw Doddendaal.
In 2013 bleek dat het complex niet meer voldeed om in de toekomst ouderen de zorg te kunnen bieden die zij nodig hebben. Portaal liet het complex renoveren. Sinds 2017 zit hier “Wonen met Perspectief”. Zij biedt tijdelijk woonruimte aan cliënten van Pluryn en de RIBW.
Gemeentelijk Monument
beeld Van der Wagt, juli 2023
Het gebouw is een Gemeentelijk monument. Bij de argumentatie: “Architectuurhistorisch van hoge waarde vanwege de kwaliteit van het ontwerp, de redelijk gave staat, als voorbeeld van traditionalistische, vroege Bossche Schoolarchitectuur van het belangrijke bureau A. Evers & G.J.M. Sarlemijn. Het complex heeft een robuuste, eenvoudige en evenwichtige uitstraling en kent een precieze detaillering. Er is sprake van grote herkenbaarheid door steeds terugkerende maatverhoudingen en architectonische elementen. De aandacht voor overgangselementen tussen binnen en buiten in het ontwerp is van architectuurhistorische waarde. Onder de bescherming behoren dan ook de entreetrappen met hekwerk, de privetuintjes met scheidingsheggen, de openbare, gemeenschappelijke binnentuin van de seniorenwoningen met een grasveld met beplanting, het voetpad om het grasveld, het prieel, diverse keermuurtjes. Wat betreft de buitenruimte van het verzorgingstehuis is de keermuur parallel aan de eetkamer van waarde. Inwendig waarde vanwege de organisatie van besloten, individuele ruimten, verkeersruimten en de aandacht voor gemeenschappelijke ruimten.
Het complex heeft stedenbouwkundige waarde met het tegenoverliggende voormalige Carmelietenklooster: omvang, overeenkomsten in bouwstijl en -vorm met openbare hoven zijn beeldbepalend voor de wederopgebouwde Doddendaal. Het complex heeft vanwege zijn katholieke achtergrond en functie van pensiontehuis een historische relatie met het karmelietenklooster en de RK instellingen rond Doddendaal. Cultuurhistorische waarde als uiting van de naoorlogse verzorgingsstaat en de zorg voor bejaarden.”
Nog een weekje, en dan gaan de wandelaars naar Wijchen en komen dan ook Nijmegen West. Natuurlijk is het leuk om vrijdags op de Via Gladiola te gaan kijken, maar in de eigen wijk kijken vind ik eigenlijk nog leuker. (En de onuitputtelijke voorraad koffie is dichterbij)
Bij Via Gladiola beginnen de banken en afzetlinten voor volgende week vrijdag er al te komen. Omroep Gelderland heeft een leuke pagina en reportage gemaakt hierover:
Wonen in Nijmegen 