Bottendaal – Pagina 2 – Wonen in Nijmegen

Van Diemerbroeckstraat 227-273 en Turmac Plantsoen (Voorheen Van Diemerbroeckstraat 21-25), 1911

Van Diemerbroeckstraat 21-25

Op 29 juli 1911 besluit de Gemeenteraad gedeelte van het perceel bouwterrein aan den Graafschen weg en de van Diemerbroeckstraat, groot ongeveer 240 centiaren (het verzoek was 487 centiaren), gedeelte van het perceel kadastraal bekend Neerbosch Sectie B no 2016 aan J. van Berck alhier te verkopen, voor f 5,50 per centiare, om daarop vóór 1 mei 1912 te bouwen een pakhuis en kantoorlokaal. (PGNC 30/7/1911)

N.V. Graan- & Zaadhandel vh Firma G. Muskens

Koopt Berck niet? Het koopcontract met Muskens uit 1911:

Koopcontract Gemeente en Muskens, 28/11/1911 (RAN)

De statuten van deze N.V. zijn rond februari 1911 goedgekeurd. ( PGNC 15/2/1911) Op 9-1-1912 verkrijgt de N.V. een Hinderwetvergunning voor inrichtingen gedreven door elektriciteit:

“De Graan- en Zaadhandel” v. h. firrna G. Muskens, ten behoeve harer inrichting voor het zuiveren en vervoeren van graan in het perceel aan den Graafschen weg ea de Van Diemerbroeckstraat, kad. Neerbosch, sectie B, no. 2016” (Gemeenteverslag 1912)

In 1921 vraagt zij een hinderwetvergunning aan (Inventarisnummer 4366). Het is mij (RE) nog niet bekend of deze daadwerkelijk verstrekt is.

De nummers 1 en 21 t/m 25

Het kantoor van Turmac was gevestigd op nummer 1, terwijl de opslagplaats 21-25 betrof. Daarom is van deze adressen nagegaan welke bedrijven zich daarvoor in deze panden hebben gevestigd (zie Bijlage).

Waarschijnlijk betreft nummer 21 kantoorruimte, terwijl 23 en 25 daadwerkelijk pakhuizen zijn.

Muskens en de Keij

N.V. de Graan en Zaadh., voorheen firma G., v. Muskens en de houthandel van G. van Keij komen als eerste voor op de Van Diemerbroeckstraat 21. De N.V. heeft het adres vaak als combinatie in 21-25, de Keij alleen nummer 21.

Steegmans en Detmers

Op 16-5-1919 verkrijgt de firma G. Stegemans vergunning tot het oprichten van eene door electriteit gedreven boterzouterij in het perceel van Diemerbroeckstraat no. 124,, kad. bekend gemeente Neerbosch sectie B. no 24 (PGNC 17/5/1919). Het betreft de nummers 23 en 25.

Hoewel niet verder onderzocht, betreft het G. Steegmans, die in PGNC 26/6/1918 aankondigt dat hij zijn Grossierderij van Boter en Kaas heeft verplaatst van Hertogstraat 104 naar Dr. Jan Berendsstraat.

Detmers plaats op 25/4/1924 een advertentie in De Gelderlander dat het kantoor van P. Detmers, expediteur is verplaatst van Achter de Vischmarkt 34 naar Van Diemerbroeckstraat 1.

Daarnaast is in PGNC 4/11/1920 een personeelsadvertentie voor een geroutineerde Typiste gevonden voor het bedrijf “Le Levant” op nummer 21. Het is mij vooralsnog onduidelijk welk bedrijf dit is (en ook niet uitputtend onderzocht).

D.C. Jansse komt voor op nummer 1 en later op nummer 3. Hij is de stationschef van beroep.

De eerste door mij gevonden vermelding van Turmac in een adresboek is die van 1928. De adresboeken van 1924 en 1926 vermelden alleen “Kantoor en Fabriek”.

In juli 1928 zijn daarnaast 2 personeelsadvertenties voor nummer 1 gevonden: Jongste bediende (PGNC 5/7/1928) en Steno-typiste (PGNC 26/7/1928). Daarbij moet de steno-typiste “dictaten in de moderne talen (speciaal in Fransch en Duitsch) perfekt kunnen opnemen en uitwerken”.

Turmac

Het gebruik: tabaksopslagpakhuis

In het voormalige graanpakhuis (bouwjaar 1911) van de N.V. De Graan- & Zaadhandel v/h firma G. Muskens, van Diemerbroeckstraat 21-25, was vanaf circa 1925 in gebruik bij de Turkish Macedonian Tobacco Company..

Over Turmac

Op 15 maart 1920 is de “Turmac”, Turkish Macedonian Tobacco Co. opgericht. Het kapitaal bedraag 1 miljoen gulden en de directeur is Fernand Kabus te Arnhem. Daarbij staat als laatste in de advertentie: “Arnhem-Nijmegen-Zevenaar”.

De Arnhemse Courant vertelt in augustus 1922 het verhaal van Turmac:

“De Turmac.

Alhoewel de “Turmac” Turkish-Macedonian Tobacco Company bij het rookend publiek voldoende bekend mag worden geacht, lijkt het ons toch van belang, eenige bizonderheden omtrent deze firma te vermelden.

In de eerste plaats zij er de aandacht op gevestigd, dat de “Turmac” de eerste Oostersche onderneming is, welke zich in Holland heeft gevestigd, om uitsluitend Turksche sigaretten te vervaardigen.

In de Orient neemt “Turmac” als onderdeel van het grootste Oostersche concern Kiazim Emin met eigen magazijnen en grote opslagplaatsen een toonaangevende plaats in. Dat de omvang van het bedrijf aldaar zeer uitgebreid kan worden genoemd, moge blijken uit verschillende fotografische afbeeldingen welke op de a.s. Tentoonstelling voor het publiek ter inzage zullen zijn.

Het is wellicht niet van algemeene bekendheid, dat voor het Continent o.a. te Nijmegen groote opslagplaatsen zijn gevestigd, welke de ruwe tabakken rechtstreeks uit de Oostersche magazijnen ontvangen. Aldaar word voor distribueering over de verschillende “Turmac”-ondernemingen in West-Europa zorg gedragen.

Onder leiding van Oostersche mengers worden de tabakken gesorteerd, en de verschillende mengingen bereid, welke de “Turmac”-sigaretten het heerlijke aroma geven, waarom zij terecht bekend zijn.

Een uitgebreide beschrijving te geven van de fabricatie der sigaretten zou ons te ver voeren. Laat ons volstaan met te zeggen, dat de fabrieken uiterst modern zijn ingericht, en aan de hoogst-gestelde eischen van hygiëne voldoen.

Bekwame vaklieden verwerken aldaar deze zuiver Oostersche tabakken tot de bekende “Turmac”-sigaret.

Over de hoogst-artistiek uitgevoerde verpakking der “Turma”-producten, behoeven wij waarlijk niets te zeggen. Een ieder, die wel eens de étalage van een sigarenwinkel heeft bekeken, zullen de aardige doosjes zijn opgevallen, welke met zooveel smaak en kunstzin zijn uitgevoerd.” (Arnhemsche courant , 12-08-1922)

Dezelfde Arnhemsche courant verzucht een paar maanden later, 07-11-1922, dat meerdere bedrijven Arnhem hebben verlaten. Turmac heeft haar kantoren van Arnhem naar Amsterdam verplaatst (of de intentie daartoe heeft?). Aanleiding daarvoor zijn de transportmoeilijkheden die Arnhem oplevert.

Verplaatsingen, maar niet de Van Diemerbroeckstraat?

Op 7/8/1931 plaatst Turmac een advertentie in de Gelderlander dat zij een magazijn te huur vraagt per 1 november, met een totaal oppervlakte van minstens 500 M². In 1932 huurt Turmac een gedeelte van de “Drya”, een fabriek die uiteindelijk nooit in gebruik was gekomen en jarenlang had leeg gestaan. Daarbij worden de bestaande, gehuurde opslagplaatsen opgeheven: “de Biezenstraat No. 44, Oude Haven 20 en 2^de Walstraat 143… De eigen opslagplaats der firma, aan de Oude Haven No. 4 en de van Diemerbroeckstraat No. 21 blijven echter als zoodanig in gebruik.” (PGNC 19/12/1932)

In de Gelderlander 27/4/1937 lezen we dat wegens reorganisatie een groot deel der “lagers” en expeditie zal overgaan naar Zevenaar, waar de magazijnen zijn uitgebreid. Het artikel noemt dat op dat moment Turmac opslagplaatsen heeft aan van Diemerbroeckstraat, de Oude Haven en in een deel der leegstaande Drija-gebouwen. “Veel personeel kreeg hier ter stede reeds ontslag”.

Schijnbaar was de Turmac rond 1940 (tijdelijk) uit het pand, omdat de Gelderlander op 25/5/1940 meldt: “De Turmac had vroeger jaren zijn grote magazijnen aan den Graafschen weg naast de Nijmeegsche Veiling. Toen werden de magazijnen grootendeels naar Zevenaar overgeplaatst. Thans is er van de Turkish Macedonian Tab. Co. N.V. weder een depot geopend aan de Oude Haven No. 4.

En na de oorlog? Ik (RE) kom in de jaren nog wel advertenties tegen, waarbij Turmac in ieder geval op Van Diemerbroeckstraat 21 een adres heeft (zie hieronder). Daarbij viel het mij op dat het niet meer nr. 1 betrof

(Nijmeegsch dagblad , 26-07-1957 , 02-08-1957)

Wanneer Turmac de licentie voor het produceren van Rothman sigaretten verkrijgt, staat in het krantenartikel “Turmac Nijmegen” (Nieuw Utrechtsch dagblad , 19-09-1956)

Na de sluiting: HAT eenheden en Turmacplantsoen

De exacte sluitingsdatum is mij (RE) niet bekend (dus hoor graag).

In ieder geval blijkt het pand in 1979 leeg te staan; het betreffende artikel gaat in dat de gemeente het niet wenselijk vindt dat hier een trefcentrum voor Surinamers en Antillianen zou komen. (Vrije Stem: onafhankelijk weekblad voor Suriname, 25-04-1979)

Mogelijk is de fabriek een tijdlang gekraakt geweest rond 1981: “circa driehonderd Dodewaard-demonstranten hebben dinsdagavond hun intrek genomen in de gekraakte voormalige Turmac-fabriek”. (Provinciaalse Zeeuwse Courant, 23 september 1981). Het is mij (RE) echter niet duidelijk of de demonstranten tijdelijk/even het pand hebben gekraakt (het lukt hen niet om tenten op het Piersonplein op te zetten) of dat het pand reeds gekraakt was.

HAT eenheden en Turmacplantsoen

Op 4 oktober 1982 is vergunning verleend voor de verbouw van bedrijfspand tot 24 H.A.T.-woningen

Sinds 2017 is het pleintje voor de HAT eenheden ingericht als plantsoen. Op 26 mei 2018 vond de opening plaats door wethouder Bert Velthuis.

Bijlage Adresboeken van “Diemerbroeckstraat 1” en “Diemerbroeckstraat 21”

Jaar	Huisnummer	Naam	Omschrijving
1912-1913	21/25	Muskens	“Muskens, N.V. de Graan en Zaadh., voorheen firma G., v. Diemerbroeckstraat 21/25 en Graafsche straat 124, tel 633”
1912-1913	21	Keij, G., van	Onder “Houthandelaren”
1913-1914	21	Keij, G., van	Onder “Houthandelaren”
1913-1914	21-25	De Graan en Zaadhandel, v/h. firma G. Muskens, v. Diemerbroeckstraat 21/25 en Graafsche straat 124,	Onder “Graanhandelaren”
1914-1915	21-25	De Graan en Zaadhandel, v/h. firma G. Muskens, N.V., van Diemerbroeckstraat 21-25 en Graafsche straat 124	Onder “Graanhandelaren”
1914-1915	21	Keij, G., van	Onder “Houthandelaren”
1915-1916	21-25	De Graan en Zaadhandel, v/h. firma G. Muskens, v. Diemerbroeckstraat 21/25 en Graafsche straat 124	Onder “Graanhandelaren”
1915-1916	21	Keij, G., van	Onder “Houthandelaren”
1916	1	D. C. Jansse
1916	1a	Fabriek v. Keij
1916	21	Kantoor Firma Muskens
1916	23	Graanpakhuis
1916	25	Graanpakhuis
1916	21-25	N.V. De Graan en Zaadhandel v/h. firma G. Muskens, v. Diemerbroekstraat 21-25 en Graafsche straat 124	Onder “Zaadhandelaren (Vogel-, Tuin- en Landbouwzaden)” en “Graanhandelaren”
1916	21	Keij, G., van	Onder “Houthandelaren”
1918	21	Keij, G., van
1920	21	Steegmans, G.	“Agentuur- en Commissiehandel, Boter, Kaas, Eieren, enz. Kantoor: Van Diemerbroeckstraat 21. Telef. 1836 …”
1920	21	Keij, G., van	Onder “Houthandelaren”
1920	1	D.C. Jansse
1920	1a, 3	Fabriek van Keij
1920	21	Kantoor G. Steegman
1920	23	Fabriek
1920	21-25	Muskens, N.V. de Graan en Zaadh., voorheen G., van Diemerbroeckstraat 21-25, tel 633	Muskens laatste keer? Tot nu toe niet meer gevonden
1922	1	J. Smit
1922	3	D. C. Jansse
1922	21-23-25	Kantoor en fabriek Steegman	In ander adresboek staat J.W.H. Steegmans commissiehandel Boter, Kaas en Eieren bij Graafsche weg 96
1924	1	P. Detmers
1924	3	D. C. Jansse
1924	21/25	Kantoor en Fabriek
1926	1	P. Detmers
1926	3	D. C. Jansse	(laatste keer dat nr 3 gevolgd wordt door mij (RE))
1926	21/25	Kantoor en Fabriek
1928	21	Turkish Macedonian Tobacco Comp.	Turkish Macedonian Tobacco Comp., afd. Tabak,…, tel 2918
1928	1	Turmac	Turmac Turkish-Macedonian Tobacco Comp., afd. Tabak, Oude Haven, tel 2240 van Diemerbroeckstraat 1, tel 2510

1932	1	Kantoor
1932	21-25	Kantoor en Fabriek

1932	1	Turmac	Turmac Turkish-Macedonian Tobacco Comp., afd. Tabak, Oude Haven 4-6, van Diemerbroeckstraat 1
1934	21	Turmac	Turmac Turkish-Macedonian Tobacco Comp., kantoor: van Diemerbroeckstraat 1; opslagpl. Tabak: v. Diemerbroeckstraat 21, Oude Haven 4, Muntweg 51
1936	21	Turmac	Turmac Turkish-Macedonian Tobacco Comp., kantoor: van Diemerbroeckstraat 1; opslagpl. Tabak: v. Diemerbroeckstraat 21, Oude Haven 4, Muntweg 51
1936	1	Kantoor.
1936	21-25	Kantoor en Fabriek.
1938	21	Turmac	“Turmac Turkish-Macedonian Tobacco Comp., kantoor: van Diemerbroeckstraat 1; opslagpl. Tabak: v. Diemerbroeckstraat 21, Oude Haven 4” -> Muntweg niet meer genoemd
1940	21	Turmac	“Turmac Turkish-Macedonian Tobacco Comp., kantoor: van Diemerbroeckstraat 1; opslagpl. Tabak: v. Diemerbroeckstraat 21” -> Oude Haven niet meer genoemd