Galgenveld

Deze pagina verzamelt de artikelen die reeds over Galgenveld zijn verschenen.

Galgenveld is een wijk in Nijmegen-Oost. Het oudste gedeelte maakt onderdeel uit van de eind 19^e-/begin 20^ste-eeuwse schil. Daarna is er een vooroorlogs deel, met onder andere een gedeelte van de Indische Buurt. Daarbij is de Archipelstraat min of meer de grens.

Vanuit het centrum gezien komt achter de Archipelstraat de na-oorlogse woningbouw met het andere deel van de Indische buurt en de Professorenbuurt. Ook de Dominicuskerk (uit 1951) en het studentencomplex Galgenveld bevinden zich in dit gedeelte.

Bezienswaardigheden

• Javastraat als geheel en Javabosje
• Sumatraplein en Javaplein met onder andere Saxon Holme
• 19^de eeuwse gedeelte
• Poortje Oud Burgeren Gasthuis

De Naam Galgenveld

De naam Galgenveld (tot 1960 Galgeveld) verwijst naar het feit dat hier de galg stond: tussen de huidige Franse straat en de Groenewoudseweg.

Net als veel andere steden had Nijmegen haar galgenveld op een goed zichtbare plaats gekozen: tussen de twee uitvalswegen de Groesbeekseweg en de St. Annastraat en vlakbij de stadspoort (de Molenpoort). Zo’n plaats gekozen zowel ter waarschuwing/afschrikking als uit trots, als tekens van orde, gezag en wetshandhaving.

Vroege geschiedenis

De St. Annastraat heeft al eeuwen min of meer hetzelfde tracé gevolgd, nog voor de Romeinse tijd.

Rond de tijd van Karel de Grote was dit gebied al ontgonnen. Naast landbouw en de aanwezigheid van molens, werd het gebied voor allerlei andere doeleinden gebruikt, zoals terechtstellingen, waren er afvalkuilen en stond er het Melaatsenhuis.

Fortificaties en Stadsuitleg

In de tijd van de omwalling maakte Galgenveld onderdeel uit van het vrije schootsveld.

Na de ontmanteling van de wallen werd naar het voorbeeld van Parijs rondom Nijmegen een ring van groene singels gepland. Daarbij werd het Keizer Karelplein een centraal punt waarop  de radiale wegen op uit kwamen, waaronder de St. Annastraat. Aan het Keizer Karelplein kwam onder andere Sociëteit de Vereeniging, met een wielerrenbaan en de Wedren: een paardenrenbaan. Aan de belangrijkste wegen werden grote woningen gebouwd voor de rijke inwoners.

Op de kaart uit 1888 is het eerste gedeelte van de St. Annastraat reeds bebouwd en zijn de wegen tot aan de Franse straat reeds ingetekend. Linksboven, op de hoek van de Groesbeekseweg en de Franse straat is nog de “Vuilnis bergplaats” te zien.

Het huis vooraan is ontworpen door architect E.J. Weyers en gebouwd rond 1886 (Bron: Noviomagus)

Vooroorlogse bebouwing van Indische Buurt

“De Indische buurt, uit de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw, kent met groen omzoomde pleinen zoals het Javaplein. De bebouwing is bijzonder vanwege haar Berlagiaanse architectuur. De Surinameweg en omgeving heeft veel van de kenmerken van de Indische buurt, maar ligt door de drukke Heijendaalseweg enigszins geïsoleerd.” (Wijkmonitor 2023)

Naoorlogse bebouwing

Vanuit het centrum gezien komt achter de Archipelstraat de na-oorlogse woningbouw met het andere deel van de Indische buurt en de Professorenbuurt. Ook de Dominicuskerk (uit 1951) en het studentencomplex Galgenveld bevinden zich in dit gedeelte. “De ‘Professorenbuurt’ tenslotte is aan het eind van de jaren vijftig opgezet met een stempelvormige herhaling van portiekflats en laagbouw.” (Wijkmonitor)

Tweede Indische buurt

1946-1970

Na de Tweede Wereldoorlog werden in Nijmegen op een aantal plaatsen noodwoningen gebouwd. Een daarvan was de “Gouverneursbuurt”, vernoemd naar 8 gouverneurs-generaal van Nederlands-Indië. Rond 1970 zijn de woningen weer gesloopt. De buurt lag tussen de Groenewoudseweg, de Driehuizerweg (tegenwoordig de Heyendaalseweg) en de spoorlijn van Nijmegen naar Venlo.

Zie ook Noviomagus.

Dominicuskerk

De Dominicuskerk is een Rooms-Katholieke kerk in Galgenveld. De kerk staat met de voorkant aan de Professor Molkenboerstraat.

Deze kerk was een vervanging van de Dominicus- of Broederenkerk. Deze had sinds 1373 in de Broerstraat gestaan. In september 1944 raakte hij echter beschadigd doordat Duitsers gebouwen, waaronder deze, in brand staken.

Herbouw?

In ieder geval heeft de Dominicuskerk in 1946 een (nood) kapel aan de Duivengas (De Gelderlander 1/5/1946)

In ieder geval is in mei 1947 duidelijk dat de Dominicanenkerk in de Broerstraat geen parochiekerk meer zal blijven. Wat er dan mee moet gebeuren? Sowieso is de kerk een monument en waarvan het behoud “een belangrijk deel van de bevolking prijs stelt”. Mogelijk kan een bestemming gevonden worden op het gebouw voor de eredienst te behouden. Of dat het in ieder geval op een andere minder dienst kan doen. (De Gelderlander 1/5/1947)

Uiteindelijk zullen van de 4 kerken die de Katholiek kerk had, alleen de Molenstraatkerk en de Augustijnenkerk (in de laatste jaren voor de oorlog van de karmelieten en in de buurt herbouwd als Karmelietenkerk) overblijven.

“Bij dit besluit (om de Dominicanenkerk niet te herbouwen) werd uitgegaan van de gegevens dat de binnenstad na herbouw niet meer dicht, hoogstens met een negenhonderd mensen zou bevolkt worden. Het gaat echter anders dan men heeft gedacht. Er komen tal van woonhuizen bij, zodat de binnenstad dichter wordt bevolkt dan eerst het geval was,” volgens een spreker in een bijeenkomst van de R.K. Middenstandsvereniging in 1950 (De Gelderlander 10/2/1950).

In september 1950 (“gistermiddag” De Gelderlander 26/9/1950) werd het kruis geplant (dan nog “aan de Driehuizerweg” geheten), om aan te geven dat op die plek een altaar zal komen.

Op 23-12-1951 vond de inwijding plaats door pastoor Bakkers, op 4-8-1952 werd de kerk geconsacreerd door Mgr. W. Mutsaerts (De Gelderlander 4/8/1952).

Het ontwerp van Thomas Nix

De huidige kerk is een ontwerp van Thomas Nix. Hij ontwerp de kerk en het overige complex rondom een voorplein aan de Professor Molkenboerstraat  “in de traditionalistische stijl van de Bossche Stijl” (wikipedia). En: “Het traditionalistische ontwerp was afkomstig van bureau Taen & Nix en bevat elementen uit de romaanse en vroegchristelijke kerkbouw. De westtoren, die naast de hoofdingang had moeten verrijzen, is niet uitgevoerd.” (PimvanDijkDesigns)

De kerk is een kruiskerk in baksteen en beton.

Kunst in de kerk

In de kerk bevindt zich:

• Beeldhouwwerk in de vorm van een timpaan van Jac. Maris en
• Glas-in-loodramen van Eugène Laudy: 6 ramen uit 1962 in de zijtransepten en tussen 1988 en 1993 10 in de zijbeuken
• Een Jozefbeeld (1954) en Dominicusbeeld (1956), gemaakt door Bart Welten
• Kruisweg van Ted Felen

Daarnaast bevindt zich er een orgel, dat in 1994 werd verplaatst vanuit de Sint-Aloyisiuskerk in Utrecht. De maker van het orgel was de firma K.B. Blank & Zoon.

Gemeentelijk Monument

Het gebouw is sinds 2006 een gemeentelijk Monument.

Overig

• Sinds 2010 is de Dominicuskerk de kerk van de Effataparochie, een fusie van de Dominucuskerk en de Stephanus-Christus Koning (de laatste zelf een eerdere fusie uit 1993)
• Sinds februari 2009 vindt in de Dagkapel de eerste zaterdag van de maan de viering van Oud-Katholieken plaats
• Op 31-12-2009 vond de begrafenis van Edward Schillebeeckx vanuit deze kerk plaats

(Overige) Bronnen en verder lezen

https://nl.wikipedia.org/wiki/Dominicuskerk_(Nijmegen)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Broederkerk_(Nijmegen)

https://www.noviomagus.nl/h1.php?p=Gastredactie/Pelser/Pauw/Pauw.htm

https://www.noviomagus.nl/h1.php?p=Vrij/Dominicuskerk/DominicuskerkCat.html

Voormalige Mensa

Waar nu een winkelcentrum is, bevond zich de Mensa van de universiteit. Hier hebben jarenlang studenten hun maaltijd gegeten en schoven ook oudere buurtbewoners aan (laatste: eigen herinnering). Tegenwoordig is de Refter op de campus geopend.

Een mooie foto uit 1971 is te vinden op F69929 RAN.

Studentencomplex Galgenveld

Stichting Studentenhuisvesting bouwde dit complex in 1968. Het bestaat uit 6 gebouwen en 1 woontoren. Het ontwerp was van architectenbureau Inbo.

Het was haar tweede complex, maar het eerste van deze grootte. Eind jaren 80/begin jaren 90 (Into Nijmegen noemt 1987, in mijn herinnering was het net een paar jaar later) werden van de 769 kleine kamers 350 kamers gemaakt.

Tot het complex behoren 6 gebouwen en 1 woontoren met in totaal 500 kamers. Het is ontworpen door architectenbureau Inbo. In 1987 werd het complex verbouwd en werden 796 kleine kamers tot 350 grotere kamers samengevoegd. Er zijn 50 zelfstandige eenpersoons appartementen en 22 zelfstandige appartementen voor studenten met kind(eren). Een leuk artikel uit 2018 over de reünie van de eerste bewoners van een gang is te lezen op de Gelderlander.

Verschenen artikelen

Plan tot het bouwen van vijf heerenhuizen a/d Sint Anna Dwarsstraat (Archipelstraat)

Bakkerij Fransestraat 23

Inmiddels zit alweer 50 jaar de Knollentuin op Fransestraat 23. Lees hierover het artikel op Issu (vanaf bladzijde 18).

In het Adresboek 1951, 1955 en 1959 komt J. Troost, (brood en banket) bakker voor op dit adres.

In 1963 komt H.H. en P. van der Waal voor als bakker op Fransestraat 23; mw. H. Troost en J. Troost komen dan voor op 23 a.

In 1968 zit bakkerij H.H. v.d. Waal op nummer 23.

Krayenhoffkazerne

Molenveldlaan 10

De Krayenhoffkazerne werd samen met Snijderskazerne gebouwd in 1905-1906. Het ontwerp was van Arie Vogelenzang, op basis van specificaties van Willem Dudok. “Beide kazernes zijn in Hollandse neorenaissancestijl met art-nouveau-elementen gebouwd”. (wikipedia) De aannemers waren Thunissen en Kropman.  In 1905 ging de kazerne open als Eerste Infanterie Kazerne. Het vormde samen met de Snijderskazerne één geheel. Jan Pieter Koolemans Beijnen had sterk geijverd voor de bouw van de twee kazernes.

“De beide kazernes werden door het 11e Regiment Infanterie (11 RI) gebruikt, ieder hoofdgebouw was geschikt voor de legering van een bataljon, ongeveer 600 man groot. Met elkaar deelden de kazernes een terrein en een ingang, die toen op de symmetrie-as lag tussen beide hoofdgebouwen aan de Gelderselaan. Andere gebouwen op het terrein van beide kazernes, zoals het Kleedingmagazijn, hadden een gezamenlijke functie.” (https://jeoudekazernenu.nl/kazernes-g-l/krayenhoff/x-krayenhoff.html) In 1934 zou het de naam van Krayenhoffkazerne krijgen.

LIMOS

De Koninklijke Luchtmacht nam de Krayenhoffkazerne en de Generaal Snijderskazerne in 1948 in gebruik en vanaf 1951 ook de Prins Hendrikkazerne. In 1953 werd de opleiding voor luchtmachtsoldaten, het Luchtmacht Instructie Regiment (LIR) opgericht, dat in 1961 werd omgedoopt tot LIMOS: Luchtmacht Instructie en Militaire Opleidingen School. Het is vooral deze naam die aan het terrein is blijven hangen. Na de oorlog kwamen er een aantal gebouwen bij.

In 1999 werden de kazernes verkocht.

Nu

Een gedeelte van de kazerne werd gesloopt om plaats te maken voor woningen. Het hoofdgebouw bestaat nog en werd verbouwd tot bedrijfsverzamelgebouw: naast een grand café “In de Kazerne” heeft het commerciële ruimtes. En daarnaast heeft het 38 ateliers.  Er kwam een ondergrondse parkeergarage met 120 plekken.

Het is een Rijksmonument.

(Overige) Bronnen en verder lezen

https://jeoudekazernenu.nl/kazernes-g-l/krayenhoff/x-krayenhoff.html

https://nl.wikipedia.org/wiki/Krayenhoffkazerne

https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/complexen/522961

Snijderskazerne

De Snijderskazerne werd gelijkertijd met de naastgelegen, vrijwel identieke Krayenhoffkazerne op het Molenveld gebouwd. De Snijderskazerne, die in 1906 openging, kreeg de naam Infanteriekazerne 2; de Krayenhoffkazerne was in 1905 geopend en had nummer 1 gekregen. In beide kazernes werd het 11^e Regiment Infanterie gelegerd, waarbij elke hoofdgebouw geschikt was voor de legering van 1 bataljon, ongeveer 600 man. Pas in 1934 zou het de naam Snijderskazerne krijgen.

De kazernes deelden hetzelfde terrein en een aantal voorzieningen, zoals het kleedingmagazijn.

Bezuinigingen en Mobilisatie

“In 1922 werd het stil op de kazerne en de naastgelegen Krayenhoff. Het leger was als gevolg van bezuinigingen zo drastisch in omvang afgenomen dat ook 11 RI, op de staf na, mobilisabel geworden was. Aan deze toestand kwam pas aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog in 1938 een einde, met de ‘heroprichting’ van het 1e, 2e en 3e bataljon. Het regiment zou in mei 1940 deelnemen aan de zware gevechten op de Grebbeberg.”  (https://www.jeoudekazernenu.nl/kazernes-s-z/snijders/x-snijders.html)

Vierdaagse

De Prins Hendrikkazerne bood onderdak aan de Vierdaagse, waar ook het begin- en eindpunt was. Toen deze kazerne te klein werd, werden er ook soldaten ondergebracht in een tentenkamp op het Molenveld. Ook de vlaggenparade werd hier van 1931-1938 gehouden.

Tweede Wereldoorlog

In de Tweede Wereldoorlog namen de Duitsers de drie kazernes in 1941 in gebruik en legden er schuilplaatsen aan. Na Market Garden in 1944, waarbij Nijmegen werd bevrijd maar tegelijkertijd in de frontlinie kwam te liggen en de Duitsers een half jaar lang Nijmegen met granaten beschoten, werden deze schuilplaatsen gebruikt door de Nijmeegse bevolking. In de kazerne zelf kwamen Engelse troepen, in de verzameling van troepen voor het offensief dat in februari 1945 zou plaatsvinden.

LIMOS

Na de oorlog werd ook de Snijderskazerne door de luchtmacht gebruikt. Daar is hierboven al over geschreven.

Woningen

Na het vertrek van het opleidingscentrum werd de kazernegebouw verbouwd tot woningen en ook op het terrein zelf kwamen woningen. Voor de Snijderskazerne was het ontwerp afkomstig van van Braaksma & Roos Architectenbureau: de herontwikkeling van de kazerne tot 57 riante woningen met een ondergrondse parkeergarage.

“Ons doel was om het militaire karakter te koesteren, maar het complex tegelijkertijd rondom meer te openen naar de buurt en toegankelijker te maken voor de nieuwe bewoners. De voorheen gesloten achterzijde heeft een warm en welkom karakter gekregen – de vier vleugels, die ruimte bieden aan sfeervolle herenhuizen, liggen nu aan groene binnenhoven. Ook hebben wij meer nadruk gelegd op een verticale indeling, met nieuwe stijgpunten in een stoere vormgeving aan de buitenzijde, waardoor je de kazerne meer als een wooncomplex met een collectief karakter ervaart.” (van Braaksma & Roos Architectenbureau)

(Overige) Bronnen en verder lezen

https://www.jeoudekazernenu.nl/kazernes-s-z/snijders/x-snijders.html

https://nl.wikipedia.org/wiki/Snijderskazerne

Zie voor herinneringen ook:

https://www.gelderlander.nl/home/dick-volgde-opleiding-op-de-snijderskazerne-zelfs-op-de-warmste-dagen-moesten-wij-gewoon-op-oefening~adc70fa3/

https://www.noviomagus.nl/h1.php?p=Ansichtkaarten/Milinstellingen/Snijders/SnijdersCat.html

en foto’s https://www.noviomagus.nl/Vrij/Snijderskazerne/SnijderskazerneCat.html

(Overige) Bronnen en verder lezen

https://nl.wikipedia.org/wiki/Galgenveld_(Nijmegen)

https://www.intonijmegen.com/zien-en-doen/activiteiten/routes/2020398549/ommetje-galgenveld

Wijkmonitor 2023

https://nl.wikipedia.org/wiki/Galgenveld_(studentenwooncomplex)

Klik om toegang te krijgen tot indische-buurt-galgenveld-nijmegen-atlas-beschermd-stadsbeeld-66042c5f36edf.pdf