Bottelstraat 6, 8 en 10, Lange Hezelstraat 92
Jarenlang zat op de hoek van de Lange Hezelstraat en de Bottelstraat de meubelwinkel Framy. Daarvóór was Coöperatieve Centrale Handelsvereeniging een belangrijke gebruiker, die bovendien een grote silo liet bouwen. Na het vertrek van Framy raakte het pand langzaam in verval. Na herstel, mede door het creëren van een hofje, werden oude elementen als de oude kloostermuur beter zichtbaar.
Middeleeuws
In de 15e eeuw stond hier het Kloosterhof Gravendael van de Cisterciënzer nonnen. Zij had meerdere woningen, die werden gebruikt als logeerverblijf voor ordeleden die de stad bezochten. Ook waren er stadsboerderijen. En was er een rentmeester, die de bezittingen beheerde. De toegang van het kloosterhof was aan de Bottelstraat.
Coöperatieve Centrale Handelsvereeniging
In de jaren 20 vestigt zich de Coöperatieve Centrale Handelsvereeniging (onstaan als inkooporganisatie voor mengvoer en mest van de Noord-Brabantse Christelijke Boerenbond). De ligging was goed: dicht bij de haven. Daarnaast had Nijmegen veel stadsboerderijen. En ook was de Bottelstraat goed bereikbaar voor de boeren uit de omgeving.
In 1923 werd het pakhuis gebouw en de graansilo volgde in 1927. Al snel na het einde van de Tweede Wereldoorlog begon Nijmegen haar belang als agrarisch centrum al snel te verliezen, vooral doordat de landbouw door de uitbreiding van de stad verdween. Daarop verhuisde de Boerenbond in de jaren 60 naar Grave.
Zie voor herinneringen ook https://www.noviomagus.nl/h1.php?p=OudNijmegen/053/cwdata/08-Personeel%20NCB,CHV%20Bottelstraat%201945.html
Framy
Oorsprong in Geffen
De oorsprong van Framy lag in Geffen, waar de slager Frans van der Heijden tijdens of vlak na de Tweede Wereldoorlog in de meubelhandel terecht komt. Begonnen als een soort marskramer, was hij later een halletje begonnen in Geffen. Daar zou hij in de loop der jaren uitbreiden, totdat Geffen te klein werd.
Bovendien hoorde van der Heijden in 1967 van een voedervertegenwoordiger dat het gebouw van de Boerenbond vrij zou komen. Daarom begint hij Framy in Nijmegen: een samentrekking van zijn eigen naam Frans en van zijn vrouw Miet, waarbij de “ie” vervangen werd door een “y”. In de loop der jaren zal hij ook de naastliggende panden kopen.
Zijn opvolger, zoon Piet van der Heijden zal vervolgens in Nijmegen een 2e zaak openen -die in vlammen opgaat- en een zaak in Arnhem beginnen. “De zaken gingen voortvarend en vrijwel alle familieleden en aangetrouwden hadden een functie in het bedrijf. Als directeur, bedrijfsleider, verkoper, inkoper of als chauffeur. En zoals in de beste families, ging het ook bij Van der Heijden mis. Pierre: „Toen oma overleed ging de lucht er een beetje uit.”” (De Gelderlander) Daarna werden de winkels nog een tijdlang verhuurd.
Een mooie foto van Framy uit 1975 is te zien op F63904 RAN.
Silo
Van der Heijden kon de silo niet gebruiken. Deze werd daarom dichtgemetseld. Wel zou de Radio Rataplan tijdens de Piersonrellen illegaal een antenne bovenop de silo plaatsen, om krakers op de hoogte houden van de ontwikkelingen.
2008: vertrek naar meubelboulevard
In 2008 vertrekt Framy naar de meubelboulevard: het was steeds moeilijker geworden om een meubelzaak in het centrum te hebben. Klanten konden het centrum steeds moeilijker met de auto bereiken en konden niet meer parkeren. Daarnaast was het steeds moeilijker geworden de winkel te bevoorraden.
Atelier en leegstand
Na het vertrek van Framy hadden Jos van Riswick en Vincent Boelaarts hier vanaf 2010 nog een tijdlang hun atelier. Zie hun site: “Het oude pand van de Chr. Boerenbond met de markante graantoren uit 1920 die boven de bebouwing van de benedenstad uittorent, biedt genoeg ruimte om te werken en om werk te exposeren.”. Vaak was er in de etalage een filmpje te zien hoe een schilderij, meestal een stilleven, tot stand was gekomen (eigen herinnering).
Doordat het niet lukte om het gebouw te verkopen, raakte het pand steeds meer vervallen. Het werd daarbij genomineerd voor het lelijkste gebouw van Nijmegen. In 2015 was het gebouw naast het hierboven genoemde atelier in gebruik als meubelopslag (Mariken 2015 nr 5)
Verbouwing Het Magazijn
Dan volgt de verbouwing van de graansilo en de pakhuizen naar appartementen. Een aantal elementen worden weer zichtbaar gemaakt, zoals oude muren. En de onderkant van de graansilo’s blijft behouden. Hoewel de buitenkant van de gebouwen niet bijzonder waren en wat in verval begonnen te raken, kent het complex bijzondere historische elementen als kelders, oude muren, kapconstructies en gietijzeren zuilen. Het is dan ook een bouwhistorisch monument van de Gemeente Nijmegen.
Bij de herinrichting van het complex wordt een doorgang gemaakt naar het binnenterrein, welke de naam Halve Gas krijgt. Daarbij wordt deze doorgang en het binnenterrein overgedragen aan de gemeente als openbare weg (Staatscourant 2018, 20319). Een aantal vervallen panden zijn gesloopt en vervangen door nieuwbouw in de vorm van koopwoningen.
Het ontwerp was van Sven Dyckhoff van Flow Architecten. De opdrachtgever was D&M Properties-Bottelstraat BV en het project duurde van 2015 – 2019. Op haar site: “De ingrepen in de bestaande bebouwing zijn zo gedaan dat de waardevolle delen bewaard konden blijven en nu weer tot hun recht komen.”
Op basis van historisch onderzoek was bepaald welke elementen behouden moesten worden en waar mogelijk, zo veel mogelijk zichtbaar gemaakt worden. Op basis daarvan werd het plan steeds verder uitgewerkt, ook om te kunnen voldoen aan de monumentale eisen. In totaal kwamen er 31 huurappartementen, 8 koopwoningen en 2 bedrijfsateliers (Propertynl)
Daarbij waren de silo’s een van de grootste uitdagingen: om deze te kunnen verbouwen was het nodig om veel gaten in dit gebouw voor ramen aan te brengen. Daarbij was het de vraag in hoeverre deze gaten van invloed zouden zijn op de stabiliteit. Hier kwamen 6 appartementen met balkons en een lift.
“Dyckhoff vond het een uitdaging om in de nieuwbouw niet alleen de restanten van middeleeuwse muren op te nemen, maar ook de industriële herinnering van deze plek. Zo blijven de trechtermonden van de oude meeltoren waaronder vroeger de bakkers met hun karren stonden om meel op te halen, behouden. ,,Die tegenstelling is fantastisch, een gotische wand versus een industriële werkplek.’’ en over gehele project: “”Het is een uitdagende en tegelijk lastige opgave. Wat kun je behouden, wat willen we nog tonen van het verleden?”” (Gelderlander)
Bovendien is de 15e-eeuwse muur van het klooster nu goed zichtbaar geworden. Daarnaast is er een 13e-eeuwse muur in een van de voormalige werkplaatsen.
Ook het hoekpand van de Bottelstraat-Lange Hezelstraat is gerenoveerd. Op de begane grond kwam weer een winkel. Daarboven kwamen appartementen.
Nominatie Architectuurprijs 2019
Het kan verkeren: waar in 2024 het complex nog werd genomineerd als “lelijkste gebouw van Nijmegen”, werd het project van de verbouwing genomineerd voor de Nijmeegse Architectuurprijs 2019.
De Cultuurhistorische waardenkaart van 2023, de vervanging van de cultuurhistorische beleidskaart uit de Nota Cultureel Erfgoed uit 2013, noemt Framy als geslaagd voorbeeld van: “Vele voorbeelden laten zien dat het benutten en hergebruiken van erfgoed bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen, deze gebieden kwaliteit geven. Een andere sfeer. … De vernieuwing van het oude Framy-complex aan de Bottelstraat, met de
voormalige silo en het 15e-eeuwse gotische huis.”
(Overige) Bronnen en verder lezen
https://www.brugnijmegen.nl/nieuws/algemeen/117512/genomineerden-architectuurprijs-nijmegen-2019
Mariken Magazine, 2015 nummer 5 (Pdf)
Mariken Magazine, 2019 nummer 1 (Pdf)
https://wijchen.nieuws.nl/nieuws/nieuw-boek-wijchenaar-vincent-cantrijn
https://www.gelderlander.nl/nijmegen-e-o/verborgen-historie-in-nieuwbouw-in-de-oude-stad~a9e437d8/
Zie ook: https://hr-bin.nl/project/framy-nijmegen/ voor foto’s
Zie voor een uitgebreid onderzoek: Meeltoren Nijmegen: Herontwikkeling van de oude stad, Sven Vos (afstudeerscriptie)
Wonen in Nijmegen 