Kook- en Huishoudschool architect Semmelink

1899 Kook- en Huishoudschool, Groesbeekseweg 15 Galgenveld

In januari 1899 gaat de kook- en huishoudschool aan de Groesbeeksche straat open. Het ontwerp was van architect Semmelink. In 1893 hadden een aantal vooraanstaande Nijmeegse vrouwen het initiatief genomen tot de oprichting van een kookschool. Dit naar aanleiding van een lezing van freule Jeltje de Bosch Kemper.

Jeltje de Bosch Kemper

Jeltje de Bosch Kemper (Amsterdam, 28 april 1836 – 16 februari 1916) zette zich in voor de verbetering van de maatschappelijke positie van vrouwen. Een van haar initiatieven was de oprichting van de Amsterdamse huishoudschool in 1891. Deze was bedoeld voor huisvrouwen en voor degenen die later professioneel in de huishouding of het huishoudonderwijs zouden gaan werken.

De lezing

Op 14 december gaf ze een lezing “De Opleiding van de Vrouw voor de Huishoud- en Kookkunst” in de zaal van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen.

Zij gaf daarin het belang van de huishoud- en kookkunst voor vrouwen aan , vooral bij de minder welvarende standen. Om met die kennis het huiselijk geluk te kunnen bevorderen. Daarbij noemt ze ook hoe in België, Schotland en Engeland heeft geprobeerd huishoud- en kookonderwijs onderdeel te laten zijn van lager onderwijs.

Daarna geeft zij aan hoe een cursus kan worden opgezet, waarbij met geringe middelen en bescheiden schaal het onderwijs al kan worden vormgegeven. (PGNC 13/12/1893 en PGNC 16/12/1893)

Het Begin

Aanvankelijk was de school begonnen in een klein gebouw “De Eenigheid”, lokalen van de voormalige Bank van Leening dat door de gemeente was afgestaan. De Eenigheid was een gas, waar nu het noorden van Plein 1944 ligt. Op 1 september 1894 ging de school van start. Daarbij konden de volgende curssusen worden gevolgd: de Damescursus, de Dienstbodecursus en de Volkslessen.

Omdat de school erg vochtig was, vestigde zij zich in een gehuurd huis aan de van Berchenstraat 21. Hierbij was tevens plaats voor een klein aantal internen. Vanwege de toename van het aantal leerlingen voldeed ook dit gebouw niet meer; herhaaldelijke verzoeken tot opname van interne leerlingen moesten worden afgewezen. (De Gelderlander 8/1/1899).

Op 7 januari 1899 opent het pand aan de Groesbeeksetraat. Het RAN noemt de bouwstijl: “eclectisch (met Art Nouveau elementen)”

Daarbij, of twee jaar later, gaat de school naast kook- ook huishoudonderwijs geven en lesgeven aan weesmeisjes: Het Huis van de Geschiedenis noemt 2 jaar later, het krantenartikel bij de opening noemt de school al voor kook- en huishoudonderwijs en geeft aan dat er al strijk- en mangelkamers zijn. Ook zijn er leden van het weeshuis bij de opening aanwezig, waarbij niet geheel duidelijk is in welke aard: “van het weeshuis tegenwoordig, dien van de verschillende leeraressen, die achtereenvolgens aan de school waren werkzaam geweest.”

In 1910 vindt een verbouwing plaats.

Nijverheidsonderwijs en verder

Vanaf april 1920 viel de school onder het Nijverheidsonderwijs. Het pand nr. 17 werd bij de school opgetrokken.  De opleiding kostuumnaaien begon 2 jaar later. Vanaf 1930 werd er begonnen met de primaire opleiding, een voorbereidende cursus welke een vervolg was op de lagere school.

In 1936 was er een grote verbouwing: de minister van onderwijs vond 2 neutrale huishoudscholen in Nijmegen te veel. Daarop ging de school samen met “De Haard”.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wist de directrice vele malen -19 keer- te voorkomen dat de school werd gevorderd. Op 24 maart 1945 vond de verhuizing plaats naar Oranjesingel 3. Op 13 juni 1951 werd een nieuwe school geopend.

Er is nog niet verder onderzocht wat de functie van het gebouw aan de Groesbeekseweg vervolgens is geweest. In ieder geval is het gebouw in 1999 vervangen door appartementen.

Artikel PGNC 1899

Het PGNC schrijft bij de opening in 1899:

“Nijmegen, 7 januari.

Aan de Groesbeeksche straat, te midden eener geheel nieuwe, moderne buurt, welker fraaie huizen in enkele jaren als het ware bij tientallen uit den grond zijn verreezen, trekt sinds eenigen tijd een flink gebouw met een zeer karakteristieken gevel de aandacht. Boven de entrée staat op een smaakvol schild de bestemming vermeld: Kook- en Huishoudschool. Het zeer actieve bestuur deze instelling van practisch nut heeft niet gerust, voor het een eigen huis had. Met krachtigen financieelen steun van verschillende ingezetenen kwam dit gebouw tot stand, om, naar wij hopen, tal van jaren een aangenaam tehuis te zijn voor jonge dames, die zich met ernst toerusten voor de haar wachtende schoone taak, om als bedreven huisvrouwen den scepter te voeren in de echtelijke woning of om elders, waar haar hulp vereischt wordt, nuttig te kunnen zijn.

De heer Semmelink, onze kundige bouwmeester, heeft met zijn practischen zin een uitstekend gebouw geleverd, dat zeker aan alle rechtmatigen eischen voldoet. De gevel, opgetrokken van rooden baksteen, afgewisseld met zand- en hardsten, wij zeiden het reeds, maakt een goeden indruk. In de boogvormige entrée geven drie deuren toegang tot het gebouw; de hoofddeur leidt naar een ruimen, breeden corridor, terwijl een zijdeur links naar de theoriezaal en een rechts maar de volkskeuken voert. De beneden-rechter vleugel van het gebouw wordt ingenomen door twee groote keukens van talrijke fornuizen en andere keuken-utensiliën volgens de laatste vinding. Links, achter de reeds genoemde theoriezaal, de toegang naar het sousterrain en daarachter ruime, aan den tuin uitkomende strijk- en mangelkamers. De eerste etage bevat een groote huiskamer, een dito eetkamer, een bestuurs-kamer, een directrice-kamer, benevens flinke slaapkamers; de tweede etage slaapkamers, badkamer, bergkamer enz. Alles ruim, luchtig en vroolijk en, hoewel niet met luxe, toch zeer degelijk en gezellig gemeubileerd. In het sousterrain bevinden zich de provisiekamer, van waaruit een lift langs de keukens naar de eetkamer voert; verder bergplaatsen van allerlei aard. Doordat het sousterrain ook een ingang heeft aan de voorzijde, kan alle provisie, brandstof enz. direct op de daarvoor bestemde plaatsen worden bezorgd. Ook heeft men daarlangs toegang tot den grooten tuin achter het gebouw gelegen, waarin later een proef-moestuin zal worden aangelegd. Het geheel is met zorg afgewerkt en van allerhande gemakken voorzien.

De bouw werd aangenomen door de heeren Heijmerink en Nollen, aannemers alhier, die het gebouw tot tevredenheid van het bestuur hebben opgeleverd en wier lof zeker de bezoekers van heden zullen verkondigen.

Heden middag te 2 ure had de plechtige opening van het gebouw plaats. Een talrijke schare dames en eenige heeren waren hierbij tegenwoordig. Onder de aanwezigen bevond zich ook jonkvrouw Jeltje de Bosch Kemper, die destijds door het houden van eene lezing hier ten stede den eersten stoot heeft gegeven tot de oprichting van eenen kook- en huishoudschool, en de luit.-kolonel Grevers, kommandant der Koloniale Reserve. Door de presidente van het bestuur, mevr. Schönhard-Krecke, werd een hartelijke openingsrede gehouden, waarin dank gebracht werd aan het Gemeentebestuur voor de bereidwilligheid, waarmede dit destijds kosteloos het lokaal in de Eenigheid had afgestaan; aan freule de Bosch Kemper voor het initiatief in zake stichting van huishoudscholen; aan den luit.-kolonel Grevers en ook diens voorganger luit.-kolonel Notten voor hunne belangstelling in de zaak; aan den architect, den heer Semmelink, en de aannemers van het nieuwe gebouw, kortom aan nog vele anderen, die zich verdienstelijk hadden gemaakt jegens de inrichting, en last not least, aan de aftredende directeur, mejuffrouw van Dijk, voor haar flink bestuur, dat der school ten zegen is geweest. In korte trekken schetste mevr. Schönhard de geschiedenis der school, welke in weinige jaren zulk  een hooge vlucht heeft genomen en tot welker voortdurenden bloei spreekster, zeker uit naam van allen, de hartelijke wenschen uitsprak.

Na deze rede werd door eenige leerlingen een openings-cantate, woorden van mej. J.A. Kosters (?), zeer verdienstelijk gezongen, werd der dichteres een krans aangeboden en sprak jonkvr. De Bosch Kemper nog een hartelijk wederwoord. Hierop werd eene tournée gemaakt door de verschillende zalen van het fraaie gebouw en daarmede was de inwijding afgeloopen. Moge zij, om de woorden freule de Bosch Kemper hier nog eens te herhalen, gedijen tot in lengte van dagen!” (PGNC 8/1/1899)

(Overige) Bronnen en verder lezen:

Eerste Nijmeegse school voor Beroepsonderwijs, Huis van de Nijmeegse Geschiedenis

Jeltje de Bosch Kemper, wikipedia

Enigheid, Straatnamenregister Rob Essers