De Stuwwal bij Beek en Berg en Dal is een van de redenen dat het Rijk van Nijmegen zich ook wel “het binnenste buitenland” noemt. Er zijn weinig gebieden in Nederland die zo heuvelachtig zijn als de stuwwal. Het is een prachtig bosgebied, met daarnaast mooie open stukken als de Elyzeese velden en het Dal van Palland. Bovendien zijn er prachtige gebouwen te zien.
Deze pagina verzamelt artikelen over de stuwwal bij Beek en Berg en Dal. Deze pagina en de artikelen zullen van tijd tot tijd worden aangevuld.
De Kabouterboom: Oudste Kastanjeboom van Nederland
De kabouterboom staat in het Kastanjedal van de stuwwal bij Beek. Met een leeftijd van 450 jaar is hij waarschijnlijk de oudste kastanjeboom van Nederland. Tot voor kort was hij ook nog eens officieel de dikste boom van Nederland, met een stamomtrek van negen meter.
Lees MeerN70 wandelroute
Op deze pagina mag de N70 wandelroute natuurlijke niet ontbreken, een zeer populaire wandelroute. De eerste route is uitgezet in Natuurbeschermingsjaar 1970, vandaar de naam. Deze route is 16 kilometer lang en 6 kilometer lang, heeft 500 traptreden en 375 hoogtemeters.
Er zijn verschillende beginpunten en de route is te herkennen aan de groene paaltjes. Een routebeschrijving vindt u hier: Staatsbosbeheer
Overige bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Natuurwandelroute_N70
Hengstdal
Elyzeese velden
In de Heerlijkheid Beek liggen de Elyzeese velden: een prachtig gebied van weilanden. De naam “velden” is ontstaan na de oorlog; in de 19e eeuw werd er al wel gesproken over het “Elyzeesche dal”. Wikipedia: “Mogelijk houdt de naam verband met de aanwezigheid van buitenplaatsen, in welk verband ook de klassieke aanduiding Arcadië wel gebruikt werd.”
Tegenwoordig zijn hier weilanden, vroeger lijkt het hier vooral akkerbouw te betreffen, zie ook de foto hiernaast en een foto uit 1920 F69599 RAN.
Elysese velden: verblijfplaats van de gelukzaligen
Hoewel de Elysese velden in de loop der tijd verschillende betekenissen zou krijgen, is de naam afkomstig uit het Oud-grieks. Elysion was een verblijfplaats van de gelukzaligen, een soort hemel. Er was geen eenduidigheid waar deze plaats zich zou bevinden. Wel is duidelijk dat de Elysese velden vernoemd zijn naar de stad Elis, waar de Elyseïsche spelen plaats vonden. De Romeinen namen Elysion in hun mythologie over en noemden het Elysum.
Duel
Niet iedereen beleefde op de Elyzeese velden zijn gelukzalig moment: in 1834 of 1835 zou hier een duel hebben plaats gevonden tussen twee van officieren van het Nijmeegse garnizoen met een “rencontre op het pistool”. Een van hun beide heeft het niet overleefd. (PGNC 27/5/1941)
https://nl.wikipedia.org/wiki/Elysese_velden
Boerderij Natte Beek
Natte Beek 8 en 10, Gemeentelijk Monument
De Natte Beek is een (voormalige) boerderij die rond 1850 is gebouwd. Daarmee is het een “herinnering aan de kleine boerenbedrijven die vóór circa 1950 op de stuwwal gevestigd waren” (https://assets.plaece.nl/odp-kan/other/ommetje-heerlijkheid-beek-lr_353200070.pdf?, mooie wandelroute).
De boerderij is gebouwd volgens het “hallenhuis” type. Het achtergedeelte, het oorspronkelijke bedrijfsgedeelte, is verbouwd als woonhuis (nummer 10). Natte Beek 8 en 10 vormen een Gemeentelijk monument van Gemeente Berg en Dal.
Chalet Stollenburg
1874/ca. 1883 Oude Holleweg 14 Berg en Dal, Rijksmonument/Gemeentelijk Monument
Chalet Stollenburg is in 1882 gebouwd voor 2 tentoonstellingen als wijnschenkerij. Het pand gebouwd in chaletstijl, de architect van de onderbouw was D. Geijsbeek Molenaar.
Weinstube
Oorspronkelijk is het pand in 1882 gebouwd als “Pfälzer Weinstube” op het terrein van de eerste Bayerische Landesausstellung. Dit fungeerde als horeca voor de bezoekers van deze tentoonstelling. De architect was C. Schick. Het bestond onder andere uit een zaal met buffet en een Herrenstüblein (café) met veranda. In 1883 werd het gebouw op de Internationale Kolonial en Uitvoerhandel Tentoonstelling in Amsterdam geplaatst, om ook hier als “Weinschenke” te dienen. Na afloop van de tentoonstelling werden de paviljoens bij opbod verkocht.
Koop door architect Geijsbeek Molenaar
De Arnhemse architect Dirk Geijsbeek Molenaar kocht het wijnhuis en bouwde het huis in 1884 opnieuw in Berg en Dal, op de kruising van de Stollenbergweg en Oude Holleweg. Met een stenen onderbouw, waar oorspronkelijk houten panelen in vakwerkbouw waren geplaatst. Vanaf dat moment wordt het “Chalet Stollenburg” genoemd.
Het PGNC 27/3/1884 kondigt de komst van de villa aan:
“Nijmegen, 26 Maart.
Onder de bijgebouwen der Internationale Tentoonstelling te Amsterdam werd veler aandacht getrokken door een keurig paviljoen, door de heeren Adler en Todt al “Weinschenke” ingericht. Het verdiende die opmerkzaamheid ten volle. Afkomstig van een vroegere “Gewerbe-Ausstellung” te Neurenberg was het daar vervaardigd door de bekwaamste werklieden, die elk in hun vak een proefstuk hunner kunde hadden geleverd. Zoowel wat de uiterlijke vormen als wat de inwendige betimmering betreft, mocht het dan ook op even groote sierlijkheid als soliditeit bogen. Welnu, dit schoone gebouw zal voortaan onze omstreken sieren. Op den rand van den Hunerberg boven het oostelijk uiteinde van het Elyseesche dal, nabij de villa “de Wolfsheuvel”, zal het door den heer Geijsbeek Molenaar als villa worden overgeplaatst. We twijfelen er niet aan of het zal niet alleen het landschap daar tot sieraad strekken, maar weldra blijken een begeerlijk plekje te zijn voor dezulken, die zich in onze heerlijke omstreken willen vestigen.”
Predikant Drost
Na enkele jaren kocht predikant Johannes Drost uit Leiden het gebouw om als zomerverblijf te gebruiken. Zijn dochter W.L. Drost had het daarna jarenlang in gebruik als “Christelijk Rusthuis”.
Woonhuis
Rond 1952 ging B. Hagreis hier wonen. Hij was directeur van de Therminion-Radiolampenfabriek in Lent. Daarna had het huis een aantal andere bewoners.
In 2005 kocht bouwkundig ingenieur T. Klerks de woning. Hij voerde een grote renovatie uit. Zo kwamen er trappen bij de nieuwe voordeur en naar de veranda. Het grote raam werd gerenoveerd.
2012 Brand
Na kortsluiting in de bedrading aan het houten plafond, brak in 2012 brand uit. Hierdoor raakte pand zwaar beschadigd door het vuur, maar ook door rook en water. Hierdoor was het geruime tijd onduidelijk wat er met het pand ging gebeuren. Vervolgens vond er een grote restauratie plaats.
Monument
Gemeente Berg en Dal: “Kenmerken: op lage grijs gepleisterde onderbouw staand kruisvormig pand van één bouwlaag onder een samengesteld overstekend dak met leien. De muren zijn in vakwerk opgetrokken, met wit gepleisterde velden. De symmetrische voorgevel bestaat uit een middendeel met hoog opgaand steil geknikt schilddak met een dakkapel onder een schilddak. Het wordt geflankeerd door lagere zijvleugels onder lage schilddaken, waarvóór zich tot serres verbouwde veranda’s onder een lessenaarsdak bevinden. In het bewaard gebleven oorspronkelijke interieur valt een gebrandschilderd glas-in-loodraam in de woonkamer op.”
(Overige) Bronnen en verder lezen
https://nl.wikipedia.org/wiki/Chalet_Stollenburg
Zie ook:
https://nijmegen-oost.nl/uitgelicht/chalet-stollenburg-van-weinschenke-tot-woonhuis
https://henkbaron.nl/2012/11/01/uitslaande-brand-zwitsers-chalet-in-berg-en-dal/ met onder andere een beschrijving en foto van de brand in 2012.
Abonneren
Voer je e-mailadres hieronder in om updates te ontvangen.
Huisje van Salm
Wachthuisje voor de tram
Het Huisje werd in 1892 als bouwpakket in Zwitserland gemaakt in opdracht van de bewoners van landgoed Stollenberg in Berg en Dal. Daar fungeerde het oorspronkelijk als privé tramwachthuisje. Het stond op de kruising van de Prins Hendriklaan en de Berg en Dalseweg.
Villa Stollenberg (ontworpen door dezelfde architect) brandde in 1927 of 1929 (de meeste bronnen noemen 1929, RAN heeft het in het bijschrift F89475 heel specifiek ver 30 mei 1927) af. Daarop werd het huisje geschonken aan Bad-Beek in het Elzendal. Daar werd het gebruikt als kiosk tot de sluiting van het bad in 1953.
Restauratie
Heemschut-Gelderland en de Stichting Monument en Landschap adopteerden het huisje in 1987. Vanaf 1987 is het een gemeentelijk monument. Daarop liet ze De Stichting Salmhuisje Beek-Ubbergen opgericht om het in 1991 te laten restaureren. Daarbij werd het, qua locatie enigszins verscholen, geplaatst op het terrein van het restaurant De Forellenhof aan de Elzenweg. In de periode dat de Forellenhof was gekraakt, werd ook het huisje door krakers gebruikt.
Huidige locatie
In augustus 2007 kreeg het huisje haar huidige bestemming, omdat in het Elzendal mogelijk nieuwbouw zou komen.
(Overige) Bronnen en verder lezen
https://mijngelderland.nl/inhoud/verhalen/het-huisje-van-salm
lees ook: https://henkbaron.nl/2007/08/11/salmhuisje-verplaatst/
Koetshuis Villa Stollenberg, tegenwoordig de Moerbei
Het koetshuis van Villa Stollenberg bestaat nog wel. Het is een gemeentelijk monument van Berg en Dal: “Kenmerken: wit gepleisterd pand van één bouwlaag hoog onder een ver overstekend schilddak met bruinrode asfaltleien. Het middenrisaliet van de symmetrische voorgevel heeft twee bouwlagen onder een overstekend schilddak. Boven de voormalige poortdoorgang bevindt zich een balkon. …Vroegere functies: koetshuis en koetsierswoning, tuinderij”.
Spoelput
ongeveer 1910, 2001-2002 (herbouw overkapping), Nieuwe Holleweg, bij nummer 53, Beek Gemeentelijk monument
Vanwege het heldere bronwater van Beek waren er tal van wasserijen en blekerijen. De voornaamste beek die daarvoor gebruikt werd was de Elsbeek.
In 2001-2002 is de houten overkapping herbouwd van een spoelput uit ongeveer 1910. Het bassin is ongeveer 8 bij 1,5 meter en aan de rand bevinden zich 4 hardstenen knielvakken. Het is een Gemeentelijk Monument.
Het verhaal op het bordje: “De spoelput in de Elzen is rond 1910 gebouwd door Maatschappij Mooi-Nederland, een organisatie die de terreinen op en rond de Sterrenberg behoorde. De put is tot 1940 intensief in bedrijf geweest en daarna in verval geraakt. In 2001 is de put gerestaureerd door Stichting Platform Toerisme Ubbergen in het kader van het project Water Werkt.
In de beginjaren werd de put gebruikt door vier gezinnen: wasserij Jan Arts, nu staat er een bungalow (no. 55), wasserij Bart van Baal, links achter de bungalow (no. 63), wasserij Toon Arts, recht van de bungalow (no. 57) en wasserij Theo (Ties) Leenders, nu Holleweg 65. Omdat ook veel mensen uit de omgeving hier hun was kwamen spoelen, moest men op maandagmorgen vaak in de rij staan.
Het schoonmaken van de put was een minder prettige bezigheid. Op zaterdag ging de stop er uit en moesten de wanden en de bodem worden schoongemaakt. Een kunststuk in dit koude water. ’s Zondags liep de put met water uit de Elsbeek vol, weer klaar voor een week spoelen. Wasserij Klaas Peters, gelegen aan de Holleweg 58, had een eigen spoelput in het talud van de Holleweg. Het bedrijf werd overgenomen door zijn zoon Nico die, als enige in dit gebied, de wasserij in bedrijf hield tot 1979.”
Aan de Nieuwe Holleweg zijn bovendien nog een aantal andere oorspronkelijk wasserijboerderijen te vinden:
- Nieuwe Holleweg 57 en 57A uit 1910-1912
- Nieuwe Holleweg 59: ongeveer 1885
- Nieuwe Holleweg 65: laatste kwart 19de eeuw
- Nieuwe Holleweg 67-69 villa en woning Putberg: laatste kwart 19de eeuw
Daarnaast zijn op de Nieuwe Holleweg richting de vijver herinnering aan het water/de wasserij in Beek aangebracht.
Beeld Beekse wasvrouw
Aan de Rijksstraatweg herinnert een beeld van het Wasvrouwtje aan de wasserijen van Beek. Het was in 1984 een geschenk van de de VVV Beek-Ubbergen aan Beek ter gelegenheid van haar 70-jarig bestaan in 1982. Het staat pal tegenover het vroegere gemeentehuis. Het beeld is gemaakt door Jan Schoenmakers.
Zie verder: https://monumentenlandschap.nl/ode-van-jan-schoenmakers-aan-de-beekse-wasvrouwen/
(Overige) Bron: https://www.dbnl.org/tekst/schu211rijk01_01/schu211rijk01_01_0008.php
Wasserij
Villa Elsbeek
Sterrenberg, vroegere uitzichttoren
De zeventien meter hoge uitzichttoren, gebouwd als attractie in 1938 op de Sterrenberg in opdracht van maatschappij ‘Mooi Nederland’ door werktuigbouwkundige G. Companjen uit Beek. De toren werd in 2007 afgebroken voor de bouw van de zogeheten ‘Toscaanse’ villa van vastgoedmagnaat Raf Terwindt (Bijschrift bij foto F89306 RAN)
Persoonlijk kan ik mij nog herinneren dat de toren vóór de sloop al jaren was gesloten. Wel was de horecagelegenheid bij deze toren daarna nog open.
Bij de Sterrenberg heeft ook een midget golfbaan gelegen, een foto van de aanleg in is te zien op F69491 RAN.
Dal van Palland: oude vormen van perceelafscheidingen
Naast haar Informatiecentrum heeft Vereniging Nederlands Cultuurlandschap in de jaren 0 het Dal van Palland hersteld naar vroeger tijden met onder andere heggen en vlechtheggen.
Daarbij zijn allerlei vormen van perceelafbakeningen die vroeger werden gebruikt gemaakt, in een tijd dat er nog geen prikkeldraad bestond. Om het wild buiten te houden, zodat ze niet op de akkers kwamen. Of juist om het vee binnen te houden. Vooral na de Tweede Wereldoorlog nam prikkeldraad deze rol over, waardoor veel oude perceelafbakeningen verdwenen.
Daarvoor was ze al eeuwenlang in gebruik: in ieder geval zijn deze afscheidingen al bekend in de middeleeuwen, maar dateren mogelijk van nog eerdere datum.
Dat levert bovendien een mooi landschap op en is het goed voor de biodiversiteit: bepaalde plantensoorten kunnen hier groeien. Dieren zoals vogels en kleine zoogdieren kunnen hier schuilen of juist hun voedsel vinden, of bijvoorbeeld kunnen ze hier hun nest bouwen.
Hiervoor heeft ze een mooie routebeschrijving met uitleg gemaakt: https://www.landschapmuseum.nl/wp-content/uploads/2017/03/Wandelroute-Palland.pdf
Het duurt vier tot vijf jaar voordat een vlechtheg zich gevormd heeft. Jonge takken worden gebogen of geknikt en vervlochten in de takken van naastgelegen struiken. Bij het buigen ontstaan geen wonden; bij het knikken ontstaat een wond die echter volledig geneest.
(Overige) Bronnen en verder lezen
https://nl.wikipedia.org/wiki/Vlechtheg
https://mijngelderland.nl/inhoud/verhalen/vlechtheggen-in-gelderland
Vriendschapswegwijzer: Grenspaal “Laat Vriendschap helen”
Keteldal Beek Berg en Dal
In de buurt waar voor de grenscorrectie de grens tussen Nederland en Duitsland liep staat een grenspaal met de tekst “Laat vriendschap helen, wat grenzen delen” en de namen van beide landen.
De grenspaal blijkt daarbij niets met de Tweede (of Eerste) Oorlog te maken te hebben: de oorspronkelijke paal staat er al vanaf 1909 (wikipedia). In ieder geval is de paal in 1989, 2002 en 2016 vernieuwd. Daarbij was de wijzer oorspronkelijk een paal, die de grens tussen Nederland en Pruisen markeerde (kwartiervannijmegen).
Huis Wylerberg
Marie Schuster-Hiby liet tussen 1921 en 1924 Huis Wylerberg bouwen. Zij had in 1906 de Duivelsberg geërfd van haar moeder. De architect was Otto Bartning en is gebouwd in expressionistische stijl. “De villa behoort tot de belangrijkste werken van de architectuur van Duitsland in de eerste helft van de 20ste eeuw” (Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Huis_Wylerberg, met tevens een verdere beschrijving)
Zie ook het artikel in het AD: https://www.ad.nl/nijmegen/monumentale-villa-wylerberg-in-beek-is-voortaan-een-openbaar-museum~a68c3994/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
Motte Mergelpe
De top van de Duivelsberg is Rijks archeologisch monument met de restanten van twee mottes: een kunstmatig opgeworpen heuvels, waaruit de “muren” uit houten palen bestonden. De hoogste motte is 4 meter hoog en heeft een diameter van ongeveer 20 meter en ligt 78 meter boven NAP. Naast het hoogste uitzichtspunt is ook de lage burcht weer zichtbaar gemaakt (eigen herinnering). Deze is ook 4 meter hoog en heeft aan de westzijde een droge gracht. Het oorspronkelijke bouwjaar van de motte is rond het jaar 1.000
Bron: Gemeente Berg en Dal
Zie ook: https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Mergelp
Foto’s
Wonen in Nijmegen 