1910 Berg en Dalseweg 33 (Café Trianon), Rijksmonument
1910-1910 Nijmegen: Berg en Dalseweg 33 (Café Trianon), Rijksmonument
Tegenwoordig heet het café Buskens: de huidige eigenaren van het panden vonden het een goed idee om hun zaak te vernoemen naar haar architect.
Bieling en Buskens ontwierpen dit van oudsher bekende café in 1910, waarbij zij tevens het naastgelegen pand nummer 31 verbouwden en waar J.A. Cornelissen reeds zijn tapperij had en aan de kant van Sloetstraat reeds een depot van de Phoenix Brouwerij aanwezig was. Het café is bekender als Buitenlust, waarschijnlijk zo genoemd vanaf het moment dat de zaal rond 1924 werd gebouwd.
Nog bekender is deze zaak onder de Trianon. Deze naam duikt voor het eerst op in 1955 en wordt tot 2001 zo genoemd, ondanks een aantal verschillende eigenaren. De bekendste zijn Van Weel, die het pand rond 1962 koopt en het moment waarop De Cantine in 2004 de zaak vanaf 2004 tot haar sluiting in 2021 overneemt. In al die jaren is het café vrijwel onveranderd. Na een verbouwing opent hier vervolgen Gastrobar Buskens.
Vooraf: Van depot Phoenix Brouwerij naar café Cornelissen
Oorspronkelijk had de Phoenix brouwerij een depot aan de Ten Hoetstraat 2: dit pakhuis is op de bouwtekening (zie hieronder) te zien achter Berg en Dalseweg 31. Daarbij had het pand van het pakhuis tevens een kantoortje aan de Ten Hoetstraat en achterin het pand waren 3 stallen. Onder dit pakhuis zat een bierkelder. In het plan lijkt de voorgevel van dit pakhuis iets aan de ten Hoetstraat uitgebouwd te worden. En vervolgens wordt/is het pakhuis met een plak dak afgedekt dat als overkapping doorloopt. Op de tekening is niet geheel duidelijk in hoeverre deze overkapping reeds aanwezig was en of ook de doorrit overkapt is.
Het café wordt 55M² met daarachter een Bottelarij. Rechts van het pand is een doorrit.
Ook het huis nummer 31 wordt verbouwd: het krijgt een andere voorgevel en een 2e verdieping. Wanneer het huis nummer 31 gebouwd is, is mij (nog) niet bekend. In ieder geval zit aan de voorkant de winkel. Waarschijnlijk is en blijft het tweede gedeelte in gebruik als woonkamer, terwijl er een keuken en een open plaats bij aan wordt gebouwd.
Depot Phoenix Brouwerij
Hoewel het Phoenix bier al in Nijmegen verkrijgbaar was -getuige de advertentie Phoenix-brouwerij Echt Dortmunder bier bij Paul Müller, Grootestraat 5 in PGNC 6/11/1894- lijkt het eerste hoofdagentschap van de Phoenix Brouwerij voor Nijmegen A.W.E. Otte te zijn, Waalkade 68 (De Gelderlander 1/1/1895) en in De Gelderlander 1/1/1895 Berg en Dalsche Weg 401. In de Adresboeken 1896 en 1898 komt Otte voor op Berg en Dalsche Weg 9.
(In het Adresboek 1899 is F. Jacobs, bierbottelaar, op nummer 9 gehuisvest. Het is nog onduidelijk of hij een relatie heeft met de Phoenix brouwerij/de Ten Hoetstraat).
In ieder geval is ten Hoetstraat rond 1899 reeds een depot van de Phoenix brouwerij gevestigd: In het Adresboek 1899 wordt A. Varenbrink genoemd als hoofdagent in de Ten Hoetstraat. Ook in het Adresboek 1901 is Varenbrink hoofdagent, in het Adresboek 1902 J.P. Ingebleek. Ingebleek heeft dan als adres Ten Hoetstraat 8.
De eerstgevonden advertentie waarbij ook Cornelissen wordt genoemd is uit De Gelderlander 15/11/1905: dan is het zoo gunstig bekende Phoenix-Bokbier onder andere te verkrijgen bij het depot op ten Hoetstraat 2 en tevens onder andere bij “J.A. Cornelissen, Berg-en-Dalsche weg”.
Phoenix Brouwerij
De Phoenix brouwerij was in 1873 in Amersfoort opgericht als “Amersfoortsche Beiersch-Bier-Brouwerij”. Bij de overname door Jan Coets de Bosson werd het in 1891 “Phoenix Brouwerij Coets de Bosson”. Phoenix was de naam van een suikerfabriek van de familie Coets de Bosson in Zevenbergen. In 1894 nam de familie Meursing de brouwerij over en noemde deze “Phoenix Brouwerij H. Meursing & Co.” In 1904 werd de naam “Phoenix Brouwerij en IJsfabriek N.V”, nadat de brouwerij een N.V. was geworden. https://nl.wikipedia.org/wiki/Phoenix_Brouwerij_Amersfoort
In 1960 nam Oranjeboom de brouwerij over. Nadat Oranjeboom in 1967 onderdeel was geworden van Allied Breweries, werd de brouwerij in 1970 gesloopt. Het merk Phoenix bier bleef op dat moment nog bestaan.
Sinds 2007 zijn brouwers in Amersfoort weer begonnen met het brouwen van “Phoenix” bier. Vanaf 2016 is Rock City Brewery in Amersfoort de brouwer.
Kiosk en tramhalte
Op het terrein waar het uiteindelijke café komt, staat aanvankelijk vanaf 1898 een kiosk (Noviomagus). Hoewel de bouwaanvraag (nog) niet is ingezien, zal deze in 1898 aangevraagd zijn met als adres Berg en Dalseweg 9 (beschrijving RAN).
Het artikel in Wijkkrant Nijmegen-Oost 1/2/2004 noemt echter dat de kiosk in 1873 is begonnen. Een ander artikel in de Wijkkrant Wijkkrant Nijmegen-Oost 1/5/2001 noemt het jaar 1879.
Waarschijnlijk is het deze kiosk die in augustus 1910 te koop wordt gezet, zie de advertentie hierboven. Het adres Molenstraat 97 is dat van het architectenbureau van Bieling en Buskens, die het nieuwe café hebben ontworpen, waarvan de aanbesteding 17 augustus 1910 plaats vindt.
De Wijkkrant Nijmegen-Oost 1/2/2004 noemt tevens dat het café een halte van de stoomtram was. Het artikel uit 2001 noemt dat het een halte was voor de paardentram, waarbij het verwijst naar een foto die op dat moment in het café hangt.
Cornelissen, Berg en Dalseweg 31 en 33
Wanneer Berg en Dalseweg (dan Berg en Dalsche weg) 31 gebouwd is, is mij nog niet bekend. In ieder geval komt S.A. Lutz, gepensioneerd kolonel in het Adresboek van 1896 op dit adres voor. (Het is mogelijk dat er een hernummering in de straat heeft plaats gevonden. Echter:) J.A. Cornelsissen komt in 1905 voor het eerst in het Adresboek 1905 voor op dit adres. Hij is dan “tapper”.
Wat in de jaren daarna precies de verhouding is geweest tussen de adressen Sloetstraat en Berg en Dalseweg 31/Depot van Bierbrouwer Phoenix en Cornelissen zelf, is nog niet bekend. Te meer daar in januari 1910 een advertentie verschijnt:
Biedt de brouwerij nu het huis Berg-en-Dalseweg 31 en het depot Sloetstraat 2 aan? In ieder geval blijft Cornelissen op Berg-en-Dalseweg 31 wonen en blijft hij depothouder van Phoenix.
Café
Op 17 augustus 1910 vindt aanbesteding plaats van wat het bekende café zal worden: “het verbouwen van het Depôt aan den Berg-en-dalschen weg en Ten Hoetstraat” plaats namens de “Phoenix Brouwerij”, Amersfoort” door P.G. Buskens, architect en J.P.W. Bieling, Chef de Bureau (PGNC 7/8/1910).
Opvallend is dat Cornelissen zich in de nieuwjaarswens- advertenties van PGNC 1/1/1915 en PGNC 31/12/1916 “Sigarenmagazijn” noemt.
In ieder geval is Cornelissen in zijn advertentie van PGNC 31/12/1930 nog “Hoofd-Depôt Phoenix Brouwerij Bierhandel en Limonadefabriek”
Phoenix-Garage Ten Hoetstraat 2
In 1922 opent F.J. Smit de Phoenix-Garage aan de Ten Hoetstraat 2. Het is mij onbekend of het een tijdelijke garage was of als een volwaardige garage bedoelt. Het krantenartikel PGNC 7/1/1922 noemt daarbij dat het kantoor gevestigd is op Pontanusstraat 23. Ook in het Adresboek van 1924 komt de Phoenix-Garage voor op de Pontanusstraat. In ieder geval is deze garage van korte duur: in 1924 verbouwt Cornelissen het perceel tot danszaal.
Buitenlust en Uitbreiding met Danszaal
In september 1924 dient Cornelissen een aanvraag in voor een vergunning tot het schenken van alcoholhoudende dranken in perceel Ten Hoetstraat 2a. Rond begin oktober 1924 gaat de nieuwe danszaal open. In het onderstaande krantenartikel uit 1924 is het tevens de eerste keer dat ik de naam “Buitenlust” heb gevonden. (In een advertentie PGNC 22/12/1924 is het nog “Café-restaurant Cornelissen op Berg-en-Dalsche weg 33”).
De ingang tot de danszaal aan de Ten Hoetstraat 2a (advertentie PGNC 2/10/1926)
“Een nieuwe Danszaal.
De ondernemende eigenaar van het Café “Buitenlust”, 33 Berg-en-Dalsche weg, de heer J. Cornelissen, heeft aan zijn zaak uitbreiding gegeven door het inrichten van een Danszaal, waarvoor de voormalige garage van de Phoenix-brouwerij, uitkomende aan de Ten Hoetstraat, geheel omgebouwd werd. In dezen tijd van algemeene liefde voor den dans, zal het uitgaande publiek zich daarin zeker verheugen. De zaal ziet er met sierlijke beschildering en schitterende electrische verlichting, vooral des avonds, zeer gezellig uit, waarvan men zich in de kermisdagen kan overtuigen.
Het werk werd in korten tijd uitgevoerd door den aannemer, den heer G.J.H. Roelofsen, Elandstraat 26; het schilderwerk is van den heer H. Gerrits, Willemsweg en de verlichting van den heer J. Cornelissen Jr. Zij leggen alle eer in met hun werk.” (PGNC 4/10/1924)
In 1926 vraagt Cornelissen vergunning aan tot het schenken van sterke drank (PGNC 28/5/1926)
In PGNC 2/10/1930 staat een advertentie voor Cabaret Dancing Modern “vanaf zondag 5 october 1930, geopend”. Waarschijnlijk betreft het een advertentie van Cornelissen zelf voor zijn (waarschijnlijk) kermisactiviteiten.
Wanneer Walhalla in 1932 opent (zie hieronder), refereert PGNC naar Buitenlust en niet Dancing Modern.
Walhalla
In 1932 opent J. Rutten Dancing “Walhalla” in het pand, Berg en Dalscheweg 33. Hij zal er echter niet lang zitten: in juni 1933 wordt café “Wertha” op dit adres geopend.
“Dancing Walhalla.
Sinds eenigen tijd is het café Buitenlust aan den Berg en Dalscheweg overgegaan in handen van een nieuwen eigenaar, den heer Rutten, die tevens de achter het café gelegen dancing exploiteeren zal: dancing “Walhalla” werd zij thans genoemd. Het zaaltje werd geheel gerestaureerd, is van een frissche moderne beschildering voorzien, terwijl de fraaie meubelen, afkomstig van de firma Eppink in de van Oldenbarneveldtstraat het interieur vervolmaken. Een spiegelgladde vloer zal voorts het dansen in “Walhalla” een genot doen zijn.” (PGNC 2/4/1932)
Wertha
In mei 1933 vraagt H. Derks voor het perceel Berg en Dalscheweg 33 een verlof A aan (PGNC 26/5/1933). In juni 1933 opent café Wertha haar deuren. Het PGNC:
“Opening café “Wertha”.
Hedenmiddag wordt, blijkens achterstaande advertentie, aan den Berg en Dalscheweg 33 geopend café “Wertha”, genoemd naar het Wertha-bier, uit Weert afkomstig, van een Hollandsche brouwerij, dus Nederlandsch fabricaat. Een geheel nieuwe bier-installatie is aangebracht door J. v.d. Stonden. Lambriseering en vloerbedekking zijn keurig vernieuwd, zoodat alles er frisch en gezellig uitziet. Vóór op het terras is een aardig zitje aangebracht, waar met de komende warme dagen wel van geprofiteerd zal worden. Achter het café is de dancing “Wertha” gelegen. De zaal is verfraaid en naar de laatste eischen des tijds ingericht.” (PGNC 3/6/1933).
In 1955 zal café Wertha worden opgevolgd door Trianon: een mededeling van een kanarietentoonstelling De Gelderlander 7/11/1956 die plaats vindt in de achterzaal van café Trianon (voorheen Wertha).
Trianon
De naam Trianon is afkomstig uit 1955, wanneer Piet Brok op 14-7-1955 zijn café opent (Nijmeegsch Dagblad 13-07-1955). De naam Trianon zal verwijzen naar het lustpaviljoen in de kasteeltuin van Versailles.
Joop van Weel
In 1962 kocht de universiteit de Commanderie van Sint Jan. Van Weel had dit pand in 1952 gekocht en na restauratie ging de Commanderie als stadwijnhuis open. Nadat de universiteit de Commanderie had gekocht, ging van Weel verder in café Trianon (bijschrift foto RAN)
In ieder geval bleef van Weel tot in de jaren 80 eigenaar.
In de Wijkkrant Nijmegen-Oost 1/1/1984 staat een advertentie dat “Sinds kort hebben wij ’n nieuwe feestzaal ter beschikking. Deze biedt ruimte aan ±200 personen. Voor kleine feestjes en vergaderingen hebben wij een aparte ruimte”. Het is mij niet bekend of de zaal vóór 1984 niet meer werd gebruikt en vanaf welk moment dat is geweest.
Het café komt voor in het boek Vallende Ouders van A.F.Th. van der Heijden uit 1983. Op woensdag 19 maart 1986 was in dit café overigens een interview met hem (NRC Handelsblad 11-03-1986)
Ijf van Lieshout
In het artikel in de Wijkkrant van 2001 is Ijf van Lieshout 1,5 jaar eigenaar. Hetzelfde artikel noemt dat de muren sinds 1963 niet meer beschilderd waren: “Nicotione heeft hier zijn louterende werk gedaan en is daarmee sfeermaker”. Deze sfeer zal blijven tot het einde van café Trianon in 2021.
Van de Cantine naar Trianon
In 2004 neemt de Cantine, die aan het Mariaplein zit (het huidige Lodewijk) Trianon over. Een leuk artikel, tevens bron van dit stuk, is te vinden in de Wijkkrant Nijmegen Oost. In deze tijd zijn er onder andere dansavonden en optredens van bandjes.
Een mooi interview met André Overbeek naar aanleiding van de sluiting is te vinden bij de Gelderlander
Buskens
Na een verbouwing opent Wijnbar Buskens haar deuren. Eigenaren zijn horecaondernemer Michiel Houkes van Café Eten & Drinken samen met Danny van Hal en Mels van Bilderbeek.
Bij de verbouwing zijn de gebruikte kleuren samengesteld op basis van de verschillende kleuren die sinds 1910 op de muren zijn gebruikt. De zaal is bij het restaurant getrokken.
Rijksmonument
Het café is een Rijksmonument (de zaal niet). Als waardering:
“-Van architectuurhistorische waarde als goed en gaaf voorbeeld van een café in een stijl, die Art Nouveau-invloeden vertoont met esthetische kwaliteiten in het ontwerp zoals goede verhoudingen en een bijzondere detaillering.
-Van stedenbouwkundige waarde als voorbeeld van een vroeg 20ste-eeuwse uitspanning of café aan een uitvalsweg met laat 19de-eeuwse en vroeg 20ste-eeuwse bebouwing, die deel uit maakt van het laat 19de-eeuwse uitbreidingsplan van Bert Brouwer.
-Van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele ontwikkeling nl. het bouwen van café’s en uitspanningen met een veranda, rond 1900 een kenmerkende vorm voor een rustplaats langs een uitvalsweg”
Bijlage: aantal gevonden en namen en adressen
| Naam | Omschrijving | Adres | Bron | Opmerking |
| S.A. Lutz | Gep kolonel | Berg en Dalsche weg 31 | Adresboek 1896, 1898 | |
| Wed H.F.C. Duijcker | Geb D.E.J. Goetz, z.b. | Berg en Dalsche weg 31 | 1896 | |
| G.A. Wethmar | Berg en Dalsche weg 31 | 1903 | ||
| W. Wethmar | Berg en Dalsche weg 31 | 1903 | ||
| J.A. Cornelissen | Tapper | Berg en Dalsche weg 31 | 1905, 1907 | |
| Bierbottelaar | 1908, 1909, 1912, 1913-1914, 1914-1915, 1915-1916, 1916 | In 1914-1915, 1915, 1916 ook vermelding onder “Minerale wateren en limonades” | ||
| Agent der Phoenix-brouwerij. Handel in wijnen, likeuren, limonades enz. | 1918, 1920 | |||
| Phoenix bieren op flesch en fust Hoofddepôt | Berg en Dalsche weg 31 | 1914-1915 | ||
| Phoenix Brouwerij | Advertenties 2 knechts | Ten Hoetstraat 2 | De Gelderlander 9/6/1915 | |
| Depot Phoenix | Advertentie Sinalco | Ten Hoetstraat | De Gelderlander 23/8/1918 | |
| Phoenix Brouwerij | nieuwjaarswens | Ten Hoetstraat 2a | PGNC 31/12/1919 | |
| Phoenix Garage | F.J. Smit e.l. (kantoor: Pontanusstraat 23) | Ten Hoetstraat 2 | PGNC 4/1/1922 | |
| Phoenix Brouwerij | Depot | Ten Hoetstraat 2 | 1922 | |
| J.A. Cornelissen | Berg en Dalsche weg 31 (Depot Ten Hoetstraat 4), agent de Phoenix-Brouwerij, Handel in Wijnen, Likeuren, Limonades, enz. | 1922 | ||
| J.A. Cornelissen | Electr. Limonadefabrr. Handel in Wijnen, Likeuren, Gedestilleerd, Hoofd-Agent der Phoenix Brouwerij te Amersfoort | Berg en Dalsche weg 31-33-35 | 1924 | |
| J.A. Cornelissen | Berg en Dalsche weg 31 | 1924 | ||
| Café Cornelissen | Berg en Dalsche weg 33 | 1924 | ||
| Poort Cornelissen | Berg en Dalsche weg 33a | 1924 | ||
| Speciale Matrassen en Stoffeer Centrale | Advertentie “heden geopend” | Berg en Dalsche weg 31 | PGNC 6/10/1932 | |
Geschiedenis en Ontwerpen van Architect P.G. Buskens
Architecten Bieling en Buskens Petrus Gerardus (Piet) Buskens (Rotterdam, 9 oktober 1872 – aldaar, 19 september 1939) was een Nederlands…
Oranje Hotel architect Bieling Buskens
Directeur Gerstenberg gaf in 1906 opdracht voor een grote uitbreiding van het Oranje Hotel. Deze lag aan het Stationsplein met…
Openbare School No.2 voor U.L.O. architect Weve
Het pand is in 1905-1906 gebouwd als openbare school voor Uitgebreid Lager Onderwijs (U.L.O.) door stadsarchitect Weve. Rijksmonumenten omschrijft het…
Wonen in Nijmegen 