Jachtslot Mookerheide Oscar Leeuw

1902-1905 Huidig adres: Heumensebaan 2 Molenhoek, Samen met Henri Leeuw Jr

Vooraf

Oscar en Henri Leeuw ontwierpen het jachtslot De Mookerheide in opdracht van Jan J. Luden van Heumen, een rijke bankierszoon. Dit is art nouveau stijl gebouwde pand is een van de hoogtepunten van hun werk. Luden zelf heeft het gebouw nauwelijks gebruikt. Sins 1985 is Natuurmonumenten eigenaar van het landgoed, inclusief het gebouw. Afgelopen jaren is er een uitgebreide restauratie geweest van het landgoed en het jachtslot. Een van de onmiddellijk in het oog springende veranderingen is het lichtroze pleisterwerk.

Kenmerken

Het slot is in art nouveau stijl ontworpen. Het is, kenmerkend voor de art nouveau/Jugendstil een echt “Gesamtkunstwerk” waarbij architectuur, beeldhouw- en schilderkunst samengaan.

Exterieur

De Architectuurgids Nederland 1900-2000: “Het witgpleisterde exterieur is een abstract-geometrische variant van de art nouveau”. Sinds de restauratie, welke in 2024 is afgerond, is de pleistering teruggebracht naar de oorspronkelijke, lichtroze kleur.

Tegenwoordig is nog veel van het exterieur aanwezig. De grootste veranderingen hebben aan de achterzijde plaats gevonden.

Interieur

Vooral aan het interieur is zeer veel zorg besteed. In de hal bevindt zich het trappenhuis en en glas-in-lood raam met Sint Hubertus. Hij is de patroonheilige van de jacht. Op het plafond zijn tekens van de dierenriem aangebracht.

Stuc, Kunst en Techniek: “…schatrijke Jan Luden van Heumen (1877-1935) van wie bekend is dat hij de ideeën van de theosofie aanhing. Tekenend hiervoor zijn de afbeeldingen in het jachtslot van astrologische symbolen, zoals dierenriemtekens, en sterrenhemels op de plafonds van de ‘hall’ en de badkamer.”

Daarnaast zijn er consoles van leeuwen te zien. Jan Schouten werkte mee als beeldend kunstenaar

Daarbij beschikte het jachtslot over moderne middelen: elektriciteit, centrale verwarming en een huistelefoon.

Landgoed

Jachtslot de Mookerheide staat op een landgoed van 160 hectare met niet alleen het omliggende park en tuin, maar ook bos.

Luden liet de heide ontginnen en de grond herbossen. Daarbij ging het vaak om de grove den en de Amerikaanse eik, later ook de douglas. Ook liet hij op zijn landgoed lanbouwgrond aanleggen.

Toen Natuurmonumenten het Landgoed in 1985 kocht, was van dit landgoed weinig meer over. Vandaar dat Natuurmonumenten vóór de restauratie van het Jachtslot eerst het omliggende landgoed wilde herstellen.

Het parkbos telt veel verschillende boomsoorten. Daarnaast zijn de kassen in de tuin opvallend.

Jan Jacob Luden van Heumen?

Een uitgebreid en zeer vermakelijk artikel is te vinden in de Grenssteen, welke tevens een belangrijke bron was voor het gedeelte over Luden.

Op 3 oktober 1877 koopt Jacob Hendrik Luden, de vader van Jan Jacob, het vervallen kasteel van Heumen. Daarvoor was deze het eigendom van jonkheer Boreel de Mauregnault en zijn vrouw Jacoba Craan. Zij waren 47 en 25 jaar daarvoor overleden.

Een andere gegadigde was Frans van den Broek, bierbrouwer en burgemeester van Heumen. Zij en later hun beide zonen, zullen nog regelmatig met elkaar botsen.

Bij het kasteel hoort een tuinmanswoning, tuinen, boomgaard, grachten en weiland, jacht- en visrecht en een deel van de Maas en uiterwaarden. Hij koopt in totaal 13,5 hectare voor 64.900 gulden. Aangezien het krantenartikel 17 hectare noemt, betekent dit dat hij het overgrote deel van de aangeboden stukken grond heeft gekocht.

Op 4-9-1878 breidt hij zijn bezittingen verder uit, door 25,5 van de 48,5 hectare hooiland en een deel van de Maas welke de Gemeente Nijmegen laat veilen aan te kopen. Ook hier was burgemeester van den Broek met zijn zoon een gegadigde.

Omdat hij eigenaar van de grond van de voormalige “Heerlijkheid Heumen” is geworden, wil Jacob de titel “Heer van Heumen” kopen van de gemeente Nijmegen. De Gemeenteraad besluit op 26 oktober 1878 de titel met graanrechten te verkopen voor 20.000 gulden. Volgens het verslag van de vergadering van de Gemeenteraad (zie hieronder) ging het daarbij vooral om de prijs van de graan- of koornrechten, “terwijl voor den titel van Heer niets zou betaald worden”.

Heerlijkheid en heerlijke rechten

Een heerlijkheid was een stuk grond waarop de heer eeuwenlang een aantal rechten had gehad, onder andere dat van rechtspraak. Aan het eind van de 18e eeuw waren heerlijkheden afgeschaft, maar na afloop van de Franse tijd weer gedeeltelijk hersteld, waaronder dat van jacht- en visrechten. Deze laatste rechten staan vermeld bij de advertentie voor de veiling hierboven. Voor Jan Luden en de burgemeester zou dit een bron van conflicten worden.

Waarom Jacob Hendrik de titel wil kopen is niet bekend: of dat vanwege de titel zelf of dat vooral de daar aan verbonden rechten van belang waren.

Jacob Hendrik Luden

Jacob Hendrik Luden is in 1841 geboren in Amsterdam. Hij stamt af van een Noorse familie, die in de 17 eeuw van Bergen naar Amsterdam was verhuisd. Ze had haar fortuin gemaakt in het verzekerings- en bankwezen, onder andere bij Hope & Co en Van Loon & Co.  

In de 19^e eeuw waren verschillende landgoederen en buitenplaatsen in de omgeving van Doorn en Overveen gekocht. In 1864 trouwt hij met Tetia Moll. In 1875 wordt hij vader van Georgine Maria. Op 11 -8-1877 wordt Jan Jacob geboren, dus 2 maanden voor de aankoop van het kasteel. De zeer rijke Jacob Hendrik lijkt op dat moment nog geen band met de omgeving te hebben…

In april 1878 verhuist het gezin naar “De Wildbaan” in Driebergen. Tetia overlijdt op 30-8-1879, op 35 jarige leeftijd. Tien jaar overlijdt Jacob Hendrik.

Jeugd Jan Jacob Luden en erfenissen

Een jaar voor zijn overlijden had Jacob Hendrik aangegeven dat zijn neef Mr. Johannes Luden voogd over de 2 kinderen zou worden. Eind 1889 gaan de kinderen naar een kostschool: Jan Jacob naar Utrecht, waar tevens zijn oom Anthonie Moll woont. Hij is intelligent, maar lastig. Na 2 jaar wordt Jan Jacob overgeplaatst naar Stuttgart.

In 1890 vindt de verdeling van de erfenis plaats. Jan Jacob krijgt de bezittingen in Heumen en Maasbommel. Daarnaast erft hij een grote hoeveelheid obligaties en aandelen. Meer erfenissen volgen: van zijn moeder en oom. Dan is zijn vermogen tot 1,5 miljoen gegroeid, waar in 1894 nog eens een erfenis van 112.000 gulden bovenop komt. Let wel: Jan Jacob is op dat moment 16 of 17 jaar. Hij kan echter pas vanaf zijn 23^ste verjaardag (in 1890 de grens voor volwassenheid) over deze erfenis beschikken.

Luden zoekt het hogerop

Op 23-jarige leeftijd verlaat hij zijn laatste pleeggezin om in Heumen te gaan wonen. Daarbij krijgt hij zelf ook meteen met burgermeester Albèrt van den Broek ruzie: als Heer van Heumen mag Luden -en niet de burgemeester- de jachtrechten verdelen.

Vanwege deze ruzie besluit Luden om de de hooggelegen bos-en heidegronden ten oosten van Heumen op Molenhoeks grondgebied aan te willen kopen. Hij geeft zijn rentmeester Montenberg opdracht om deze grond van de verschillende eigenaren aan te kopen: geld speelt daarbij geen rol. In 1900 koopt hij in totaal 14,5 hectare voor 25.694 gulden aan. Een jaar later koopt hij 17,5 hectare Mookerhei.

Hij wil het land kunnen overzien en gaan jagen. En van hogerop de loef afsteken naar zijn rivaal Van den Broek. Ook wil Luden een jachtslot laten bouwen, welke het mooiste gebouw van de omgeving moet worden.

De bouw van het Jachtslot

Daarvoor krijgen de broers Oscar en Henri Leeuw de opdracht. De broers hebben in Nijmegen al de nodige bekendheid. Waaronder de Melkerij van Lent, die ook buiten Nijmegen de nodige aandacht heeft gekregen. En de Villa Dennenheuvel. Voor de bouw van het jachtslot speelt geld geen rol.

De aannemer is S. Grandjean Perinot Comtesse uit Nijmegen.

Op 31-10-1903 vindt de zogenaamde “eerste steen” legging plaats.

Daarbij wordt het voorzien van voor die tijd zeer moderne voorzieningen: elektriciteit, centrale verwarming, een huistelefoon, een lift van de keuken naar de eetzaal en warm en koud stromend water. Bovendien had het een inrichting voor het uitbroeden van eieren. Dat laatste hangt waarschijnlijk samen met het feit dat Luden op de tweede verdieping waarschijnlijk een vogellaboratorium wilde laten bouwen. Het gebouw had een eigen electrische intallatie, aangelegd door L.A. Moll . In de toren bevond zich een waterreservoir van 26M².

In 1905 is het grootste deel gereed. Bij de verkoop in 1909 blijkt dat de eetzaal nog niet is voltooid.

Gebruik door Luden en jachtrechten

Luden zelf heeft het jachtslot weinig gebruikt. In 1904 woont hij officieel in Parijs, de omgeving van Heumen en Nijmegen was voor hem te “bekrompen”. Enkele keren was hij op het jachtslot voor jachtpartijen of -feesten.

1910 – 1947:  Anthonie Vroeg

In september 1909 zet hij het landgoed te koop, waarbij het jachthuis met het omliggende park en de bos- en heidegronden in verschillende delen worden ingebracht. De bouw had f300.000 gekost. De inzet was echter op f150.000 bepaald; het hoogste bod was echter f90.500. Daarop ging de verkoop niet door.

Uiteindelijk vindt op 4-5-1910 toch verkoop plaats, voor een nog lagere prijs: f65.500 voor het gehele complex van 133 ha.

De nieuwe eigenaar was Anthonie Vroeg. Hij zou met zijn zus het jachtslot gaan bewonen. Hij liet het landgoed verder uitbreiden, met onder andere een tuinmanswoning. In 1928 ging Vroeg in Montreux wonen; het landgoed bleef echter tot 1947 in zijn bezit.

1947-1985 Klooster

In de Tweede Wereldoorlog was het in gebruik als een hoofdkwartier voor de Wehrmacht. Op 4-2-1947 vekocht Vroeg zijn bezit aan de Zusters van Sint Dominicus van Bethanië.

Verbouwing

Het jachtslot werd verbouwd tot klooster. Daarbij werd het dienstgebouw tot kapel verbouwd. Op de 2^e verdieping en een deel van de 3e van het slot zelf kwamen slaapruimtes. De oude serre werd vervangen door een rechthoekige.

In 1950 vond een grote uitbreiding plaats om een meisjesinternaat te vestigen. Het klooster kreeg een lange achtervleugel, waarvan architect Frans Verwoerd uit Breda de ontwerper was. Deze vleugel had 2 bouwlagen. Daarnaast kreeg de oostvleugel, die in voorgaande jaren als was verhoogd, tevens 2 bouwlagen. Op de begane grond kwam een extra kapel. Er kwamen leslokalen en een praktijk voor een arts en psycholoog op de verdieping van de achtervleugel.

In 1971 vond een verbouwing plaats om het aantal slaapkamers te vergroten. In 1975 was er eveneens een verbouwing, waarbij de slaapkamers werden vergroot en de slaapzalen opgedeeld in afzonderlijke kamers.

1985-2017 Natuurmonumenten  en Hotel-restaurant Jachtslot de Mookerheide

In 1985 wordt Natuurmonumenten eigenaar van het landgoed en daarbij mede van het Jachtslot. Zij verpacht het gebouw, welke na een verbouwing dienst doet als restaurant. Op 27 november 1986 vindt de opening daarvan plaats.

In januari 2017 sloot hotel-restaurant Jachtslot de Mookerheide haar deuren. De eigenaar was op dat moment de heer Van Hout, die het pand in erfpacht had.

De Restauratie

Natuurmonumenten ging zich daarop beraden over het vervolg. Zij wilde herstel, niet alleen van het Jachtslot, maar van gehele landgoed.

Afgelopen jaren is er hard gewerkt aan de restauratie, welke in 2024 is afgerond.

Een aantal mooie bronnen over de restauratie:

https://res.cloudinary.com/natuurmonumenten/raw/upload/v1600783075/2020-09/brochure%20renovatie%20jachtslot.pdf Een mooie gids over de plannen van de restauratie

Volg hier het laatste bouwnieuws, blogs en vlogs. 

Rijksmonument

Het gebouw is een Rijksmonument, met als waardering:

“Jachtslot de Mookerheide is van algemeen, cultuurhistorisch en architectuurhistorisch belang als hoofdonderdeel van het aan het begin van de twintigste eeuw ontstane landgoed Mookerheide. Het jachtslot heeft architectuurhistorische waarde als zeldzaam voorbeeld van een landhuis in Art Nouveaustijl dat opvalt door de een zwierige lijnvoering in de gevelbehandeling en een forse, naar de functie verwijzende toren. Het pand is van belang vanwege de goed bewaard gebleven en zeldzame Art Nouveau-interieuronderdelen en de ruimtelijke opzet waardoor het een belangrijk voorbeeld is van opvattingen omtrent villabouw en van de ontwikkeling van de kunstnijverheid in het eerste decennium van deze eeuw. Er is sprake van een bijzondere eenheid in exterieurbehandeling en interieurafwerking en het pand is daarmee ook een van de belangrijkste voorbeelden van villabouw in het oeuvre van de broers Oscar en Henri Leeuw, die in Nijmegen en omgeving onder meer een groot aantal woonhuizen hebben gebouwd. Het jachtslot bezit in samenhang met de overige complexonderdelen hoge ensemblewaarden en speelt een belangrijke beeldbepalende rol door de prominente ligging aan de rand van het plateau van de Mookerheide, waarbij de toren een markerend element in het landschap vormt.”

Bronnen

https://www.historiemolenhoek.nl/de-bewoners-van-het-jachtslot-de-mookerheide: een zeer uitgebreid artikel over de bewoners van het Jachtslot.

http://www.architectuurgids.nl/project/list_projects_of_architect/arc_id/133/prj_id/34

Klik om toegang te krijgen tot 30-luden.pdf

https://mijngelderland.nl/inhoud/canons/nijmegen/gebouwen-van-oscar-leeuw