De Hertogstraat is afgeleid van een heerstraat, een Romeinse legerweg. In ieder geval was de straat en omgeving in de Romeinse tijd in gebruik. Wikipedia: “De Hertogstraat is een van de oudste straten van Nederland. De straat wordt al in de 14e eeuw vermeld”. Volgens het Straatnamenregister in 1322 als Hyrtstege (door Gorissen in 1956) en 1382 (door Teunissen in 1933). Volgens Teunissen is de eerste vermelding van Hartogsteegh in 1694, daaróór zijn er allerlei varianten op hirt, hert en her.
Romeinse oorsprong
Wikipedia: “De straat heeft een in Romeinse oorsprong.
Het is het startpunt van de Heirbaan Maastricht-Blerick-Nijmegen. Die weg loopt vanuit de Hertogstraat, Coehoornstraat, Heijendaalseweg en Driehuizerweg en komt dan in het natuurgebied Heumensoord uit. Op deze plek ligt nog een stuk oude Romeinse weg. Die weg liep door naar Mook, tot de Romeinse Maasbrug bij Cuijk, en vervolgens langs de westkant van de Maas via Blerick naar Maastricht.”
Heirbaan
De meeste bronnen noemen expliciet dat de naam is afgeleid van “heer” en niet van “Hertog”. De term “heirbaan” (en aanverwante namen) zijn juist op een latere datum aan wegen gegeven, die (veelal terecht) herkend werden als een Romeinse legerweg. De Romeinen zelf zullen deze wegen nooit “heirbaan” hebben genoemd, maar bijvoorbeeld het woord “Via” hebben gebruikt. Eeuwenlang bleven deze wegen daarna nog in gebruik als doorgaande wegen.
Het woord “heirbaan” is afgeleid van het oud-germaans (of opvolgers daarvan)/de Indo-Europese taal. “heir” of “heer” betekent leger. “Baan” betekent in het oud-germaans “weg”.
Hertog?
Ook “Hertog” is afgeleid van het oud-germaans. “tog” is afgeleid van het woord dat “leiden/trekken” betekent. Hertog betekent dus degene die het leger trekt/leidt.
Echter: aangezien de weg eeuwenlang alleen een verwijzing naar de “heirbaan”, het leger heeft, lijkt de Hertogstraat niets te maken met “hertogen” en zal het zeker niet bedoeld zijn om een specifieke hertog aan te duiden.
Nijmeegsche Bankvereeniging Van Engelenburg & Schippers
Een opvallend gebouw aan de Hertogstraat is het pand van de Nijmeegsche Bankvereeniging Van Engelenburg & Schippers; veel Nijmegenaren kennen het gebouw als behorende bij de ABN AMRO Bank.
Tweede Wereldoorlog
Aanslag op A. van Dijk, commissaris van politie
Op 8-7-1943 vond de aanslag plaats op de commissaris van politie A. van Dijk door Henk Romeijn. Van Dijk was verantwoordelijk voor de arrestatie van 500 Joden en daarnaast was hij een gevaar voor het verzet. Daarop besloot het verzet hem te liquideren. Op 8 juli vond de aanslag plaats door Henk Romeijn. Op 31 augustus overlijdt van Dijk.
Romeijn wordt bij zijn vlucht door burgers op straat tegengehouden: zij dachten dat hij de fiets wilde stelen, die klaarstond om te vluchten. Hij wordt overgedragen aan de Sicherheidsdienst. Hij wordt gemarteld en in september overgebracht naar het kamp Vught. Op 5 april 1944 wordt hij in Arnhem geëxecuteerd.
Bronnen en Verder lezen:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Anton_van_Dijk
https://nl.wikipedia.org/wiki/Henk_Romeijn
Bombardement en Market Garden
Het bombardement van februari 1944 en de dagen rond Market Garden in september 1944 had ook grote gevolgen voor de Hertogstraat.
Wederopbouw
Winkelwooncomplex
1956 Kelfkensbos, Hertogstraat, Mariënburgstraat en Wintersoord
Een van de grootste projecten van de wederopbouw van het centrum is het winkelwooncomplex tussen het Kelfkensbos, de Hertog, de Mariënburgstraat en Wintersoord.
Lees hier over het winkelwooncomplex:
Hertogstraat 23-25, Visch- en Kaashandel Jac. Wouters architect vd Boogaard
Veel Nijmegenaren zullen Hertogstraat 23-25 vooral kennen van het restaurant Gandhi. Het pand is echter gebouwd als 2e winkel voor de vis- en kaaswinkel Jac. Wouters in 1913, naar een ontwerp van architect van de Boogaard.
Lees verder
Hertogstraat 27 en 29 architect Claase
In mei 1904 ontwerpt architect Claase een winkelhuis en woonhuis aan de Hertogstraat (27 en 29). De opdrachtgevers zijn de gebroeders Faazen, die wonen op nummer 27 en ook in de nieuwbouw op nummer 29 zullen gaan wonen. In november 1904 opent de bloemisterij Gerretsen en Valeton op nummer 27. Opvallend aan de het pand…
Lees verderFotohandel vd Horst Hertogstraat architect Hes
“Het verbouwde pand der Firma v.d. Horst aan de Hertogstraat.
Men zal zich nog herinneren, dat eenige weken geleden het pand van den fotohandel der firma E.J. v.d. Horst aan de Hertogstraat no. 45 gedeeltelijk door brand werd verwoest. De zaak werd als gevolg hiervan eenige weken gesloten, doch tegelijk werd met een verbouwing begonnen, die nu dezer dagen haar beslag heeft gekregen. Zaterdag j.l. is het vernieuwde pand geopend. Het blijkt, dat de brand, naast de schaduwzijden, toch dit goede resultaat gebracht heeft, dat de Hertogstraat een modern winkelpand rijker is geworden. De gevel van imitatie-graniet trekt reeds van verre de aandacht, terwijl ook de beide groote bronzen vitrines aanstonds in het oog vallen; inderdaad een heel verschil met het ouderwetsche winkelhuis van vroeger. Het spreekt wel vanzelf, dat van deze gelegenheid gebruik is gamkaat om het pand ook inwendig te moderniseeren. De winkel, waain het daglicht thans volop binnenstroomt en die des avonds in een gloed van kunstlicht prijkt, maakt thans een keurigen indruk. Hetzelfde is het geval met de achtergelegen wachtkamer, met haar smaakvolle groen-gele wandbekleeding. Voorts werd ook het fotografisch atelier geheel nieuw ingericht, gestoffeerd en van de nieuwste apparaten voorzien. Ook de werkplaatsen boven werden verbouwd en beantwoorden thans aan alle eischen, die er redelijkerwijs aan gesteld mogen worden. De firma v.d. Horst beschikt thans over een flink modern winkelpand. Zij maakte van deze verbouwing tevens gebruik om haar fotohandel belangrijk uit te breidenL deze vormt thans een voornaam onderdeel van de zaak.
De architect, de heer Hes, die de leiding had bij de verbouwing, komt een woord van waardeering toe voor wat hij hier tot stand bracht. Vermelden wij nog, dat de verbouwing werd uitgevoerd door de aannemersfirma L.P. van Horsen. De firma Toonen verzorgde de elektriciteit, terwijl de stoffeering geschiedde door de firm Athmer.” (PGNC 24/7/1933)
Bank De Nijmeegse Bankvereeniging Van Engelenburg & Schippers
1922, Huidig: Hertogstraat 70 (toen: “tusschen Hersteeg, Mariënburgplein en Mariënbursche straat)
Leest het artikel over de Nijmeegsche Bankvereeniging Van Engelenburg & Schippers:
Verbouwing fotozaak vd Horst architect Ees
1933 Hertogstraat
“Het verbouwde pand der firma v.d Horst aan de Hertogstraat.
Men zal zich nog herinneren, dat eenige weken geleden het pand van den fotohandel der firma E.J. v.d. Horst aan de Hertogstraat no. 43 gedeeltelijk door brand werd verwoest. De zaak werd als gevolg hiervan eenige weken gesloten, doch tegelijk werd met een verbouwing begonnen, die nu dezer dagen haar beslag heeft gekregen. Zaterdag 11 is het vernieuwde pand geopend. Het blijkt dat de brand, naast de schaduwzijden, toch dit goede resultaat gebracht heeft, dat de Hertogstraat een modern winkelpand rijker is geworden. De gevel van imitatie-graniet trekt van verre de aandacht, terwijl ook de beide groote bronzen vitrines aanstonds in het oog vallen; inderdaad een heel verschil met het ouderwetsche winkelhuis van vroeger. Het spreekt wel vanzelf, dat van deze gelegenheid gebruik is gemaakt het pand ook inwendig te moderniseeren. De winkel, waarin het daglicht thans volop binnenstroomt en die des avonds in een gloed van kunstlicht prijkt, maakt thans een keurigen indruk. Hetzelfde is het geval met de achtergelegen wachtkamer, met haar smaakvolle groen-gele wandbekleeding. Voorts werd ook het fotografisch atelier geheel nieuw ingericht, gestoffeerd en van de nieuwste apparaten voorzien. Ook de werkplaatsen boven werden verbouwd en beantwoorden thans aan alle eischen, die er redelijkerwijs aan gesteld mogen worden. De firma v.d. Horst beschikt thans over een flink modern winkelpand. Zij maakte van deze verbouwing tevens gebruik om haar fotohandel belangrijk uit te breiden; deze vormt thans een voornaam onderdeel van de zaak.
De architect, de heer Ees, die de leiding had bij de verbouwing, komt een woord van waardering toe wat hij hier tot stand bracht. Vermelden wij nog, dat de verbouwing werd uitgevoerd door de aannemersfirma L.P. van Horsen. De firma Toonen verzorgde de elektriciteit, terwijl de stoffeering geschiedde door de firma Athmer.” (PGNC 24/7/1933). in de adresboeken van 1932 en 1934 is het adres Jorisstraat 13. In het adresboek van 1936 komt Foto v.d. Horst – Fotografie en Fotohandel voor op de adressen Hertogstraat 45 en Jorissstraat 13 (met elk een ander telefoonnummer). In 1940 is het weer alleen Jorisstraat 13.
Verbouwing Opticien Harting
Hertogstraat
Lees hier het artikel:
Hertogstraat 125-127, Derde Walstraat 122
1894
Beeld van het plein, omstreeks de eeuwwisseling, met het plantsoen en de Wilhelminaboom, gezien vanaf de hoek Van Broeckhuysenstraat/Hertogstraat. Op de achtergrond, rechts, de Nutsschool met (links) het begin van de Derde Walstraat. Geheel links, het eerste stuk van de Hertogstraat
Op de gevel is duidelijk het bouwjaar te zien: 1894. Het pand is gebouwd als twee herenhuizen met een winkel op de zeer scherpe hoek van de Hertogstraat. De architect was H. Esmeijer.
Gemeentelijk Monument
Het pand is een Gemeentelijk Monument vanwege: “Fraai voorbeeld van hoekbebouwing in de stadsuitleg.”
Sigarenmagazijn Charlemagne
Lees hier het artikel:
Juwelier Hoeboer
Hertogstraat 6 (in 1906)
Afgaande op het artikel over de verbouwing in 1906, betekent dit dat juwelier Hoeboer al eerder hier zijn winkel had. Uit de foto uit 1935 blijkt, dat de winkel van Hoeboer dan nog steeds bestaat.
Th. Hoeboer komt als “goudsmid” voor het eerst op Hertogstraat 6 voor in het Adresboek 1898. Waarschijnlijk is hij tussen 1896-1898 naar dit adres verhuisd vanaf Ziekenstraat 65: dan komt daar een Th. Hoeboer, goudsmid voor.
Daarna zal hij jarenlang op nummer 6 als goudsmid zitten (Adresboeken 1899, 1901, 1902, 1903, 1905, 1907, 1908, 1909, 1910-1911, 1912-1913 (als Hersteeg),
In ieder geval is in 1908 en 1918, 1920 het adres van Hoeboer Hertogstraat (of Hersteeg) 6/8.
Lees hier het artikel over de verbouwing van 1906 door architect Hoffmann:
De tot nu toe eerstgevonden vermelding van A.W.M.J. Hoeboer op Hertogstraat 6-8 als “juwelier” is in het Adresboek van 1926, Th. Hoeboer als “goudsmid” op nummer 10 (Adresboeken 1922 en 1924 zijn tot nu toe niet ingezien). Idem voor 1928, 1932 (dat jaar komt ook Th.A.E. Hoeboer voor op nummer 10), 1934.
In het adresboek van 1936 komt A.W.M.J., juwelier nog voor op het adres 6-8. Th. Hoeboer, juwelier, lijkt verhuisd te zijn naar Sterreschansweg 32. Idem voor 1938.
In het Adresboek 1940 komt de juwelier voor op nummer 3: het is nog onduidelijk of dit een hernummering of een daadwerkelijke verhuizing betreft.
Centrum-garage
1930, Hertogstraat Centrum
Lees hier het artikel over de opening:
Kapsalon Maison Chic
Hertogstraat, 1935
Lees hier het artikel over de opening:
Motorrijwielbedrijf Termaat
Hertogstraat 58
Lees hier over de opening in 1956:
Stalhouderij Ariëns
Garagebedrijf Egbers
Hendriks
Hertogstraat 47
“Een feestetalage.
De heer Jac. D.P. Hendriks, Hertogstraat 47, heeft ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van zijn zaak in diamant, goud- en zilverwerken, eene feestetalage aangericht welke eenige interessante merkwaardigheden laat zien. Hij exposeert van morgen af gedurende een zestal dagen o.a. fijn zilver en zilverbaar met bijbehoorend essaybriefje zooals het op de beurs wordt verhandeld. Voorts in verschillende stadia van bewerking zijnde gebruiks- en luxe artikelen, eenerzijds. Anderzijds zeer merkwaardige antieke en moderne horloges. Hollandsche, Engelsche en Fransche van 1700, waaronder een van Abram Uyterweer te Rotterdam, wel een van de eerste Hollanders die een horloge maakte; horloges met slag- en speelwerk. Moderne horloges als blindenhorloge (braille-schrift), Zionistenhorloge, Contrôlehorloge voor automobielwedstrijden, Roulette-horloge, in gebruik te Monte Carlo enz.
Deze bijzondere etalage verdient wel de belangstelling en zij die in den winkel binnentreden worden nog bedacht met een gratis reclame-geschenk, een zakspiegeltje of notitie-boekje.” (PGNC 8/9/1921)
Hardeman
(Overige) Bronnen en verder lezen
https://de.wiktionary.org/wiki/Bahn
https://nl.wikipedia.org/wiki/Heerweg_(Romeinse_Rijk)
https://gaypnt.home.xs4all.nl/straatnamen/H.html#Hertogstraat
Wonen in Nijmegen 