Categorie: In de Betouwstraat

In 1920 vestigt de bekende bontwinkel Hendriksen zich op hoek van de Bisschop Hamerstraat en de In de Betouwstraat, naar een ontwerp van de architecten Zoetmulder en van den Bogaard. In de oorlog wordt het pand van Hendriksen samen met een aantal andere gebouwen verwoest, terwijl veel panden in deze hoek van het centrum de oorlog (relatief) ongeschonden doorkomen.

Vooraf: Broerstraat

In 1912 vestigt bontwerker Theo A. Hendriksen in de Broerstraat. Bovenstaande advertentie uit augustus 1912 is de eerste tot nu toe door mij gevonden vermelding; het jaartal 1912 staat ook vermeld op het herbouwbord uit 1957, zie VN21376 RAN.

In ieder geval is hij in 1913 hofleverancier (De Gelderlander 26/9/1913); hij adverteert dan als bontwerker, atelier voor veranderen en herstellen.

In het Adresboek 1914-1915 heeft Hendriksen een advertentie laten plaatsen waaruit blijkt dat hij op dat moment ook een vestiging in Zwolle heeft. Tevens vermeldt hij: “Hoogste Onderscheiding Wereldtentoonstelling 1895”.

Bisschop Hamerstraat 2 vóór de verbouwing

In september 1920 verschijnt de aankondiging dat Hendriksen gaat verhuizen naar Bisschop Hamerstraat 2. (In maart is een advertentie, PGNC 2/3/1920, gevonden waarin Hendriksen vanwege de verplaatsing van zijn winkel een grote opruiming houdt).

Bovenstaande foto is gedateerd op 1920. In ieder geval is deze foto van vóór de verbouwing door Zoetmulder en “van de Bogaart” (waarmee M.A.M. van den Boogaard wordt bedoeld, die ondertekende met A. van den Boogaard): ook de foto F12727 gedateerd op 1900 geeft dit pand met 1 verdieping weer. Afgaande op de adresboeken woonden in ieder geval van 1903 t/m 1918 leden van de familie Hamer in dit pand, waarschijnlijk in gebruik als woonhuis.

Pand hoek Hamerstraat – In de Betouwstraat, architecten Zoetmulder en van den Bogaard

In september opent Hendriksen zijn nieuwe winkel op de hoek van de Bisschop Hamerstraat en In de Betouwstraat. De aanbesteding daarvan vond in december 1919 plaats, waarbij H.M. Zoetmulder en M.A.M. van den Boogaard de architecten zijn en G. Tiemstra en Zonen de aanbesteding verkrijgt. (PGNC 24/12/1919)

Wanneer foto’s met elkaar worden vergeleken (en er van uitgaande dat er geen nieuwe verbouwing tussen 1920 en 1927 is geweest), blijkt dat de door de architecten Zoetmulder en van den Bogaard ontworpen verbouwing in ieder geval bestond uit het bouwen van een extra verdieping: de foto’s gedateerd op 1900 en 1920 laten 1 verdieping zien; wanneer Wilhelmina met haar koets langs het gebouw rijdt (zie hierboven, F66873), bestaat het pand uit 2 verdiepingen, evenals het verwoeste gebouw in 1944 (zie foto, F68523). Bij Noviomagus is een afbeelding te vinden van het pand in de vorm van een Delfts blauwe tegel.

In het Adresboek 1922 is het adres Bisschop Hamerstraat 2 en In de Betouwstraat 1-3-7. Onder andere in 1932 zijn de adressen:

• Winkel (“Magazijnen”): Bisschop Hamerstraat 2
• Woning: In de Betouwstraat 3
• Atelier: in de Betouwstraat 7

Zowel de Gelderlander als het PGNC plaatsen een groot artikel over de nieuwe winkel. Hieronder is die van de Gelderlander weergegeven:

Een der prachtige punten van mooi Nijmegen is verfraaid met een winkelbouw, welk van dat deel der stad het aanzien geeft van grootstad.

Het Magazijn-Hendriksen, pareert daar namelijk op den hoek Bisschop Hamerstraat-In de Betouwstraat als een hoog handelshuis, waarin de architecten de heeren van de Bogaart en Zoetmulder de luxe aan de practische doelmatigheid, hebben weten te paren.

Het hoekhuis met zijn opwaartsstrevende slanke lijn, welke al haar bekroning vindt in den bevlagden koepel, doet in zijn lichte kleurentinten van het kunstrijk zandsteen, levendig aan. De stijl van den bouw welke bij eersten oogopslag herinnert aan empire of Louis XVI is de realiseering van een renaissance opvatting der beide architecten, die voor de moeilijkheid stonden op dezen vooruitspringenden hoek een gevel te scheppen welke een handelshuis dekte en toch tevens aandachttrekkend sieraad der straat moest zijn.

En in deze poging zijn de bouwkunstenaars wel geslaagd- temeer waar zij er over moesten waken dat de bontwinkel beneden niet den indruk zou vestigen van wijdschen modewinkel maar eerder iets zou behouden van de intimiteit van een exquise zaak, waarin de clientѐle zich op haar gemak zou gevoelen.

Boven den winkel met zijn fraaie bolle spiegelruit-étalages, stijgt de lijn van een ranken bouw harmonisch op, en doen de randversieringen boven en beneden de kokette ramen, met nog kokettere vitrage achter de intieme ruitjes, hel stemnig(?)

De aannemers de heeren Tiemstra en Zonen hebben de architectonische plannen keurig uitgevoerd, terwijl de zandsteenwerkers de heeren Clemens en Otten aan den gevel een aspect gegeven hebben, zoo zacht en toch wѐѐr sprekend van tint, dat de sierlijke momenten goed gereleveerd worden, tot in de hoogste verdiepingen toe, welk als gedragen worden door relief zuilen.

Binnen is de indeeling even luxueus als practisch.

Het interieur van den winkel is geheel in stijl Louis XVI gehouden. Fijn glansgrijs is de lambrizeering, terwijl de tusschenvakken met zacht, bebloemd lila-paars zijn bedekt. Het geheele interieur met rijke tapijtbedekking achter de schitterende vitrines, welke schatten van bontwerken vertoonen, en kunstige toiletten bevatten, draagt een gezellig karakter en biedt den bezoekenden alle gelegenheid rustig de bontwerken in oogenschouw te nemen en de mannequins, die de sierlijke vaak artistieken en smaakvollen kleedij aan den lijve zullen demonstreeren, te volgen. Een Louis XVI-salonnetje en exquise-paskamertje zijn prachtig-practische toonzaaltjes.

Achter den winkel bevindt zich het atelier voor den detailhandel, terwijl boven de afdeelingen voor den engroshandel zijn ingericht. Op de hoogste verdieping bevinden zich ruime werkgelegenheden voor de bont- en pelswerkers, die voornamelijk nog buitenlanders zijn terwijl de heer Hendriksen er zich op toelegt, Nederlandsche werkkrachten op te kweeken, die de oud-vaderlandsche nijverheid der bontbewerking kunnen doen herleven.

Het woonhuis is practisch ingebouwd tusschen winkel en werk-ateliers, zoodat de eigenaar gemakkelijk van zijn woning in de ateliers kan komen.

Het geheele huis wordt niet door den heer Hendriksen alleen voor zijn zaak benut, daar voorloopig nog een deel der winkelruimte is verhuurd aan een Soerabajasche firma Beckers, welke er haar kantoren aan de zijde der In de Betouwstraat inricht.

Men meene nu niet dat deze luxueuse winkelinrichting alleen bontwerken bevat voor breede beursen.

Zeker kostbare collecties bontwerken zijn er hier te bewonderen, maar de heer Th.A. Hendriksen stelt prijs op de mededeeling, dat hij in zijn magazijnen voorraden heeft, welke elck wat wils bieden, zoodat de bezitter van de smalle beurs niet hoeft te schromen dit bontbedrijf te betreden.

Evenals in de Broerstraat, waar de heer Th. Hendriksen, de energieke middenstander en knappe vakman klein begon, blijft hij in zijn nieuwe ruime omgeving ook zijn eenvoudigste cliënteele bedienen.

Verschillende Nijmeegsche nijveren hebben hun aandeel gehad in de aankleeding van het huisinterieur; zoo zorgde de firma Verpoorten en Zoon voor het sanitair en de electrische verlichting, de firma Stemker Koster voor het behang en het Smyrna, de heer Beerenbroeck voor het stoffeerderswerk, de heer Fooys voor het schilderwerk, de heer Lamkamp voor het meubilair, de heer Langenhuizen voor het glaswerk en de heer Reichgelt voor het ijzer en constructiewerk.

De opening der magazijnen, welke Zaterdag een bloementuin geleken, was tevens een huldigingsgelegenheid van den heer Hendriksen, aan wien door den heer Folkerst werd dank gebracht voor alles wat deze in den loop der jaren gedaan had voor de bevordering van dezen tak van vaderlandsche nijverheid.

Deze huldiging had plaats namens de vereeniging van Nederlandsche Bontwerkersbedrijven.

In den loop van den avond werd de heer Hendriksen, die zelf voorzitter is van de Technische Commissie van bovengenoemde Vereeniging, nog verschillende malen gehuldigd.

De heer Folkerts wees er in zijne rede op, hoe de heer Hendriksen een baanbreker is in zijn vak; iemand, die door het opzetten van een dergelijk “Spezialgeschäft” in de provincie, toonde, dat hij aan het vak het oude aanzien wil hergeven. Spr. wees er op hoe de heer Hendriksen is een der hoofdfiguren in de vereeniging en schetste de prachtige verstandhouding tusschen patroon en werknemer in het bedrijf van den heer Hendriksen.

De werknemers hadden van deze goede samenwerking ook ondubbelzinnig blijk gegeven. Gedurende den avond verdrongen zich honderden kijkers met provinciale nieuwsgierigheid voor de nieuwe magazijnen.” (De Gelderlander 27/9/1920)

Uit de advertentie in De Gelderlander 17/9/1921, PGNC 27/9/1923 en De Gelderlander 16/6/1926 blijkt Hendriksen naast Nijmegen ook een vestiging te hebben in Arnhem. Hendriksen zal, behalve in 1926 en 1928 nog vaker adverteren met de strijd tegen motten.

Verwoesting Tweede Wereldoorlog

In de oorlog wordt het pand van Hendriksen samen met een aantal andere gebouwen verwoest, terwijl veel panden in deze hoek van het centrum de oorlog (relatief) ongeschonden doorkomen. Op 18 september 1944, bij Operatie Market Garden, staat het pand in brand (Noviomagus).

Hendriksen heeft vanaf 1946 zijn noodwinkel op Bisschop Hamerstraat. Een foto hiervan uit 1956 is te vinden op GN3564 RAN. In het midden van de Bisschop Hamerstraat zullen meerdere winkels komen, die elk maximaal 10 jaar mogen blijven zitten.

In januari 1956 verschijnt een artikel dat Hendriksen zijn pand gaat laten herbouwen: “De grond is zijn eigendom gebleven en naar wij thans vernemen, is het zijn bedoeling hier weer een eigen bedrijf te stichten. Ook het nieuwe  pand zal worden opgetrokken in oud-Franse stijl” (Nijmeegsch dagblad, 17-1-1956).

Deze herbouw lijkt echter niet plaats te vinden: Hendriksen en Pollmann zijn de laatste winkeliers die nog in hun noodwinkel zitten, ook nadat de contracten op 1 januari 1957 waren afgelopen en de contracten nog eens met 3 maanden waren verlengd. Aangezien de gemeente de grond wil gaan gebruiken spant ze een proces aan. Daarbij wordt overeengekomen dat Hendriksen voor 1 april de noodwinkel zal verlaten (Nijmeegsch dagblad, 19-5-1956 en 12-3-1957).

Herbouw

Op 3 december 1957 vindt de aanbesteding plaats voor “het bouwen van een bedrijfspand met 4 woningen (inhoud ±3176 m³). De architect is Ir. C.B. van der Tak uit Amersfoort. (Nijmeegsch dagblad, 8-11-1957)

Rond 1957 wordt aan de herbouw van het pand op de hoek Bisschop Hamerstraat- In de Betouwstraat begonnen. Het gebouw bestaat uit winkelruimte op de begane grond en 6 appartementen verdeeld over 3 verdiepingen.

Het wordt niet de oud-Franse, maar de modern-Amerikaanse stijl, het Nijmeegsch dagblad 31-7-1958: “Het winkelgedeelte zal zeer modern, op Amerikaanse wijze worden ingericht en ook het exterieur wordt aangepast aan de eisen des tijds. De heer Hendriksen hoopt in mei van het volgende jaar zijn intrek te kunnen nemen in dit nieuwe winkel-flatpand.”

In september 1959 gaat de winkel open. “De heer Hendriksen hoopt nu ook zijn in Arnhem verloren gegane zaak te kunnen herbouwen” (Nijmeegsch dagblad, 21-9-1959).

Architect van der Tak

De architect van de nieuwbouw was Christiaan Bonifacius van der Tak (Rotterdam, 17 augustus 1900 – Oosterbeek, 7 maart 1977). Van der Tak was van 1929 tot 1945 stadsarchitect van Amersfoort. Aan het eind van de oorlog werd hij vanwege zijn lidmaatschap van het N.S.B. en een aantal andere organisaties ontslagen en een aantal jaren gevangen gezet in Kamp Amersfoort. Daarna vestigt hij zich als zelfstandig architect. In ieder geval zijn vier van zijn Amersfoortse werken Rijksmonument.

Een aantal werken:

• Stedelijk Gymnasium Johan van Oldenbarneveldt, (1929 -1933), Barchman Wuytierslaan, Groen van Prinstererlaan, Amersfoort
• Pompstation, Hogeweg 205, Amersfoort
• Volkswoningen (1932), Dreyershofje, Amersfoort
• Jacob van Campenschool, Vondellaan, Amersfoort
• Schoolgebouw (1929), Noorderwierweg, Amersfoort
• Pompgemaal, Sint Andriesstraat, Amersfoort
• Schoolgebouw, Bisschopsweg, Amersfoort

Bronnen en verder lezen over van der Tak:

https://fasade.nl/agenda/architectuurroute-langs-het-werk-van-c.-b.-van-der.html

https://nl.wikipedia.org/wiki/Christiaan_Bonifacius_van_der_Tak_(1900-1977)

https://www.architectuur.org/bouwwerk/471/Johan_van_Oldenbarneveldt_Gymnasium.html

Vervolg

Er is nog niet onderzocht wat het verdere verloop van dit pand is geweest. Een aantal gebruikers:

• TNT Postkantoor, in ieder geval in 2009, bij verkoop N.E.C. postzegel
• Erny van Reijmersdal Flagshipstore, in ieder geval in 2013, lees het interview
• Leapp Store, 2016

Momenteel (augustus 2024) zit hier House of Smart.