Kantongerecht Nijmegen: Historie en Architectuur van Metzelaar

1905-1906 Oranjesingel 56, Rijksmonument

Architect Metzelaar bouwde het kantongerecht aan de Oranjesingel in 1905-1906 in opdracht van het Ministerie van Justitie.

Het gebouw is opgetrokken in “sobere neorenaissance-stijl”.

Aanvankelijk was er een inpandige conciergewoning, welke later bij de rechtbank betrokken is.

Willem Cornelis Metzelaar

Willem Cornelis Metzelaar (Rotterdam, 9 augustus 1849 – Den Haag, 18 augustus 1918) is in 1902 benoemd tot Hoofdingenieur voor de gevangenissen en rechtsgebouwen. Daarvoor was hij assistent van zijn vader Johan Frederik Metzelaar (1818-1897), die eveneens Hoofdingenieur was geweest. Metzelaar heeft veel instellingen ontworpen, waaronder bijna 30 kantongerechten: het nieuwe Wetboek van Strafrecht was in 1881 ingevoerd. Tot 1914 leidde dit in Nederland tot veel bouwactiviteiten, waarbij de Metzelaars de architecten waren. Het kantongerecht van Nijmegen lijkt sterk op dat van Helmond (1905-1906). Daarnaast lijkt het op de rechtbank van Oirschot (1905-1906).

Een nieuw kantongerecht

Vóór de nieuwe rechtbank was deze ondergebracht in het raadhuis. Het artikel van het PGNC over de opening van de rechtbank noemt 2 redenen voor de bouw van een eigen rechtbank:

• Ook de gemeenteadministratie was uitgebreid
• De eigen behoefte van de Rechtbank (waarbij de omvang en kwaliteit van de zaken een eigen gebouw rechtvaardigde)

Op de site van Rijksmonumenten (tevens bron van dit artikel) staat een uitgebreide beschrijving van het uiterlijk. Het PGNC geeft een beschrijving van de binnenkant: “Het is in twee groote deelen te splitsen: de beneden-verdieping, waar de inspectie en registratie der domeinen enz. zijn ondergebracht, en de eerste etage, waarheen een koninklijke trap leidt. De fraai ingerichte rechtszaal vormt uit den aard het hoofdvertrek, voorts heeft men de flinke, eenvoudig doch degelijk uitgevoerde getuigenkamer, de griffie, de bureaux van den kantonrechter en van den griffier.” Tussen de vensters boven de ingang staat “Kantongerecht” weergegeven.

Status vanaf 2002

In 2002 vond de afschaffing van het kantongerecht als zelfstandige rechtbank plaats. Daarbij werd Nijmegen zittingsplaats voor de sector kantongerecht van de rechtbank Arnhem (Wikipedia). In 2001-2002 vond renovatie en uitbreiding van het gebouw plaats.

Artikel PGNC bij de opening van het Kantongerecht

Het PGNC schrijft bij de opening in 1907:

“Nijmegen, 15 Januari. Inwijding Kantongerechtsgebouw.

Het nieuwe Kantongerechtsgebouw aan den Oranjesingel hoek van Schevichavenstrat is heden op plechtige wijze in gebruik gesteld. Omstreeks 12 uur vereenigden zich in de zittingszaal van het nieuwe gebouw de verschillende autoriteiten en verdere genoodigden. Achter de tafel hadden plaats genomen de Kantonrechter mr. A.H.M. van Berckel, de vertegenwoordigers van Z.Exc. den minister van Justitie mr. C. Loosjes, referendaris en chef der vierde afdeeling van het departement van Justitie, en de heer W.C. Metzelaar, hoofdingenieur voor de gevangenissen en rechtsgebouwen, verder de ambtenaar van het Openbaar Ministerie mr. Bouman en de griffier jhr. Mr. F.E. von Weiler tot Poelwijk. Voorts waren tegenwoordig alle leden van het College van Burg. en Weth. Van Nijmegen, de Kantonrechters-plaatsvervanger mrs. Bijleveld, Phaff en van der Goes, de adcocaten, notarissen, deurwaarders bij het Kantongerecht en overige belangstellenden.

Mr. Loosjes voerde het eerst het woord en bracht in herinnering de wordingsgeschiedenis van het nieuwe gebouw. Hij herinnerde aan den ouden toestand in het Stadhuis, waar Gemeente en Rechterlijke Macht een huis bewoonden, iets wat een halve eeuw geleden weinig bezwaarlijk was, maar wat thans niet dan met grote moeilijkheden gepaard ging. Tweeërlei, aldus de spreker, was de drang geweest om het Nijmeegsch Kantongerecht in een nieuw en eigen gebouw te huisvesten, eenerzijds de steeds toenemende uitbreiding der gemeente-administratie, anderzijds de wenschelijkheid voor de Rijksrechtspraak naar eigen Rijkswoning. En warme hulde bracht spr. aan het initiatief en de medewerking in dezen van den Kantonrechter mr. van Berckel. Spr. releveerde hoe het eigenaardig was, dat het Kantongerecht, na de samenwerking met de Gemeente-administratie, thans met een tak der Rijks-administratie werd ondergebracht, waar in het nieuwe gebouw èn de registratie en domeinen èn het Kantongerecht zouden zijn gehuisvest, aldus een band leggende tusschen ’s Rijks Financiën en ’s Rijks Justitie.

Aan het einde van zijn rede gekomen zijnde, stelde spreker de zorg voor het nieuwe huis en alles wat daarbij hoorde in handen van mr. van Berckel, die zich steeds in het Nijmeegsch Kantongerecht als een voortreffelijk huisvader had betoond. Daarna verklaarde spr. namens de Regeering het nieuwe gebouw ingebruikgesteld ten behoeve van het Kantongerecht-Nijmegen.

Mr. van Berckel, Kantonrechter, nam alsnu het woord om dank uit te spreken allereerst aan H.M. de Koningin, volgens onze constitutioneele wetgeving allereerst de stichtster van het nieuwe gebouw, verder aan den oud-minister Loeff en minister van Raalte, aan mr. Loosjes en den heer Metzelaar voor hunne toewijding in dezen, aan het Gemeentebestuur van Nijmegen, dat een zoo groote medewerking aan den dag had gelegd, aan allen verder, die het hunne hadden bijgedragen om te komen tot het nieuwe gebouw, zoozeer gewenscht, noodig en door de leden van het Kantongerecht met groote vreugde begroet, niet het minst aan den griffier mr. von Weiler tot Poelwijk, op wiens spr. hoofdzakelijk het initiatief in dezen wenschte over te brengen.

Spr. schetste hoe het ten Stadhuize gehuisvest zijn van de Gemeente en de rechtspraak in het kanton Nijmegen steeds, ondanks het verouderde van den toestand, naar volle bevrediging was geweest van beide gehuisvesten, in welk verband spr. een bijzonder woord van dank richtte tot Nijmegen’s voortreffeljken burgemeester, den heer F.M.A. van Schaeck Mathon.

Noodig was de nieuwe toestand zeer zeker en spr. was verblijd dat thans het kantongerecht in eigen woning was ondergebracht. Want werkelijk, voor een kantongerecht als dat van Nijmegen, dat, hoewel het slechts tweede-klasse is, desniettegenstaande de negende plaats onder de kantongerechten in Nederland inneemt en in afgedane burgelijke en strafzaken tal van eerste klasse kantongerechten overvleugelt, mocht een eigen huis wel noodzakelijk geacht worden.

En thans aanvaardde spr. dan gaarne de zorgen over zijn nieuwe woning, waarin hij met alle kracht zou trachten een goed huisvader zijn.

Hiermede was de officieele plechtigheid ten einde.

Het nieuwe gebouw, geleden op de grens van oude en nieuwe stad en zeer zeker op een der fraaiste punten der gemeente opgetrokken, kan zonder voorbehoud geroemd worden voor de praktischen inrichting, de keurige afwerking der verschillende vertrekken. Het is in twee groote deelen te splitsen: de beneden-verdieping, waar de inspectie en registratie der domeinen enz. zijn ondergebracht, en de eerste etage, waarheen een koninklijke trap leidt. De fraai ingerichte rechtszaal vormt uit den aard het hoofdvertrek, voorts heeft men de flinke, eenvoudig doch degelijk uitgevoerde getuigenkamer, de griffie, de bureaux van den kantonrechter en van den griffier.

Zeer zeker kan het nieuwe gebouw, dat hedenmorgen is in gebruik gesteld, een sieraad voor Nijmegen genoemd worden; onze stad mag zich in het bezit ervan verheugen, en het kan niet anders, of het zal voor de belangen van de rechtspraak binnen ons kanton allerzins bevorderlijk zijn.” (PGNC 16/1/1907)

Bronnen en meer lezen:

Rijksmonumenten Deze geeft een uitgebreide omschrijving van het uiterlijk en wat de redenen van de monumentstatus zijn

Wikipedia Willem Metzelaar Hierbij is een overzicht van zijn werk opgenomen

Wikipedia Kantongerecht Nijmegen

Wikipedia Lijst van Kantongerechten Nederland

Noviomagus