Thornse straat 20 Persingen
Thornsche molen bij Persingen. De molen werd bij Market Garden verwoest en is in 2016 herbouwd. De Thornsche Molen is een zogenaamde wipkorenmolen in de Ooijpolder, tussen Persingen en Erlecom. Of voluit: wipkokerkorenmolen.
Oorspronkelijke molen
De oorspronkelijke molen was waarschijnlijk gebouwd in de 15e eeuw. De Kampioen uit 1942 noemt dat ze eens heeft toebehoord aan het Kapittel van Cranenburg. De eigenaars van de molen hebben nog jarenlang tienden aan het kapittel moeten betalen; de naam Kapitteldijk herinnert nog aan dit Kapittel.
Rond 1778: Wipkorenmolen
In de 18e eeuw werd bij de een restauratie de inscriptie I V D G – A D 1778 op de zetelbalk aangebracht. Dit betekent: Jan van der Grinten Anno Domino 1778. Hij was op dat moment de molenaar en molenbouwer. Hij stamde uit een bekend geslacht van molenbouwers. Waarschijnlijk is bij de restauratie van 1778 de molen verbouwd tot kokerkorenmolen. In 1942 noemt de Kampioen dat “Maar het is een wipkorenmolen, waarvan ons land er nog maar een kleine tien bezit”. “
De Kampioen legt goed uit wat het verschil met een “standaardmolen” is: “Het kenmerkende verschil met den standaardmolen is echter, dat bij dezen het geheele bedrijf ondergebracht is in den draaibaren bovenromp, die dan ook meestal van aanzienlijke afmetingen is . Het ondergedeelte doet daar uitsluitend dienst als ondersteuning van den molen en in sommige gevallen is er een bescheiden bergruimte van gemaakt. Bij den wipkorenmolen- ter plaats wil men van deze benaming niets weten; men spreekt er van “kokermeulen”- dient het draaibare bovengedeelte daarentegen enkel voor het bergen van as, bovenwiel, bonkelaar en andere onderdeelen. Het bedrijf vindt in het “molenhuus”, dus in het vaste ondergedeelte plaats, en dit maakt de benaming kokermolen zeer wel verklaarbaar.
1799 Beschadiging door dijkdoorbraak
In de loop der eeuwen zijn de nodige dijkdoorbraken geweest, al dan niet met een “ijsgang”. Deze hebben ook invloed op de Thornsche Molen gehad. Door de dijkdoorbraak van 1799 raakte de molen ernstig beschadigd. Daarbij sloeg het water een kolk achter de molen. Bij het herstel van de dijk werd deze om de kolk heen gelegd, zodat er een bocht in de dijk ontstond. Na de Tweede Wereldoorlog is de kolk gedempt, onder andere met resten van de molen en van andere bebouwing. Daarbij is de dijk weer rechtgetrokken.
Jaren 30 verval en verkoop
In de jaren 30 was de molen in verval geraakt. De burgemeester van Ubbegen, Sassen, nam het het initiatief tot restauratie. Hij kreeg daarbij een financiële bijdrage van provinciale en landelijke organisaties.
In juni 1935 vindt de veiling van de Thornsche Molen en een aantal andere gebouwen plaats vanwege het faillisement van G. Vierboom, molenaar.
Eind juni wordt de molen verkocht aan H. Vierboom te Heijen voor 1.400 gulden. Tevens heeft hij het Erfpachtrecht (V) gekocht voor 1.400 gulden (PGNC 28/6/1935).
Er is nog niet onderzocht wat de relatie tussen G. en H. Vierboom is. Wel noemt de Kampioen in 1942 dat Gerrit Vierboom op dat moment -dus waarschijnlijk nog steeds- de molenaar is.
Het Geldersch Panorama van 27 november 1941 (overgenomen van de website Thornsche Molen) noemt: “drie geslachten van de familie Vierboom, de grootvader, de vader en thans de zoon Jan, de heer Vierboom jr., hebben achtereenvolgens het muldersbedrijf in de Thornsche molen uitgeoefend en de zoon vertelde ons, dat zijn hooggespannen verwachtingen na de restauratie nog overtroffen waren. Ook hij zal hier zijn jaren dus wel uitdienen.“
Oorlog en verwoesting
In mei 1940 vallen de Duitsers binnen, onder andere in de omgeving van de Thornsche Molen.
In de storm van november 1940 raakte de molen zwaar beschadigd, waarbij onder andere de wieken knakten. In november 1941 was deze weer hersteld. Daarbij waren de wieken gemoderniseerd volgens het zogenaamde systeem Van Bussel.
Maar niet voor lang. Tijdens de gevechten rond Market Garden in september 1944 waren de Amerikaanse parachutisten geland bij Groesbeek. Daarbij kwam de molen midden in het frontlinie te liggen. Op 25 september 1944 wordt de molen en het buurtschap door brandbommen verwoest.
Voor meer informatie en een aantal films: https://www.gld.nl/nieuws/8007474/in-de-ooijpolder-begon-de-oorlog-pas-echt-in-1944
Herbouw
Na de oorlog dient burgemeester Sassen een plan voor de herbouw van de molen en het buurtschap in bij het Ministerie van Wederopbouw. Deze plannen halen het niet: de herbouwclaims worden gebruikt voor de bestaande dorpskernen.
In 2005 kreeg een groep mensen het idee om de molen te gaan herbouwen. Het duurt tot 17 juli 2015 voordat begonnen kan worden met de bouw. De aannemer was Coppes BV uit Bergharen. De molen is op dezelfde plek herbouwd en werd op 15 juli 2016 officieel geopend. Vanaf dat moment is de molen daadwerkelijk weer in gebruik als korenmolen. In de aanbouw is een restaurant en een informatie gedeelte.
Molendatabase: “Er zijn alleen beplantingen ten oosten van de molen; vanuit andere windrichtingen zijn de windvang en het zicht op de molen zeer goed, daarbij is de molen ook vrij hoog gelegen.”
In het restaurant bevindt zich een informatiegedeelte over de over de geschiedenis en de herbouw van de molen.
Omgeving
De molen staat op de grens tussen Nederland en Duitsland/het toenmalige Pruisen. De grens is het ontwateringskanaal, in Duitsland de Hauptwässerung. Daarbij bevindt de molen zich op een kruispunt van 3 polders: Circul van Ooij, de Erlecomse Polder en de Duffeltse Polder.
Vlakbij de molen staat tevens een ooievaarsnest.
Dertig Menschenkinder bij Thornsche Molen
Wanneer je vanuit de Thornsche Molen de brug oversteekt, zie je al gauw een groep van 30 houten figuren: de Menschenkinder van Anne Thoss, een kunstenares uit Kleve. De beeldengroep was een initatief van de Stichting Thornsche Molen ter gelegenheid van “75 jaar Vrijheid”. Deze beelden zijn onderdeel van de 6 kilometer lange wandelroute.
Aanvankelijk was het dan ook de bedoeling om 75 figuren te maken, maar dit bleek niet behapbaar. Daarbij kwam het aantal op 30, wat nog genoeg “body” zou overhouden.
De beeldengroep herinnert aan de evacuatie tijdens de oorlog, maar tevens ook aan het ontvluchten van oorlog, waanzin en onmenselijkheid, in heden en verleden. Ze hebben geen gezichtsuitdrukking, noch is leeftijd of geslacht te herkennen. Een soort schaakstukken die heen weer geschoven kunnen worden, zonder dat de stukken zelf een keuze of doel hebben. Houtkunstenaar Jo Milano (een alias van Jörg Florenz) maakte de beelden uit boomstammen op basis van een keramiek voorbeeld.
Anne Thoss en grenzen
Ontheemding, uitzichtloosheid, onbereikbaarheid zijn belangrijke thema’s bij Anne Thoss. Zij is in de grensregio opgegroeid. Ze heeft een Oost-Duitse vader, die na de oorlog niet meer terug kon. Zij werkt veel met het Duitse verleden en de Tweede Oorlog.
Een uitgebreid artikel is te vinden op:
https://monumentenlandschap.nl/dertig-menschenkinder-bij-thornsche-molen/ De site van Anne Thos: www.annethoss.de
Landschapskunst: OPEN – Paul de Kort
Daarnaast is er een kunstmatig eiland te zien waarop met water, gras, zand, klei en baksteen de letters O, P, E en N zijn gevormd. Dit werk van Paul de Kort.
Herinneringsroute Thornsche Molen – Zyfflich
Bij de molen begint de Herinneringsroute, een wandelroute van 6 kilometer. De Menschenkinder is een onderdeel van deze route. En net als dit kunsproject is het een initiatief van de Thornsche Molen. Het thema is “Herinnering 75 jaar Vrijheid”. Langs deze route zijn informatieborden geplaatst wat er in deze omgeving heeft afgespeeld.
Op de site van Visit Nijmegen is de route te downloaden:
https://www.visitnijmegen.com/routes/2230318924/herinneringsroute
(Overige) Bronnen en verder lezen:
https://www.molendatabase.nl/molens/ten-bruggencate-nr-14041: tevens veel foto’s
https://www.molendatabase.nl/molens/ten-bruggencate-nr-00268: tevens veel foto’s
https://nl.wikipedia.org/wiki/Thornsche_Molen
https://www.liberationroute.com/nl/pois/914/the-thornsche-mill
In de Ooijpolder begon de oorlog pas echt in 1944, Jesse Sprikkelman in Omroep Gelderland, 19 september 2023: een mooie documentaire over het gebied in de oorlog
https://www.ad.nl/nijmegen/kunstwerk-ter-herinnering-aan-de-evacuatie~ab8f2bc1
Wonen in Nijmegen 