Kronenburgerpark: Geschiedenis van het Leeuwenstandbeeld

1886 Kronenburgerpark, Rijksmonument

Op de heuvel in het Kronenburgerpark staat een trots standbeeld van een leeuw. De makers zijn Henri Leeuw Jr. en Sr.; de overeenkomst in naam is puur toeval. Het beeld is geschenk van de Verfraaiingsvereniging.

In Kronenburgerpark

In 1885 besluit de Vereeniging tot Verfraaiing van Nijmegen en Schependom om een beeld aan de gemeente te schenken voor het Kronenburgerpark. De onthulling vindt op 21 september 1886 plaats.

De eerstgevonden vermelding van het plan is in maart 1885 (De Gelderlander 11/3/1885). De ontwerptekening wordt rond mei 1885 tentoongesteld (PGNC 1/5/1885). H. Leeuw (waarschijnlijk Sr.) is dan sinds enkele weken vanuit Roermond naar Nijmegen verhuisd.

De Leeuw

Het doel van de schenking is een bijdrage te leveren aan de verfraaiing van het park. Het is niet bedoeld als een monument voor de ontmanteling van de vesting (De Gelderlander 11/3/1885)

Als beeld was een leeuw gekozen. Het is een zittende leeuw met de bek opengesperd. De staart loopt langs de linker achterpoot naar voren. Tussen de poten is een wapenschild, waarop de dubbelkoppige adelaar staat afgebeeld.

Het beeld is meer dan 2 meter hoog en gemaakt van Frans kalksteen (savonnière). Het staat daarbij op een 2 meter hoge hardstenen sokkel.

Op de voorzijde van de sokkel staat een inscriptie:

AANGEBODEN

DOOR

DE VEREENIGING

TOT

VERFRAAIING VAN NIJMEGEN

1886

Waarom een leeuw?

Monumentale leeuwen zijn, zeker in de 19^e eeuw, gebruikelijk. Het dier bij uitstek om een wapenschild vast te houden is zeker dat op dat moment een leeuw.

Vieweg, voorzitter van de vereniging in zijn speech tijdens de onthulling: “Niets wat meer ten volle kracht aanduidt dan juist de Koning der dieren, de Leeuw, en als, zooals hier de Leeuw beschermend zijn voet op het Wapen van Nijmegen legt, zal het u duidelijk zijn dat wij hierin zien: “Nijmegen beschermd en verdedigd door de kracht, niet van ene Leeuw, maar van een degelijk Bestuur.”” (PGNC 26/9/1886)

Natuurgetrouw

Wat het beeld onderscheid van andere leeuwenbeelden is haar natuurgetrouwheid. PGNC 26/9/1886 plaatst in het artikel over de onthulling van het beeld een aanhaling uit de Arnhemsche Courant: “Wat den leeuw te Nijmegen nu kenmerkt is de zuiverheid van het Afrikaansche type. Geleid door hunne studiën naar het leven, hebben de bewerkers hun model vrij gehouden van al de natuurhistorischen onbestaanbaarheden, zoals er zoo vele zijn aan te wijzen in de kleinere en grootere Nederlandsche leeuwen, terwijl de opengesperde muil met zijn forsch, maar correct gehouden gebit, samengaande met een meer dan gewone spanning der spieren, getuigt van strijdlust en kracht, om elken aanval op het hem toevertrouwde wapen af te weren.”

De Leeuw van de Leeuw

Het beeld is gemaakt door vader en zoon Henri Leeuw. Dat zij Leeuw heten is daarbij toeval.

Op meerdere momenten, onder andere bij de onthulling, wordt gesproken over de “Heer Leeuw”: Senior had al naam en was bekend van het medaillon van “onze vorige Koningin”. Junior was op dat moment nog vooral de tekenleraar aan de Hoogere Burgerschool en de Burgeravondschool.

Verfraaiingsvereeniging

Zoals gezegd was het beeld een schenking van de Verfraaiingsvereeniging. De Vereeniging tot verfraaiing van Nijmegen en het Schependom is in 18979 opgericht. Haar doel was het “verfraaiien der wandelplaatsen, alsook van de straten en pleinen der stad Nijmegen en het Schependom en het zooveel mogelijk onderhouden en beschermen der wandelplaatsen”.

De vereniging is in 1879 opgericht, op het moment dat de vesting werd geslecht. Deze vereniging richtte zich- zoals de naam zegt- op de verfraaiing van de gemeente, zowel voor de bewoners -en dan met name de bewoners van de nieuw te bouwen wijken-  als de toeristen.

Bij de onthulling van het beeld noemt H.J.C. Vieweg, voorzitter van de vereniging: “Tot heden had onze Vereeniging slechts kleine zaken tot stand gebracht, daar onze geringe middelen niet veroorloofden groote uitgaven te doen. Toch noemen wij op de banken, die door ons in de parken zijn geplaatst, op de fontein in de Spoorstraat, en zelf met eenigen trots op onze verzameling kostbare eenden en andere vogels in het Kronenburgerpark.” De vereniging wilde echter wat groters neerzetten en kwam op het idee van een beeld voor park.

In 1911 wordt de vereniging voor de eerste keer ontbonden (of is er in ieder geval een vergadering die het zal bespreken). De vereniging heeft dan al jaren een kwijnend bestaan, aangezien de gemeente zelf al veel doet aan versiering van de gemeente.

In 1911 wordt de vereniging voor de eerste keer ontbonden (of is er in ieder geval een vergadering die het zal bespreken). De vereniging heeft dan al jaren een kwijnend bestaan, aangezien de gemeente zelf al veel doet aan versiering van de gemeente.  Als belangrijkste wapenfeiten noemt het krantenartikel dan nog steeds slechts het beeld van Leeuw, de 4-jaargetijden beelden uit 1889 aan de van Nassausingel (waar ze ook in de huidige tijd -september 2023- weer staan, de watervogels in het Kronenburgerpark en het plaatsen van bankjes. (PGNC 19/10/1911)

Verschönerungsverein

De Duitse “Verschönerungs-vereine” dienden als voorbeeld.

Verschönerungsvereine zijn in de 2e helft van de 19^e eeuw ontstaan. Zij probeert de aantrekkelijkheid van een stad of landschap te bevorderen voor bewoners en toeristen, voor zowel welbevinden als economisch belang.

Typische maatregelen zijn de verfraaiing van het betreffende gebied door de aanleg van parken, bloemenwedstrijden, uitkijkposten, bankjes en de bouw van uitkijktorens, enz. Ook kunnen deze verenigingen uitgroeien tot de (voorlopers) van de huidige VVV. Zover zal het met de Nijmeegse vereniging nooit komen.

Henri Leeuw Sr.

Jean Henri Leeuw of Henri Leeuw sr. (Arcen, 28 maart 1819 – Nijmegen, 13 oktober 1909) was een Nederlands beeldhouwer. Zijn ouders waren Pierre François Leeuw en Megtilde van Daelen.

Opleiding en werk in Frankrijk

In 1839 ging hij studeren in Parijs, aan de École des Beaux Arts. Hij kreeg meerdere opdrachten van het Franse Hof, waaronder het beeldhouwwerk voor de graven van de koninklijke familie. Ook restaureerde beeldhouwwerken in een aantal kerken tussen 1841-1848, waaronder de Notre-Dame en Sainte-Chapelle.

Roermond en stichten 2^e gezin

In 1850 kwam Leeuw terug naar Nederland, nadat hij weduwnaar was geworden van Joséphine Alexandrine Aimée Thubeuf. Daarbij vestigde hij zich in Roermond, waarbij hij waarschijnlijk een tijdlang in het Atelier Cuypers-Stoltzenberg heeft gewerkt.

Hij trouwde in 1860 opnieuw met Anna Amelia Hubertina Raemaekers. Met haar kreeg hij onder andere 2 zonen: Henri Leeuw jr. (1861-1918), kunstschilder en beeldhouwer en Oscar Leeuw (1866-1944), architect. En ook Rosa Elisa Leeuw (1868-1937) geboren. Laatstgenoemde trouwde in 1896 met de kunstschilder en graficus Paul Bodifée (1866-1938).

In ieder geval heeft Leeuw in 1866 zijn eigen atelier. Wel werkt hij met Pierre Cuypers nog samen met de Munsterkerk in Roermond. Een vroeg eigen werk is het Grafmonument Guillon-Engels in Panningen.

Leeuw is onder andere bekend van portretten voor koninklijke families:

• 1857: Portretmedaillon Koning Willem III 1857; mogelijk is dit portret de reden dat Leeuw de ridderorde ontvangt in de Orde van de Eikenkroon
• Buste Leopold I van België; Leeuw ontvangt in 1865 de Leopoldsorde
• 1866: Portretmedaillon koning Wilhelm van Pruisen

1879-1880: Portretmedaillon Koningin Sophia, welke vermeld wordt in het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (NNBW) uit 1930

Familie Leeuw naar Nijmegen

In november1887 verhuist Leeuw met zijn gezin naar Nieuw Markt 19 in Nijmegen; op dat moment woont Henri Jr. daar al. Op een later tijdstip is bij Oscar (François Joseph Oscar) als beroep “Tekenaar” erbij gezet.

Een bekend werk van Henri Leeuw Sr. en Jr. is het standbeeld van de Leeuw in Kronenburgerpark.

Leeuw overlijdt in 1909. Hij werd begraven op de R.K. begraafplaats aan de Daalseweg.

Aantal gevonden werken van Henri Leeuw Sr. in Nijmegen

• 1885 Leeuw en Stadswapen, Kerkboog Sint Stevenskerkhof
• 1886 Leeuw in Kronenburgerpark, samen met Henri Leeuw Jr.
• 1886 Twee paar Karyatiden (kraagstenen), aan de Waag Grote Markt
• 1886 Vier leeuwen, aan de Waag Grote Markt
• 1886 Stadswapens, aan de Waag Grote Markt
• 1888 Replica Belvédère gevelsteen, Hunnerpark Nijmegen uit 1646, samen met Henri Leeuw Jr.
• 1895 Leeuw, Oranjesingel 14

Elders

• Borstbeeld Thorbecke, in Cuypershuis Roermond
• 1851 – 1852: Evangelisten Marcus, Lucas, Johannes en Mattheus voor de restauratie van de Munsterkerk. Elk van de evangelisten kreeg het gelaat van een van de betrokkenen bij de resauratie van deze kerk. Het beeld van Marcus heeft de trekken van Leeuw zelf; Mattheus heeft de gelaatstrekken van Cuypers, Cuypershuis Roermond
• 1880 Zelfportret, Cuypershuis Roermond

(Overige) Bronnen en verder lezen

https://nl.wikipedia.org/wiki/Henri_Leeuw_sr.

Kunst op Straat

Rijksmonument

Het beeld is sinds 2002 Rijksmonument. Als waardering:

“

• Van tuin- en kunsthistorische waarde als goed en gaaf voorbeeld van een standbeeld uit het laatste kwart van de 19de eeuw, gemaakt voor plaatsing in een openbare wandelplaats. Het standbeeld vormt een essentieel onderdeel van het in Engelse landschapsstijl aangelegde Kronenburgerpark. Het beeld staat voor de trots van de stad Nijmegen. Het object is van belang voor het oeuvre van de beeldhouwers Henri Leeuw sr. en jr.
• Van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-maatschappelijke en stedelijke ontwikkeling, in casu het ontstaan van een visie op de stad die schoon, gezond en mooi dient te zijn; het in de stedelijke structuur opnemen van parken met beelden als verfraaiing en stedelijke voorziening.”

Verder lezen

Bronnen

Leeuw (Kronenburgerpark), Wikipedia https://nl.wikipedia.org/wiki/Leeuw_(Kronenburgerpark)

https://de.wikipedia.org/wiki/Versch%C3%B6nerungsverein

Monumentenregister

PGNC 26/9/1886