1960-1962 Daniëlsweg 42 Heseveld, gemeentelijk monument
De Maria ten Hemelopnemings kerk, ook wel Daniëlskerk genoemd, is ontworpen door de architect Lambert (L.A.J.) de Bruijn. Het is het enige kerkgebouw in de funtionalistische stijl van Nijmegen. Het deed van 1962 tot 1999 dienst als kerk. Daarna volgde een omvangrijke verbouwing als vestiging voor de Driestroom: een thuis voor gehandicapte jongeren die zoveel mogelijk zelfstandig kunnen leven. Daarnaast een kinderdagverblijf en dagbesteding voor moeilijk lerende kinderen. Het woongedeelte werd in 2019 opgeheven en is momenteel gebruik als noodopvang voor Oekraïense vluchtelingen.
De kerk
Lambert de Bruijn ontwerpt in 1959 de kerk Maria ten Hemelopneming, die vooral bekend is als Daniëlskerk in de wijk Heseveld. Het komt te liggen aan een plein met een wekelijkse markt. De architect was toen nog deels werkzaam bij het architectenbureau Benning en Fokker uit Nijmegen.
De parochie Maria ten Hemelopneming was in 1956 opgericht. Zij was daarbij een afscheiding van de St. Antonius Abtparochie van Neerbosch: de kerk aan de Dennenstraat begon te klein te worden voor het aantal gelovigen. Aanvankelijk werd in 1956 een noodkerk gesticht, welke zich aan de Kaaplandstraat bevond. Een afbeelding hiervan is bij het RAN weergegeven.
De Bruijn in een interview in 1997: “Dat kun je je nu moeilijk meer voorstellen, maar de parochie was in die beginjaren een bloeiende gemeenschap met ontzettend actief jeugdwerk en verschillende koren. De bouwpastoor zag de bui toen al hangen. Ik kreeg opdracht om een kerk met duizend zitplaatsen te ontwerpen. Hij zei: “Maak er maar zevenhonderd van, het kerkbezoek gaat teruglopen”. Het bisdom wilde echter 1.000 plaatsen.
De aanbesteding van de kerk vond plaats op 9-5-1961. Op 29-9-1962 kon de kerk worden ingewijd. Het is daarmee het laatst gebouwde grote naoorlogse kerk in het bisdom Den Bosch. De kerk zou tot 1999 in gebruik blijven.
Functionalistisch
Voor de kerk zijn moderne materialen gebruikt als staal, beton, glas en aluminium. Allereerst valt de gevel op: een ronde vorm, opgebouwd uit betonnen prefab platen met glasstroken. Daartussen zijn 3 betonnen banden aangebracht. In de onderste strook waren een aantal van de in totaal zestien kruiswegstaties aangebracht.
De ronding wordt afgesloten door twee zijwanden, die bestaan uit schoon metselwerk. Ook de toren is in staal opgetrokken.
Naast de kerk zijn een sacristie en pastorie gebouwd.
Het is het enige kerkgebouw van Nijmegen in de zogenaamde “functionalistische” stijl.
In de functionalistische stijl gaat het om de gedachte dat bij het ontwerp gericht moet zijn op de functie van het gebouw. De vorm, hoe het gebouw er uit ziet, volgt deze functie: “form follows function”. Bij een kerk staat de dienst centraal. De priester en het altaar moeten daarom goed zichtbaar. Daarom koos de Bruijn voor een ronde vorm, waarbij kerkgangers maximaal 15 meter van het altaar zaten. De vloer liep licht op en er waren geen pilaren, die het zicht konden belemmeren.
Het functionalisme komt daarnaast tot uiting in:
- De beperkte versiering
- De kolommen van de constructie zijn in de kerkzaal zichtbaar. Wel zijn de stalen stalen
liggers met daarop de dakvloer aan oog onttrokken door een schrotenplafond.
Staalconstructie
Een opvallend kenmerk van de kerk is dat het dak een staalconstructie heeft. Waar na de oorlog staal volop werd gebruikt voor de muren, is een stalen constructie voor het dak zeldzaam.
Kruiswegstaties
De kruiswegstaties zijn gemaakt door de kunstenaar Ted Felen. Een van de afbeeldingen is hier te zien.
Architect de Bruijn
Lambert de Bruijn is geboren op Nijmegen 23-6-1921. Hij overlijdt op 4-9-2010 te Beek-Ubbergen. De laatste jaren woonde hij in Ooij. Op het bidprentje wordt het personeel van Kalorama bedankt voor de liefdevolle verzorging, waarschijnlijk is hij daar overleden. Zijn initialen zijn L.A.J., hoewel op het bidprentje alleen Lambert staat vermeld.
Op dit moment is het enige andere gevonden werk de zuidvleugel van Augustijnendreef 15 te Eindhoven 1995-1996
Van dreiging sloop naar Monumentenstatus
Sloop dreigt
Eind jaren 90 kondigt het bisdom Den Bosch aan dat ze de kerk wil slopen: het aantal kerkgangers is terug gelopen en daarmee is tevens het onderhoud niet meer betaalbaar. Vanuit projectontwikkelaars was er interesse om hier duurdere koopwoningen neer te zetten. Het schrikbeeld daarbij was “Vissers in de kerk”: de meubelzaak die in de jaren 70 de Heilig Hartkerk in de Krayenhofflaan zou betrekken. Dan liever sloop, volgens het bisdom. En ook volgens architect de Bruijn, die de kerk graag behouden ziet voor een maatschappelijke functie: “Ik zou graag zien dat de kerk behouden blijft, maar niet tot elke prijs.”
Protest
Vanuit een aantal kanten kwam protest. De dochter van L.A.J. de Bruijn weet samen met omwonenden de sloop van de kerk te voorkomen. Ook de Historische Vereniging Numaga en de Bond Heemschut overtuigden de gemeente dat er geen sloopvergunning voor het pand mocht komen. Bij veel buurtbewoners ligt de kerk na aan het hart. En het gebouw is de enige kerk in de functionalistische stijl.
Aanwijzing monument
Daarop wijst de gemeente de kerk in 1999 aan als gemeentelijk monument, waarmee de sloop is afgewend. Feitelijk is dit bijzonder, aangezien een gebouw pas na 50 jaar de status van monument kan krijgen.
Driestroom
Vanaf 2007 betrekt de Driestroom het gebouw. Vanaf moment heet het gebouw de Daniël.
De Driestroom is al gauw geïnteresseerd om hier een vestiging te openen. Deze stichting heeft als doel ondersteuning te bieden aan mensen met een verstandelijke beperking in de regio Arnhem-Nijmegen.
Daarop kreeg de kerk een nieuwe bestemming voor een maatschappelijke functie. Daarbij is de grote kerkzaal, die plaats had voor 1000 personen, verkleind. Er komt een thuis voor gehandicapte jongeren die zo veel mogelijk zelfstandig kunnen leven. Daarnaast een kinderdagverblijf en kinderdagbesteding voor moeilijk lerende kinderen. De grote centrale hal kan gebruikt worden voor buurtactiviteiten.
Portaal was bereid onrendabel te investeren. Daarnaast werd het project werd financieel mogelijk door op het terrein van kerk 14 koopwoningen te bouwen. Tevens droeg Portaal bij aan de verbouwing van de binnenruimte, omdat deze een buurtfunctie zou krijgen. Ook werden er sponsors gevonden, waaronder Volksbelang.
Verbouwing 2007
Voordat Portaal het gebouw van het bisdom overneemt, laat ze door K3 Architecten onderzoeken of een verbouwing naar een gebouw voor jonge gehandicapten. Portaal had eerder samengewerkt met K3 Architecten bij de verbouwing van de Onze Lieve Vrouwekerk in Arnhem. Hiervoor had het bureau de Heuvelinkprijs gewonnen. Portaal kocht het pand in 2001 aan.
De verbouwing werd verzorgd door Peter Koelewijn, K3 Architectuur BV en stedenbouw.
Om het pand geschikt te maken voor haar nieuwe functie, zijn veel aanpassingen nodig. Daarbij is het religieuze karakter niet altijd meer herkenbaar:
- Er is een tussenverdieping gebouwd, om voldoende appartementen te kunnen bouwen
- De gemeentelijke monumentencommissie wilde het aanzien van de gevel met prefab betonelementen behouden. Hierdoor mochten er geen zonweringen komen en moest een goed binnenklimaat op een andere manier worden geregeld. Dat is niet helemaal gelukt: in de zomer werd het te heet. In 2010 werden zonweringen aangebracht, waarbij Volksbelang een van de sponsors was.
- De centrale ruimte moest behouden blijven. Daardoor is er een dagverblijf buiten de kerk gebouwd, op het terrein waar vroeger de pastorie en sacristie lag.
De monumentencommissie had ook als wens om de stopverfkozijnen te behouden. Dit was echter niet mogelijk en de gemeente gaat akkoord dat deze vervangen worden.
Tot slot blijkt een lift nodig: hoewel bij de planvoorbereiding was uitgegaan kinderen met lichtere handicaps, blijkt dat een deel van de gebruikers grote lichamelijke beperkingen hebben.
Ook de oorspronkelijke architect de Bruijn was tevreden over de nieuwe functie van de kerk en de benodigde aanpassingen.
Beëindig bewoning
Het huurcontract tussen Portaal en de Driestroom beëindigt in 2019. De Driestroom besluit het contract niet te willen verlengen. In de nieuwe locatie zullen de bewoners niet meer bij elkaar kunnen wonen, ook al wonen ze al lang samen in de Daniël. Dit tot verdriet van de bewoners en ouders. In een interview met Omroep Gelderlander: “Directeur Van Gestel geeft toe dat de cliënten al erg lang bij elkaar wonen. ‘Maar als we kijken naar het alledaags geluk in de toekomst denken we echt dat ze met hun specifieke zorgbehoefte beter af zijn op een plek die daar beter op ingericht is.’”.
Wel blijft een deel van het gebouw onderdeel van de opvang van de Driestroom.
Noodopvang Oekraïners
In 2022 komt de oude kerk deels in gebruik als noodopvang voor 100 Oekraïners. Op dat moment is het woongedeelte in gebruik door tijdelijke bewoners, om kraak te voorkomen.
Gemeentelijk Monument
De kerk is sinds 1999 een gemeentelijk monument. De argumentatie hiervoor:
“Goed voorbeeld van een parochiekerk uit de laatste periode van de wederopbouw met een bijzondere plattegrond, een duidelijk architectonisch concept en een moderne uitstraling. Als zodanig is het een goed voorbeeld van bouwstijl en bouwtype en een stedenbouwkundig ijkpunt voor zijn omgeving. De kerk is gaaf bewaard gebleven en van bovenregionaal belang.”
Bronnen
Kerkkappen in Nederland 1800-1970, Ronald Stenvert, 2013
https://nl.wikipedia.org/wiki/Heseveld
https://www.herbestemming.nl/projecten/danielskerk-nijmegen-0
https://adoc.pub/onderzoek-herbestemming-kerken-en-kerklocaties-een-inventari.html
130 nieuwe noodopvangplekken erbij voor gevluchte Oekraïners: oud schippersinternaat en Daniëlskerk, Mitchel Suijkerbuijk, 24-3-22
Zorginstelling Nijmegen haalt cliënten na ruim 12 jaar uit elkaar. ‘Heel verdrietig’, Karel de Jong in Omroep Gelderland, 8 december 2019
http://zichtopeindhoven.nl/josenbauke/architecten.pdf
Een naoorlogse kerk is kansloos voor de monumentenlijst, Georg Marlet in Trouw, 29-11-1997: quotes van architect de Bruijn zijn afkomstig uit dit artikel
http://docplayer.nl/16599091-Van-oude-gebouwen-en-nieuwe-functies.html: geeft vanaf pagina 37 een uitgebreid verslag over de verbouwing tot zorgcentrum
Wonen in Nijmegen 