T. van de Poel, R. Eekelder
Inleiding
Aan het eind van de negentiende eeuw vond in Nijmegen voor het eerst in eeuwen een grootschalige stadsuitleg plaats. Deze werd mogelijk na de opheffing van de vestingstatus in 1874. Nijmegen kon hierdoor eindelijk de vestingwerken ontmantelen en de stad uitbreiden. Voor deze stadsuitbreiding werd in 1878 een stedenbouwkundig plan opgesteld dat voorzag in een aantal rondom de oude stad lopende zeer brede en ruim van groen voorziene singels, met zowel aan de zuid- als aan de oostzijde een groot, rond plein (het Keizer Karel- en het Keizer Lodewijkplein (tegenwoordig Trajanusplein) en een park aan de westzijde (het Kronenburgerpark). Aan deze singels werden in relatief korte tijd diverse villa’s en vooral ook een groot aantal herenhuizen gebouwd.
De gemeente Nijmegen stelde zich met dit plan ten doel Nijmegen tot een aantrekkelijke woonstad voor welgestelden te maken. Zij speelde ook een grote rol bij de uitvoering van dit plan door in 1878 de vrijkomende voormalige vestinggronden van het rijk te kopen en deze vervolgens als bouwpercelen te veilen. Deze stadsuitleg werd een groot succes en kreeg in 2023 erkenning met de aanwijzing door het Rijk als beschermd stadsgezicht.
De meest gebruikte stijlvorm is de neorenaissance met het voor Nijmegen karakteristieke gebruik van baksteen met gepleisterde speklagen. De gevels tonen een grote afwisseling in afwerking met lijsten, banden, beeldhouwwerk en decoratieve elementen als torentjes en erkers. Panden op straathoeken hebben vaak een extra accent in de vorm van een hoektoren. Daarmee volgde de architectuur het modebeeld en werd een zekere eenheid in verscheidenheid bereikt.
Er is al veel over deze stadsuitleg gepubliceerd. Hierbij is vooral aandacht gegeven aan stedebouwkundige planvorming onder leiding van de Commissie van Uitleg en Stadsuitbreiding in samenwerking met de architect B. Brouwer. Ook waren er particuliere bouwers actief. Dit was een heterogene groep die niet alleen voor eigen bewoning bouwde. Zij lieten soms hele huizenblokken van aaneengeschakelde herenhuizen als beleggingsobject bouwen voor de verhuur aan de welgestelde middenklasse of als pension voor renteniers en gepensioneerden. Een voorbeeld hiervan is te vinden aan de Kronenburgersingel waar de broers Meulenberg in de periode 1895 -1905 in één woningblok een groot aantal herenhuizen lieten bouwen.
Parapluiefabriek E. Meulenberg en Zonen
Edmond Meulenberg (1-1-1832 Heerlen) vestigt zich in de jaren 1850 in Wijk C. Steenstraat No 116. Van beroep is hij kramer. Hij is op 13-8-1856 getrouwd met Maria Dierker (4-7-1833, Epe) (https://studiezaal.nijmegen.nl/detail.php?id=488143592&query=Meulenberg&highlight=TWV1bGVuYmVyZw==). Hun zoon Jacobus Hubertus wordt geboren op 24-9-1855 en Johannes Edmond op 23-3-1860, beide in Nijmegen.
In de loop van de jaren 50 verhuist het gezin naar Wijk D. 53.
Edmond Meulenberg (1832-1895) vestigde zich in oktober 1860 in de Stikke Hezelstraat in Nijmegen als handelaar in paraplu’s en parasols. Hij importeerde deze vooral uit Parijs, maar vervaardigde ook zelf paraplu’s in zijn winkel.
Blijkens de advertentie in PGNC 23/3/1870 is hij “dit jaar begonnen met het grosseren aan winkels”.
In 1875 besloot hij een eigen paraplufabriek te beginnen in een daarvoor geschikt pand met kantoor en werkplaats aan de Van Berchenstraat 9 (PGNC 6/9/1900, De Gelderlander 6/9/1900).
Het bedrijf groeide gestaag en in 1892 besloot Edmond zijn beide zonen, Jacobus Hubertus (1855-1908) en Johannes Edmond (1860-1919) bij het bedrijf te betrekken. Beide broers vormden vanaf 4 juli 1892 samen met hun vader Edmond (1832-1895) de firmanten van de Vennootschap Onder Firma “Edmundus Meulenberg en Zonen. (PGNC 22/7/1892, Ook vlg. akte 4-7-1892)
Vader Edmond en zijn beide zonen kochten in 1895 gezamenlijk de bouwpercelen voor de Kronenburgersingel 223 – 225 van de gemeente Nijmegen.
(https://studiezaal.nijmegen.nl/detail.php?id=2284404313)
Na het overlijden van vader Edmond in datzelfde jaar hebben de beide broers het bedrijf samen voortgezet. (PGNC 28/2/1897) En ook samen een vervolg gegeven aan de koop van bouwpercelen aan de Kronenburgersingel en later ook aan de Stieltjesstraat.
In De Gelderlander van 6 september 1900 werd “De bekende firma E. Meulenberg en Zonen alhier, eigenares van de uitgebreide paraplufabriek,”…”gelukgewenst met het 25-jarig bestaan van de fabriek “ die langzamerhand in bloei is vooruitgegaan, zodat er thans 50 meisjes en 30 mannen geregeld werk vinden. Als drijfkracht wordt een gasmotor gebruikt, die veertien naaimachines en zeven draaibanken in beweging brengt, zodat er dagelijks 70 dozijn paraplu’s kunnen afgeleverd worden.”
Ook vestigde de krant er de aandacht op dat in de loop der jaren vier filialen waren gesticht, te weten in Rotterdam, Amsterdam, Den Haag en Den Bosch, waarbij de dochters en schoonzonen van Edmond Meulenberg een belangrijke rol speelden. Een uitgebreid overzicht van de familiewinkels met de bijbehorende familierelaties en stadswapens is te lezen op Noviomagus gevelm15.
Zijn Nijmeegse winkel aan de Hezelstraat no. 2 had Edmond aan zijn jongste dochter Antonia Francisca nagelaten. Zij liet dit winkelpand samen met haar echtgenoot H. Kraaijvanger geheel renoveren. Het gerenoveerde pand werd begin 1900 heropend en was daarmede het vijfde filiaal van het bedrijf geworden. De Gelderlander constateerde dat het “een der fraaiste en grootste magazijnen mag heeten uit onze stad”. (De Gelderlander 6/9/1900)
De gevel van Hezelstraat no. 2 is uitgevoerd in jugendstil met daarop aangebracht de stadswapens van de vijf steden waar de familie winkels had. Dit winkelpand met op de gevel nog steeds de stadswapens is inmiddels aangewezen als gemeentelijk monument.
https://woneninnijmegen.blog/2023/03/30/meulenberg-hezelstraat-kraaijvanger-architect/
Op 8 september 1900 werd het 25-jarig jubileum feestelijk gevierd met een uitstapje van het hele personeel naar Amsterdam. Het verslag van de viering is te lezen in PGNC 8/9/1900 en dat van het uitje in De Gelderlander 11/9/1900.
De beide broers zorgden daarna voor verder groei en naamsbekendheid. Het bedrijf profiteerde hierbij van de versnelde economische groei die Nederland rond 1900 beleefde (https://www.cpb.nl/de-nederlandse-economie-in-historisch-perspectief-economie). De welvaart nam toe en dat kwam de verkoop van paraplu’s, parasols en wandelstokken, die in die tijd nog modieuze luxeprodukten waren, zeer ten goede. De afzet kon vergroot worden met behulp van de Nederlandse winkelfilialen en de vele inspanningen van de Export afdeling, met name naar Nederlands-Indië en de Arabische landen. (https://www.noviomagus.nl/gevbedr36.htm)
In 1901 verleende H.M. de Koningin toestemming aan het bedrijf om het predicaat “Koninklijke”in de naam te voeren. (Dagblad van Zuid-Holland en ’s Gravenhage 14-09-1901). Beide broers namen actief deel aan het maatschappelijk leven van de stad Nijmegen. Met name Jacobus Hubertus speelde een rol in diverse verenigingen en commissies en werd in 1901 gekozen tot lid van de gemeenteraad. Hij kwam op 3 december 1908 op 53-jarige leeftijd te overlijden. (De Gelderlander 4/12/1908). Bij die gelegenheid schreef De Tijd: “De overledene was een zeer populair persoon in deze gemeente”. (De Tijd 3-12-1908). Zijn broer Johannes Edmond zette de firma alleen voort.
De zaken gingen zo voorspoedig dat een tiental jaren later werd besloten tot de bouw van een nieuwe modern ingerichte paraplufabriek met elektrisch aangedreven machines. Deze fabriek zou gaan werk bieden aan 200 werklieden. Aan de oude fabriek waren ongeveer 100 werklieden verbonden. De plannen zouden worden vervaardigd door de architect Kraayvanger uit Rotterdam (PGNC 6-11-1912).
De nieuwe fabriek werd gevestigd aan de De Ruyterstraat 53-55 en kwam in 1914 gereed. Ook de opening van de nieuwe fabriek werd gevierd met een uitstapje voor het gehele personeel, dit keer naar Kleef. (PGNC 13- 05-1914).
Johannes Edmond had in 1912 versterking gekregen in de persoon van zijn twee zonen Jan jr. en Joseph/Jozef. Hijzelf trok zich in 1918 uit de firma terug waarbij in zijn plaats zijn derde zoon Huub tot de firma toetrad. Johannes Edmond overleed op 7 juni 1919 op 58-jarige leeftijd. (PGNC 10/6/1919).
De 14 huizen hoek Kronenburgersingel Stieltjesstraat
De bronnen van verwerving
Hierna wordt uiteengezet uit welke bronnen is geput om de gegevens over de verwerving van de bouwgrond en panden door de broers Meulenberg te verzamelen. Van groot belang zijn de vele notariële akten geweest die gevonden zijn in het Regionaal Archief Nijmegen. Tezamen met enige oude kadasterkaarten bleken deze een goed overzicht te geven van de onroerend goed activiteiten van de broers Meulenberg. Daarbij is gebruikt gemaakt van Noviomagus.nl en andere pagina’s van Wonen in Nijmegen om tot een zo volledig mogelijk beeld te komen.
Kadasterkaarten.
Met oude kadasterkaarten uit de periode 1928-1944 is het mogelijk gebleken de oude kadastrale nummers om te zetten in huisnummers. Op de navolgende kadasterkaarten zijn de in die tijd gebruikte kadastrale nummers in rood weergegeven en de huisnummers diagonaal langs de rooilijn in grijs. NB. De huisnummers van de Kronenburgersingel zijn weergegeven in hun oorspronkelijke 2-cijferige vorm. Deze zijn in 1975 hernummerd, van bijv. 23 naar 223 en 25 naar 225. Hierna zijn zoveel mogelijk de actuele 3-cijferige vormen van nummering gebruikt.
In totaal gaat het om 14 huizen.
In onderstaand schema is een overzicht gegeven van deze huizen. Deze staan per
koopakte op afzonderlijke artikelen beschreven, klik hiervoor in het schema de link van het eerste huisnummer van de betreffende koopakte aan:
| Straat | Huisnummer (oud; of + 200 nieuw) | Koopakte van het perceel van de Gemeente | Kadaster nummer van perceel, evt. als gewijzigd op kaart |
| Kronenburgersingel | 23 | 7 februari 1895 | B 2094 |
| 25 | 7 februari 1895 | B 2095 | |
| Kronenburgersingel | 15 | 8 oktober 1895 | B 1927 > B 2389 |
| 17 | 8 oktober 1895 | B 1927 > B 2388 | |
| 19 | 8 oktober 1895 | B 1927 > B 2829 | |
| Kronenburgersingel | 21 | 19 november 1895 | B 2828 |
| Kronenburgersingel | 27 | 17 februari 1897 | B 2487 > B 3032 |
| 29 | 17 februari 1897 | B 2487 > B 3031 | |
| 31 | 17 februari 1897 | B 2487 > B 3030 | |
| Stieltjesstraat | 30 | 10 mei 1897 | B 2529 |
| Stieltjesstraat | 22 | 5 oktober 1901 | B 2831 |
| 24 | 5 oktober 1901 | B 2831 | |
| 26 | 21 oktober 1898 | B 2830 | |
| 28 | 21 oktober 1898 | B 2830 |
Erfenis van J.H. Meulenberg
Bij notariële akte van verdeling van 21 september 1911 zijn de goederen die behoorden tot de onverdeelde gemeenschap van goederen van Jacobus Hubertus Meulenberg en zijn echtgenote Hendrina Meulenberg – Werner als volgt verdeeld tussen mevrouw de weduwe Hendrina Meulenberg – Werner en hun enige dochter Maria Hendrina Meulenberg:
Aan mevrouw Hendrina Meulenberg – Werner werden bij deze akte als rechthebbende op de helft van de goederen van de gemeenschap onder meer toegedeeld:
3 huizen en erven aan de Kronenburgersingel:
- Sectie B nr.2829 2a 67ca, (volgens kad. kaart huisnr 219)
- Sectie B nr.2388 2a 71ca, (volgens kad. kaart huisnr 217)
- Sectie B nr.2389 2a 55ca, (volgens kad. kaart huisnr 215)
en 1 huis en erf aan de Stieltjesstraat: - Sectie B nr.2831 1a 98ca, (volgens kad. kaart huisnr 26-28) en nr 3405 20ca. (volgens kad. kaart gang achter huisnr 22-24)
Aan mejuffrouw Maria Hendrina Meulenberg werden bij deze akte als enige erfgename
van Jacobus Hubertus Meulenberg en daarmee rechthebbende op de andere helft van de
goederen van de gemeenschap onder meer toegedeeld:
3 huizen en erven aan de Kronenburgersingel:
- Sectie B nr.2826 2a 77ca, (volgens kad. kaart huisnr 225)
- Sectie B nr.2827 3a 5ca, (volgens kad. kaart huisnr 223)
- Sectie B nr.2828 2a 47ca, (volgens kad. kaart huisnr 221)
1 huis en erf aan de Stieltjesstraat: - Sectie B nr.2830 2a 2ca, (volgens kad. kaart huisnr 26-28)
(Bron: https://studiezaal.nijmegen.nl/detail.php?id=2284526995)
NB. Kronenburgersingel 227, 229 en 231 en Stieltjesstraat 30 worden hier niet genoemd omdat zij toebehoorden aan J.E. Meulenberg.
d.d. 25 november 1909
Erfenis van Maria Hendrina Meulenberg
Maria Hendrina Meulenberg (1879-1966) was de enige dochter van J.H. Meulenberg. Haar nalatenschap is omschreven in navolgende notariële beschrijving uit 1967:
Genoemd worden o.a. Kronenburgersingel nrs 215, 217 en 219, en Stieltjesstraat 22-24. Al deze panden waren aan Maria Hendrina toegevallen uit de nalatenschap van haar in 1908 overleden vader. Zij zijn in het kader van de afwikkeling van haar erfenis in 1967 openbaar verkocht. Omdat zij zelf geen kinderen had is de opbrengst van haar erfenis verdeeld over de erfgerechtigde familieleden van haar vader en haar moeder: bij elkaar ca 110 personen.
Woonhuizen van de broers Meulenberg
Van Jacobus Hubertus (J.H.) Meulenberg is bekend dat hij van 1-6-1898 tot ca 1903 op Kronenburgersingel 217 heeft gewoond en daarna naar Stationsweg 1 is verhuisd. Het huis aan de Stationsweg was blijkens de notariële akte van scheiding en verdeling na overlijden van Jacobus Hubertus van 25 november 1909 (zie hierboven) door hem in eigendom verworven bij onderhandse akte van 4 februari 1903. Na zijn overlijden in 1908 is Stationsweg 1 blijkens genoemde akte van scheiding en verdeling toegedeeld aan zijn weduwe, Hendrina Meulenberg-Werner, die daar is blijven wonen totdat zij op 7 juli 1911 naar Den Haag is verhuisd.
Johannes Edmond (J.E.) Meulenberg is op 1-6-1898 verhuisd naar Kronenburgersingel 6. Zijn vorige adres was Van Berchenstraat 11, boven de oude paraplufabriek op Van Berchenstraat 9. Blijkens de notariële akte van scheiding en verdeling van de huwelijkse gemeenschap van J.E. Meulenberg en Maria C.M.A. Schoth van 16 juli 1918 werd de ondergrond van Kronenburgersingel door J.E. Meulenberg verworven als perceel Sectie B 2095, 5a 61ca, bij notariële akte van 7 februari 1895, terwijl het gebouwde door hem daarop werd gesticht. Het pand Kronenburgersingel 6 werd bij deze akte van scheiding aan hem toegewezen. Uit zijn overlijdensadvertentie d.d. 7 juni 1919 blijkt dat hij daar tot dan toe is blijven wonen.
Wonen in Nijmegen 