De Bouw en Inwijding van de Groenestraatkerk in 1910

1910 Groenestraat 229-231 Hazenkamp/Willemskwartier

Op het moment dat de Groenestraatkerk in 1909-1910 gebouwd werd, lag het in vrijwel landelijk gebied. Hij was dan ook “op de groei” gebouwd voor de arbeiders die in onder andere de Willemskwartier en Hazenkamp zouden komen te wonen. Het is gebouwd naar het ontwerp van architect Albert Margry. De kerk werd bekostigd door een schenking van de Kerkbouw-stichting.

Een van de opvallende kenmerken van deze kerk zijn de twee ongelijke torens. De linker toren is 56 meter en is daarmee na de Sint Stevenstoren de hoogste kerktoren van Nijmegen. Het is een neogotische kruisbasiliek: daarbij heeft het middenschip twee lagere zijbeuken. Een dwarsbeuk maakt dat de kerk de vorm van een kruis krijgt.

Een voorpost in landelijk gebied

Op het moment van bouwen lag het nog in landelijk gebied, bij het buurtschap St. Anna. De processie vanwege de inwijding (zie het artikel hieronder) maakt de grenzen van de parochie duidelijk: Willemskwartier (of in ieder geval de driehoek Willemsweg-Graafsweg-Groenestraat) en St. Anna (of in ieder geval de driehoek St. Annastraat- Oude Molenweg (waarbij uitgegaan is dat in het artikel genoemde Molenweg slaat op de oude naam van deze weg)-St. Jacobslaan-Hatertse weg).

De arbeiderswerk dateert vanaf 1917, Smit is enkele jaren na de inhuldiging van de Antoniuskerk begonnen. Waarom zo’n grote kerk?

De pastoor van Antonius Abt in Hatert noemde 3 redenen, welke hij in een brief aan de bisschop mgr. v.d. Ven schreef:

• De verwachte stadsuitbreiding van Nijmegen,
• de parochiekerk in Hatert was te klein geworden
• de parochianen te St.Anna wonen op meer dan een uur van hun kerk. Hierdoor kunnen zij, maar ook de pastoor, soms moeilijk hun kerkelijke plichten vervullen.

Het bisdom ging akkoord. Als bouwpastoor werd Nicolaas van Erp uit Tilburg benoemd. De Fraters van Tilburg zijn vooral bekende vanwege hun rol in het onderwijs, waarbij zij meerdere scholen hebben gesticht en een eigen onderwijsmethode hadden. Bij het 25-jarig jubileum noemt de Gelderlander de “langdurige ongesteldheid” van van Erp.

De eerste steenlegging vond plaats op 24 mei 1909, waarbij de “eerste steen” legging plaats vond op 10 juli 1910. Bij het 25-jarig jubileum noemt de Gelderland de kerk een “voorpost” (De Gelderlander 20/7/1935).

Schenking van Grewen

De kerk is gewijd aan Antonius van Padua. Dit heeft te maken met het feit dat de bouw is gefinancierd door een schenking van Joannes Petrus Grewen (Rotterdam, 5 januari 1839 – 17 november 1910), een effectenmakelaar die Antonius bijzonder vereerde. Zijn Grewenfonds schonk f175.750 voor de bouw van de kerk.

Hij had reeds een kerk aan Bisschop ’s-Hertogenbosch geschonken: aanvankelijk wilde hij een ziekenhuis aan het bisschop Haarlem schenken als dank voor de goede zorgen die zijn overleden vrouw gedurende haar ziekte had gekregen. In 1906 richtte hij het Grewenfonds op, waarin hij 1 miljoen gulden stortte. Aangezien het bisdom Haarlem zeer inhalig bleek, werd het bisdom ’s Hertogenbosch benaderd of zij een kerk ten geschenke wilde krijgen. Voorwaarde was dat de kerk vernoemd werd naar Antonius van Padua. Albert Margy was degene die contact opnam met het bisschop, hij was een aangetrouwde neef van Grewen.

Bij het overlijden van Grewen kwam zijn nalatenschap in de Kerkbouw-stichting. Ook bij de schenkingen vanuit de Kerkbouw-stichting was de voorwaarde dat deze vernoemd werden naar Antonius.

Veel van deze kerken zijn ontworpen door leden van de familie Margry. In Nijmegen kennen we naast de Groenestraatkerk ook de Antonius van Paduakerk. Deze kerk is ontworpen door Jos Margry, de zoon van Albert.

Het Ontwerp van de Groenestraatkerk

Een van de opvallende kenmerken van deze kerk zijn de twee ongelijke torens. De linker toren is 56 meter en is daarmee na de Sint Stevenstoren de hoogste kerktoren van Nijmegen.

Het is een neogotische kruisbasiliek: daarbij heeft het middenschip twee lagere zijbeuken. Een dwarsbeuk maakt dat de kerk de vorm van een kruis krijgt.

Het krantenartikel met een uitgebreide beschrijving van de kerk en de inwijding is vanwege de lengte in dit artikel achteraan opgenomen.

Vervolg

Bij de kerk, de pastorie met leslokalen ontstond naar goed katholiek gebruik een complex van rooms-katholieke gebouwen met een klooster en scholen. In 1937 kwam er een kapel naar ontwerp van C. Pouderoyen.

Tegenwoordig is het een van acht kerken van de Heilige Drie-Eenheid parochie.

De kerk is gebouwd in neogotische stijl. Het heeft 2 torens, van ongelijke hoogte. De hoogste toren is 56 meter. De glas-in-lood ramen van het koor zijn gemaakt door Frans Nicola & Zonen uit Roermond.

Rijksmonument

Zowel de kerk als de pastorie zijn Rijksmonument. Met als waardering voor de kerk:

“- Van architectuurhistorische waarde als typisch voorbeeld van een in navolging van Cuypers gebouwde neogotische kerk van het type kruisbasiliek. Bij het ontwerp heeft Margry consequent met maten en verhoudingen gespeeld. Ondanks de vele aan- en uitbouwen en hun grote gevarieerdheid heeft dit toch een zeer harmonieus en evenwichtig beeld opgeleverd. Hoewel de stad Nijmegen in de late negentiende en vroeg twintigste eeuw een hoge concentratie aan religieuze gebouwen en complexen kende en daar zelfs landelijke bekendheid aan ontleende, is dit aantal inmiddels sterk gedaald. In feite is deze kerk met bijbehorende gebouwen de enige neogotische kerk welke niet alleen compleet bewaard is gebleven, maar ook als onderdeel van een heel ensemble is ontworpen. Van belang zijn ook de genoemde onderdelen in het interieur.

– Van stedenbouwkundige- en ensemblewaarde als krachtig herkenningspunt in het silhouet van de Groenestraat. Het maakt deel uit van een, ondanks de sloop van enkele bouwdelen, omvangrijk complex aan de Groenestraat/Dobbelmannweg.

– Van cultuurhistorische waarden voor de religieuze en algemene ontwikkeling van de stad Nijmegen. De kerk vormt een nog intact en functioneel onderdeel uit deze geschiedenis. Door de situering vormt de kerk een duidelijk herkenbaar en oorspronkelijk onderdeel van een groot religieus complex aan de Groenestraat/Dobbelmannweg. De kerk heeft eveneens een cultuurhistorische waarde door de wijding aan St. Antonius van Padua, een vermoedelijk opgelegde wijding als gevolg van een schenking uit het St. Antonius- of Grewenfonds, gesticht door de Rotterdamse mecenas Grewen. Deze had goede contacten met Margry.”

Albert Margry

Albertus Arnoldus Johannes (Albert) Margry (Harderwijk, 30 april 1857 – Rotterdam, 27 oktober 1911).

Naast de kerk en pastorie ontwierp hij ook de achter de kerk gelegen klooster de Filles de Marie en de school aan de Dobbelmannweg.

Albert Margry ging aanvankelijk bij zijn oudere broer Evert Margry werken. Tevens associeerde architect J.M. Snickers zich met hun architectenbureau. In 1909 werd de samenwerking met Snickers weer ontbonden.

Zijn zoon Jos Margry ontwierp de Antonius van Paduakerk uit 1917. Deze werd gebouwd met een schenking van de Kerkbouw-stichting.

In de tweede helft van de 20^e eeuw is het bureau samengegaan met andere architecten, waarbij de naam van de architect werd toegevoegd: Jacobs, Turns en Hostings; tegenwoordig is het MAS architecten.

Een lijst van zijn werken is te vinden op wikipedia

Bij de inwijding

Het PGNC plaatst bij de inwijding in augustus 1910 het volgende artikel:

“De Nieuwe St. Antoniusk-kerk.

Onder groote belangstelling, in tegenwoordigheid van een talkrijk en geestdriftig publiek, deed gisternnamiddag Z.D.H. Mgr. W. v.d. Ven, bisschop van ’s Hertogenbosch, zijn plechtigen intocht in de nieuwe parochie St. Anna ter inwijding der voltooide St. Antoniuskerk aan de Groenestraat.

Bij aankomst in de kom van ’t dorp ten ongeveer 6 uur, werd de kerkvorst door de feest-commissie ontvangen en bij monde van haar voorzitter, den heer W. van Eyndhoven, verwelkomd, terwijl het dochtertje van baron van Hövell tot Westerflier Mgr. een bloemstuk aanbood. Het zangkoor der kerk, versterkt met de beste krachten uit ’t kerkkoor der kerk aan de Kraaijenhofflaan, voerde onder leiding van den heer G.W. Jansen, een door dezen laatste gecomponeerd “Ecce Sacerdos” voortreffelijk uit, waarna zich de stoet in beweging zette. Deze nam de volgende route: beginpunt Kerk, vandoor tot de St-Annastraat, Molenweg, St. Jacobslaan, Hatertsche weg, St. Annastr.; Groenestraat, Willemsweg, Graafsche weg, Groenestraat, Pastorie. De stoet, geëxorteerd door een afdeeling marechaussée’s te paard, was zeer mooi en bestond uit eene eerewacht van ruiters, een 40-tal berijders van smaakvol versierde fietsen, ruim 100 bruidjes, allen in rijtuigen en de in vier districten gerangschikte parochianen. Het glanspunt in den stoet was een groote met levende bloemen en planten versierde praalwagen, waarop een Franschen steen- marchanchie- ververvaardigd beeld van St. Antonius van Padua, den schutspatroon der kerk, een prachtig werkstuk van den Rotterdamschen architect A.A.J. Margry, die tevens ook de bouwmeester is der nieuwe kerk. Voor den stoet uit ging een heraut, en de fanfare “Canisisus” der Kath. Gezellenvereeniging voerde op den langen tocht door de met eerebogen en vlaggen getooide parochie hare schoonste nummers uit.

Na een kleine halte in de nabijheid van ’t klooster van Brakkestein, waar Z.D.H. werd toegesproken door de geestelijkheid en studenten, bij monde van hun directeur, en de zangers een “Jublilate” zongen, arriveerde men te ongeveer 8 uur aan de pastorie, waar de bisschop werd ontvangen door den pastoor der kerk, den Z.Ew. heer van Erp, een brede schare van geestelijken, onder wie wij den H.Ew. heer Deken, mgr. Bronsgeest, opmerkten, en de zangers weer een mooi nummer uitvoerden. Hierop richtte de bisschop het woord tot de voor de rijk versierde kerk en pastorie verzamelde menigte om dank te brengen voor de zoo schitterende ontvangst en de parochianen geluk te wenshen met hun nieuw tempelgebouw, waarna de stoet werd ontbonden.

Vermelding verdient dat de bloemen- en plantenversiering en het vele en fraaie schilderwerk geheel belangeloos werd uitgevoerd door de firma Jansen-Miggels en den heer G.Th. v. Marwijk.

Hedenmorgen ten 7½ uur had de plechtige inwijding van het nieuwe kerkgebouw plaats, waarvan wij de volgende beknopte beschrijving geven:

De statige St. Antoniuskerk vormt het middelpunt van een uitgebreid complex gebouwen, dat op grootsche wijze belooft het centrum te worden van een nieuw stadsgedeelte van Nijmegen. Zij is geplaatst op pl.m. 15 Meter van de straat en met de façade daarheen gekeerd, waarvan de monumentale hoofdtoren, oprijzende naast de middenbeuk, indruk maaakt tegenover den van Nijmegen komende Willemsweg, aldus èn het gebouwensamenstel èn den weg beheerschend.

De kerkbouw is een rijk opgevat ontwerp in vroeg middeleeuwsch karakter. Het driebeukig plan heeft den kruisvorm en verkrijgt in die kruisarmen eene binnenbreedte van bijna 28M., doordien het 10 M. breede middenschip daar ter wederzijden met twee hoofdbeukvakken wordt uitgebreid; bovendien gaat daar de achterzijdebeuk nog met een vak om, zoodat eene grootsche ruimte-ontwikkeling is verkregen, die het oog op de altaren vrij laat. De groote toren verheft zich voor de linkerzijbeuk, zoodat het middenschip tot de façade is doorgetrokken en daar de volle breedte in drie portalen met kolonnade en frontalen ingeddeld, ingang geeft tot de kerkruim, terwijl daarboven ook over de volle breedte zich het zangkoor ontwikkelen kon.

Het eerstvolgend hoofdbeukvak is buiten de zijbeuken nog met twee hoog opgaande kapellen uitgebreid, waarvan de linker- ten deele gedekt door den toren- de doopkapel en de rechter- vrij uitgaande-  de afzonderlijke kapel voor den Patroon der Kerk, om aan devotie tot dezen Heilige ruimer gelegenheid te geven.

Hoofd- en zijbeuken zijn aan de koorzijde veelhoekig omsloten en de sluitwand der absis zelve is een open kolonnade, rustend op slanke pijlers, waarachter een omgang, die in verband staat met de Sacristie aan de eene zijde en aan de andere met een Oratoire der Zusters, die haar in de onmiddelijke nabijheid gelegen Gesticht daarmede door een kloostergang verbonden zien. De toren gaat in massale vormen op tot den nok van het middenschip, vanwaar hij, door beëindiging der steunbeerin in steenen spitsen, overgaat in een ongelijkzijdig achtkant, waarvan de groote zijden in open kolonnades en sectiel-wijzerplaten de klokkenverdieping teekenen.

Voor het rechterzijschip stamt de kleinere traptoren, bekroond met zadeldak en spits en die, evenals de kapellen in het priesterkoor, door een galerijversiering onder de gootlijst, bij die bekroning een feine detailleering van den breeden hoofdvorm toont. Op de viering der daken van middenschip en kruisarmen rijst bovendien de slanke, hoogopgaade Angelustoren.

Aan de linkerzijde leunen zich, tusschen kruisarm en doopkapel, twee ruime Catechismuskamers tegen de zijbeuk aan. De geheele bouw is met steenen kruisgewelven overspannen, waarvan de druk aan de buitenzijde door slanke luchtbogen wordt geschoord.

Draagt het uiterlijk door zijn krachtige vormen en degelijk materiaal, waarbij in ruime mate van hardsteen voor afdekkingen werd gebruik gemakt, een solied karakter, aan het inwendige is door onderdeeling en intonatie een intiem karakter gegeven, dat tot ernstige steuning wekt. Daarbij is een zachtgele lichttempering verkregen, die aangenaam aandoet, vooreerst door toepassing van gelen verblendsteen voor alle pilasters, lijsten, kolonneindeeling en gewelfribben alsook door een rondgaande lambriseering van deze steen, gestoken door een lijst van fijngetinte Bricorna en verder door de beglazing der vensters met lichtgetint Cathedraalglas, in lood gezet in rustig dessin.

De hoofdbeuk rust op 4 groote en 10 kleine kolommen, allen van Reffroysteen en de afsluiting der absis op kolommen van gepolijst rood Saksisch graniet, welke allen door karaktervol gebeeldhouwde kapiteelen zijn gedekt.

Het geheele beeldhouwwerk der kerk prijkt in het priesterkoor met zinnebeeldige voorstellingen van het H. Sacrement. Naast de kerk en in verbinding daarmede staat op ongeveer gelijken afstand van de straat de ruime Pastorie met haar silhoutte-vol spel, die zich geheel aansluit bij de vormen van den kerkbouw en toch haar zelfstandig woningtype behoudt.

Het uitgebreide terrein wordt omsloten door een karaktervol gesmeed ijzeren hekwerk aan de Groenestraat en ter zijde, waarin de noodige breede inrijpoorten en toegangen, of verderop door een muurwerk, dat zich ook voortzet langs den bouw van het aan de zijstraat- den Dobbelmannweg- liggende gesticht met scholen der Fransche Zusters (Filles de Nôtre Dame), die daar onder den naam van haar Patronesse, de gelukzalige Jeanne de Lestonac, onderwijs geven aan de vrouwelijke jeugd der Parochie.

Architect van dezen bouw is de heer A.A.J. Margy te Rotterdam; aannemer de heer N.J.H. van Groenendaal, te Breda; hoofdopzichter van de kerk de heer A.B. Nuyten en tweede opzichter de heer C. Roffelsen, terwijl het toezicht op den bouw van klooster en scholen was opgedragen aan den heer van Lieshout.” (PGNC 9/8/1910)

Kerkhof

Een mooie plek binnen de Hazenkamp is het kerkhof achter de kerk. In 1909 vroeg pastoor N.J. van Erp van de parochie H. Antonius en St. Anna toestemming om een begraafplaats aan te leggen bij kerk. Daarop verleende het gemeentebestuur toestemming en in 1910 was de eerste begrafenis. Daarna is het kerkhof twee keer uitgebreid.

Bronnen

h3eenheid, de site van de huidige parochie

https://nl.wikipedia.org/wiki/Groenestraatkerk

https://nl.wikipedia.org/wiki/Kerkbouw-stichting

https://nl.wikipedia.org/wiki/Fraters_van_Tilburg

https://nl.wikipedia.org/wiki/Albert_Margry

https://nl.wikipedia.org/wiki/Kruisbasiliek

https://www.noviomagus.nl/Vrij/Groenestraatkerk/GroenestraatkerkCat.html, met veel foto’s