Smederij Pepergas met een beeldje van Mariken (juni 2024)
#Nijmegen, Gebouw van de dag

Geschiedenis van Smederij in de Pepergas

Smederij Pepergas met een beeldje van Mariken (juni 2024)
Smederij Pepergas met een beeldje van Mariken (juni 2024)

Al jarenlang hangt in de Pepergas een bordje met foto en onderschrift dat in Pepergas 22 een smederij was gevestigd. Ik was benieuwd wat er over deze smederij was te vinden.

L.J. Brinkman

Sinds wanneer er een smid was op Pepergas 22-24 is mij nog niet bekend. In ieder geval was L.J. Brinkman (als persoon of als firma) de gehele 2e helft van de 19e eeuw smid.

De eerstgevonden vermelding is uit 1838: Verbetering van de smederij, Aanvrager: L. Brinkman, Pepergas (inventarisnummer 23045).

De eerstgevonden advertentie is van L.J. Brinkman, Meester Smid in de Pepergas van september 1851 (PGNC 27/9/1851): “dat hij thans ruim voorzien is van een fraai assortiment der nieuwmodische haarden en kagchels, tegen zeer billijke en vaste prijzen”.

Wanneer hij telefoon krijgt (nummer 250), dan is hij In 1909 nog steeds smid op Pepergas 22. J.L. Brinkman en Zoon woont dan als particulier adres Groote straat 45. (PGNC 4/4/1909)

wed. A. Peters-Seegers

22-7 en 5-8-1915 zal de veiling plaats vinden van een “Huis waarin Smeederij en twee Bovenwoningen met Erf aan de Pepergas te Nijmegen gelegen, plaatselijk gemerkt nos. 22 en 24, groot 44 centiaren”. (De Gelderlander 11/7/1915). Dit pand zal voor f885 worden verkocht aan de wed. A. Peters-Seegers, sleepersbedrijf hier te stede uitoefenend (De Gelderlander 7/8/1915)

In juni 1929 biedt wed. A. Peters-Seegers het pand, “smederij met pakhuis en bovenwoning, gelegen aan de Peperstraat Nos. 22-24, groot 44 cA., verhuurd voor f5,50 per week” weer ter veiling aan, samen met een aantal andere gebouwen. De veiling zal op 27 juni en 11 juli gehouden worden (PGNC 15/6/1929).

Smederij(?)

De laatste huizen in de Pepergas even zijde, wachtend op afbraak, voordat de gas eindigt in de Grotestraat, 20/12/1949 (Commissariaat van Politie Nijmegen Afd. Fotografie via F31771 CC0)
De laatste huizen in de Pepergas even zijde, wachtend op afbraak, voordat de gas eindigt in de Grotestraat, 20/12/1949 (Commissariaat van Politie Nijmegen Afd. Fotografie via F31771 CC0)
Links is de smederij te zien: Schilderachtige "stikke" verbindingsstraat tussen de Grotestraat en de Korenmarkt, hier gezien in de richting van de Korenmarkt. Vermoedelijk werd er voornamelijk peper verkocht. Stond ongunstig bekend vanwege de vele daar woonachtige publieke vrouwen, 1930 (dr. Jan Brinkhoff via D5291 RAN)
Links is de smederij te zien: Schilderachtige “stikke” verbindingsstraat tussen de Grotestraat en de Korenmarkt, hier gezien in de richting van de Korenmarkt. Vermoedelijk werd er voornamelijk peper verkocht. Stond ongunstig bekend vanwege de vele daar woonachtige publieke vrouwen, 1930 (dr. Jan Brinkhoff via D5291 RAN)

Opvallend is dat in alle tot nu gevonden adresboeken vanaf 1922 (mogelijk eerder, 1922, 1924, 1926,1932, 1934, 1936, 1938, 1940, 1948 en 1951) Pepergas 22 “werkplaats” wordt genoemd. In 1955 komt het voor als “smederij”. In hoeverre het pand doorlopend een smederij is geweest – in 1929 wordt het bij de verkoop nog zo genoemd- is nog niet bekend. Wel beschrijven de foto’s rond de jaren 50 het pand als “Smederij” en hangt er ook een bordje.

Bij het RAN zijn een aantal mooie foto’s te vinden van het “Verhaal van de smid”, waaronder F53866.

Hollandsche Spoorweg, Kannenmarkt

Op 1 februari 1904 opent de Hollandsche Ijzeren Spoorweg-Maatschappij met een bestelkantoor en een reiskantoor op Kannenmarkt No. 6. Hiervoor…

Korenmarkt

Waar vroeger parkeerplaatsen waren, is het tegenwoordig in de zomermaanden gezellig picknicken op de Korenmarkt. Het was een van de…

Januskop van Ben van Pinxteren op de Waalkade (met make-over) (april 2024)
#Nijmegen, Kunstwerken

Januskop Ben van Pinxteren

1982 Waalkade

Januskop van Ben van Pinxteren op de Waalkade (met make-over) (april 2024)
Januskop (met make-over) van Ben van Pinxteren op de Waalkade (april 2024)

De beeldhouwer Ben van Pinxteren was een van de kunstenaars die in 1982 een opdracht verkregen om met kunstwerken de nieuwe waterkering te verfraaiien. Een van zijn werken was deaarbij een Januskop.

Locatie

Op de keermuur de Januskop, gemaakt door Ben van Pinxteren in 1982 ; op de achtergrond de spoorbrug. 12/7/1983 (Ber van Haren via KN13739-24 RAN)
De Januskop op de oude locatie WaalkadeL Op de keermuur de Januskop, gemaakt door Ben van Pinxteren in 1982 ; op de achtergrond de spoorbrug. 12/7/1983 (Ber van Haren via KN13739-24 RAN)

De sculptuur stond aanvankelijk op de keermuur, vlakbij de “doorgang” van de kade naar de Lage Markt. Vanwege de verhoging van de keermuur is deze kop in 2009 verplaatst. Hij staat nu in de buurt waar de Waalkade een bocht maakt en overgaat naar de Veemarkt.

Het Biografisch Woordenboek Gelderland deel 10: “In 1980-1982 voorzag hij op diverse plaatsen de nieuwe hoogwatermuur aan de Waal van decoraties en zette op een van de keermuren een stoere Januskop in hardsteen, die zijn blikken keurend stroomopwaarts en stroomafwaarts richtte.”

Janus

Januskop, Ben van Pinxteren (mei 2024)
De andere kant van de Januskop, Ben van Pinxteren (mei 2024)

Janus was een van de oudste en belangrijkste goden in het Romeinse Rijk. Hi was de god van het begin en het einde, de overgang, van oud en nieuw, van het openen en sluiten. Als god van de overgangen had hij functies met betrekking tot geboorte en reizen en uitwisselingen, en als haven- en poortgod was hij betrokken bij reizen, handel en scheepvaart. Hij de god is van doorgangen, bruggen, veren, havens en grenzen. Janus wordt daarbij afgebeeld met 2 koppen: 1 die naar het verleden kijkt en 1 naar de toekomst.

De naam Janus betekent in het Latijn “boogdoorgaang, deuropening”. In het Latijn is een deur vervolgens vernoemd naar zijn naam: “janua”. Ook de maand januari is naar hem vernoemd. Bij de Romeinen was januari de elfde maand, maar wel de eerste maand na de winterse zonnewende.

In de kunst wordt een Januskop vaak gebruikt om aan te geven dat iets verschillende, vaak tegengestelde, eigenschappen of karakteristieken kan hebben.

Bedoeling van de Januskop op de keermuur?

Wat kan van Pinxteren precies bedoeld hebben om voor de waterkeermuur een Januskop te maken?

Het kan te maken hebben met dat hij de rivier zowel stroomopwaarts als -afwaarts overziet; zijn functie als god van de doorgangen; het (Romeinse) verleden van Nijmegen en haar toekomst of misschien de twee kanten van het Waalwater, wat lieflijk kan stromen, maar ook kan zorgen voor overstromingen?

Ben van Pinxteren

Bernardus Hendrikus Theodorus (Ben) van Pinxteren (Nuland, 2 december 1933 – 2006) was een beeldhouwer. Hij volgde hij de lerarenopleiding. Daarop werd hij docent Handvaardigheid aan de Detailhandel School in Nijmegen. Daarnaast heeft hij gewerkt voor de stichting Akademie voor Beeldende Vorming in Amersfoort en de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht.

Hij woonde in Grave, Weurt en Middelaar. De laatste 2 jaar woonde hij in Molenhoek.

Hij werkte vooral met hout en steen. Vaak waren dieren het onderwerp.

Het Biografisch Woordenboek (waarin een uitgebreid artikel staat over deze kunstenaar): “Hij combineerde graag compacte gestileerde vormen met vloeiende patronen.”

Bij zijn tentoonstelling in het Besiendershuys in 1982 presenteerde hij zijn deels abtracte, deels figuratieve werk als een “meditatie over de tijd, zoals blijkt uit de titels “Omtrent Nu”, “Omtrent”, “Voorbijgaan”, en een serie met de naam “Fossiel”.

En verderop:  “In de thematiek bleef hij zichzelf: tijd en ruimte, heden en verleden, mens en natuur. Nieuw was de inspiratie die hij vooral de laatste tien jaar zocht in de klassieke oudheid, hetgeen leidde tot werken als Orpheus, Gunst aan Midas, Hermes, Kalliope, Boreas, Helena, Narcissos en de prachtige serie Nayades, compact met vloeiende lijnen vormgegeven. Hij voerde ze uit in allerlei soorten natuursteen en in combinaties met verf op linnen of verf op hout. Hij werkte zowel met vloeiende lijnen als met strakke geometrisch vereenvoudigde motieven”.

Werken

Gevonden werken tot nu toe:

  • Kloek met kuikens (1976), Weezenhof (kleuterschool Pinokkio), Nijmegen Een mooi artikel over dit beeld is te vinden op https://invo.wordpress.com/wp-content/uploads/2010/11/beelden-van-ben-van-pinxteren.pdf)
  • Omtrent de Kievit (1978), Nijmegen (Een mooi artikel over dit beeld is te vinden op https://invo.wordpress.com/wp-content/uploads/2010/11/beelden-van-ben-van-pinxteren.pdf)
  • Afsluitpaal De gehelmde wachter (1977), Nijmegen
  • Afsluitpaal Achter de hoofdwacht (1977), Nijmegen
  • Drie muursculpturen (1982), Waalkade (doorgang Achter de Vismarkt), Nijmegen
  • Twee muursculpturen (1982), Waalkade (Achter de Vismarkt/Waalkade), Nijmegen
  • Januskop (1982), Waalkade (ter hoogte van Kromme Elleboog), Nijmegen
  • Vogel, Straatweiden / Weteringstraat, Velp
  • Pelikaan (1987), Bart Hendriksstraat, Nijmegen
  • Hoogwatermonument (1996), Mook-Middelaar
  • Najade IV (1997)
  • Speelplastiek, basisschool De Lanteerne, Nijmegen
  • 3 vogels in wit marmer, kleuterschool, Bergen op Zoom
  • Aankleding Ter Hautart, Hatertseweg, Nijmegen

Bronnen

Kunst op Straat

Biografisch Woordenboek Gelderland deel 10, een uitgebreid artikel over de kunstenaar

https://nl.wikipedia.org/wiki/Ben_van_Pinxteren

https://nl.wikipedia.org/wiki/Janus_(mythologie)

https://en.wikipedia.org/wiki/Janus

https://www.archeon.nl/nieuws/janus-romeinse-god-van-het-begin-en-het-einde.html

https://www.stilus.nl/oudheid/wdo/MYTHOL/JANUS.html

Architectuur der natuur, Peter van der Locht, Waalkade (Maart 2024)
#Nijmegen, Kunstwerken

Architectuur der natuur, Peter van der Locht, Waalkade

Waalkade

Architectuur der natuur, Peter van der Locht, Waalkade (Maart 2024)
Architectuur der natuur, Peter van der Locht, Waalkade (Maart 2024)

In 1980/1981 werd aan de Waalkade, tussen de Grotestraat en Nieuwe Markt, een nieuwe waterkeringmuur gebouwd. Daarbij werd aan een aantal kunstenaars gevraagd een object te ontwerpen. Peter van de Locht maakte daarop “Architectuur der natuur”, een van de zuilen die hij in deze periode maakte.

Meer over Peter van de Locht in het artikel over de Twee Zuilen:

Zie voor meer over dit beeld tevens: https://kos.nijmegen.nl/overzicht-kunstwerken/

Architectuur der natuur, Peter van der Locht, Waalkade (Maart 2024)
Architectuur der natuur, Peter van der Locht, Waalkade (Maart 2024)

Afsluitpaal Ed van Teeseling

In 1973 had de gemeente Nijmegen in 1973 aan een aantal kunstenaars de opdracht gegeven een verkeerspaaltje te ontwerpen. Het…

Afsluitpaal Oscar Goedhart

De gemeente Nijmegen gaf in 1973 een aantal kunstenaars de opdracht om een verkeerspaaltje te ontwerpen. Oscar Goedhart was met…

Afsluitpaal van Teeseling Lutherseplaats Achter de Vismarkt 20240319
#Nijmegen, Kunstwerken

Afsluitpaal Ed van Teeseling

1987 Doorgang Lutherseplaats/Achter de Vismarkt

Afsluitpaal van Teeseling Lutherseplaats Achter de Vismarkt 20240319
Afsluitpaal, Ed van Teeseling, doorgang Lutherseplaats en Achter de Vismarkt, 1987 (Maart 2024)

In 1973 had de gemeente Nijmegen in 1973 aan een aantal kunstenaars de opdracht gegeven een verkeerspaaltje te ontwerpen. Het idee was afkomstig uit Maastricht. Na de eerste drie, zouden nog een aantal paaltjes in de Benedenstad volgen. Deze afsluitpaal van Ed van Teeseling stamt uit 1987.

De gemeente had in haar opdracht bepaald dat de paaltjes van graniet of hardsteen moesten zijn. KOS: “Het paaltje van Ed van Teeseling heeft een golvende vorm, die aan lichaamsvormen doet denken. Het ziet er ondanks het harde materiaal rond, zacht en organisch uit.”

De mooie ontdekking komt van Dorsoduro: “Toen ik pas van Achter de Vismarkt naar de Lutherseplaats liep, viel me een detail op, zeg maar op heuphoogte. En ineens zag ik dat de afsluitpaal een kussend stel laat zien. Het detail toont hoe zij elkaars hand vasthouden.” (Dorsoduro, in een mooi artikel over de afsluitpaaltjes)

De Gouden Engel van Teeseling

Op de hoek van de Parkweg en Pijkestraat staat het beeld van de Gouden Engel, een beeld van Fred van…

Mariakapel Florapark

Florapark In dit Mariakapelletje hangen bewoners van de Wolfskuil een foto, bidprentjes of ander aandenken van hun overleden dierbaren op.…

Afsluitpaal Oscar Goedhart

De gemeente Nijmegen gaf in 1973 een aantal kunstenaars de opdracht om een verkeerspaaltje te ontwerpen. Oscar Goedhart was met…

De Kaaisjouwer, beeld van Margriet Hovens met een extra hindernis. Beeld op de Waalkade, oktober 2023
#Nijmegen, Kunstwerken

De Kaaisjouwer van Margriet Hovens

De Kaaisjouwer, beeld van Margriet Hovens met een extra hindernis. Beeld op de Waalkade, oktober 2023
De Kaaisjouwer, beeld van Margriet Hovens met een extra hindernis. Beeld op de Waalkade, oktober 2023

De Kaaisjouwer is een beeld van Margriet Hovens. Dit beeld staat op de Waalkade en is op vrijdag 4 september 2020 onthuld. Het is een herinnering aan de arbeiders die met loodzware zakken op hun rug de schepen aan de Waal laadden en losten.

Het beeld was ternauwernood af: de woensdag daarvoor werden de gegoten stukken aan elkaar gelast en werd het beeld afgewerkt.

Het beeld

Een kaaisjouwer aan het werk; Bedrijvigheid aan de rivier de Waal, 6/6/1906 (B.W. Makkink via F1466 RAN)

Het beeld is 3 meter hoog en gemaakt van aluminium. Het beeld straalt geen zielig figuur uit, maar is een held. Vanaf het begin stond vast dat het een groot beeld moest worden. Daarbij koos Hovens voor aluminium, zodat het beeld als het ware oplicht, ook wanneer de lucht en de Waal grijs lijken.

Het werk is een mengvorm van realisme en “ideealtypische” aspecten.

In 2016 konden Nijmegenaren een foto van hun gezicht opsturen, welke het gezicht van het beeld zou worden. Daarbij koos Hovens voor het hoofd van Frans Brink. De houding is gebaseerd naar een levend model met zak op de rug. Bovendien is de houding van de kaaisjouwer levensecht: de kaaisjouwers liepen met een rechte rug.

Voor de verhouding koos Hovens voor canon 1:9, oftewel de totale lengte van het beeld is 9 keer de lengte van het gezicht. De verhouding 1:9 is een van de ideaaltypische verhoudingen voor het weergeven van een menselijk lichaam. Dorsoduro legt in zijn artikel mooi uit waarom er voor 1:9 gekozen zal zijn.

Daarnaast baseerde ze de handen losjes op de David van Michelangelo en Meunier voor de manier waarop hij de heroïsering van de arbeider verbeeldt.

En daarbij stelt ze in een reactie in de Gelderlander/Stentor: Wat vind U dan van de duidelijke anatomische vervormingen van het werk van Pontormo? Wordt die door u ook in de kunstban gedaan? Anatomische correctheid is geen criterium of iets kunst kan zijn of niet.”

Eerbetoon

Rechts de woningen bij het Valkhofpark, links wat zeilschepen aan de kade. Het beeld staat ongeveer op de plek waar de wagens staan, datering 1920-1925 (F1884 RAN)

Het beeld is een eerbetoon aan de arbeiders die vroeger de vrachten uit de schepen laadden en losten. Daarbij werden zakken vol geschept met bijvoorbeeld kolen of graan. De verbinding tussen kade en schip was een bevend, mal loopplankje. En wanneer er geen paard en wagen voorhanden bracht de kaaisjouwer deze, veelal op hun rug, naar de bestemming. Dat kon een pakhuis vlakbij zijn, maar ook in de bovenstad. Het beeld is een herinnering -en voor veel mensen bewustwording-  dat op de Waalkade en de Benedenstad vroeger keihard gewerkt is, om op die manier de welvaart naar de stad te brengen.

De Kaaisjouwers

Sjouwers in Waalhaven, 1945: mogelijk niet (of wel) officieel kaaisjouwers, maar de foto geeft wel een mooi beeld hoe de kaaisjouwers met zware zakken op de rug over een smal loopplankje moesten (GN6364)
Sjouwers in Waalhaven, 1945: mogelijk niet (of wel) officieel kaaisjouwers, maar de foto geeft wel een mooi beeld hoe de kaaisjouwers met zware zakken op de rug over een smal loopplankje moesten (GN6364)

De kaaisjouwers waren een begrip in de negentiende eeuw en het begin van de 20ste eeuw. Hijskranen waren op dat moment nog niet veelvuldig in gebruik.

De Gelderlander: “Volgens Van Alphen zijn de verhalen over de arbeiders die in de vervallen Benedenstad woonden nooit goed naar buiten gekomen, omdat de Bovenstadbewoners op hen neerkeken. ,,Ze waren vaak arm, alcoholist en kinderrijk.” Dat er nu alsnog een eerbetoon voor hen komt, vindt hij geweldig voor de nazaten van de sjouwers. ,,Ze zijn er nooit voor bedankt, maar hebben dit echt verdiend.”” https://www.gelderlander.nl/nijmegen/eindelijk-een-terecht-eerbetoon-aan-de-kaaisjouwers~aa8c8b2d9/

De kaaisjouwers hadden hun eigen cultuur met een hechte onderlinge gemeenschap. Met een eigen spraakgebruik en gedragsnormen. Mensen die niets moesten hebben van de mensen in de bovenstad, de politie en buitenstaanderstaanders.

Inzameling

Beeld van de kade uit de jaren vijftig met het door veel werklieden (kaaisjouwers) bezochte Café De Scheepvaart, achtereenvolgens van P. Samson, L. Duits en C. van Herk. Op de achtergrond is, naast een stukje van de oude (vakwerk)spoorbrug, nog een van de voor Nijmegen zo karakteristieke lantaarnklokken te zien, 1955 (Jeroen van Lith via F68651 RAN CCO)
Beeld van de kade uit de jaren vijftig met het door veel werklieden (kaaisjouwers) bezochte Café De Scheepvaart, achtereenvolgens van P. Samson, L. Duits en C. van Herk. Op de achtergrond is, naast een stukje van de oude (vakwerk)spoorbrug, nog een van de voor Nijmegen zo karakteristieke lantaarnklokken te zien, 1955 (Jeroen van Lith via F68651 RAN CCO)

Het beeld is een initiatief van Frank Antonie van Alpen die hiervoor 9 jaar actief is geweest. Zelf is hij een schipperskind en binnenvaartmatroos geweest. Hij is muzikant, schrijver en kunstenaar, onder andere van… In 2011 ontwikkelde hij een expositie “De Kaaisjouwer- Een hard leven aan de Waal” in museum de Stratemakerstoren (sinds 2015 de Bastei), waarbij tevens een boek verscheen. Gerard Alofs was op dat moment directeur. Van Alphen en Alofs bedachten hoe ze de herinnering aan de kaaisjouwer vast kon worden gehouden en kwamen op het idee van een standbeeld. Alofs werd voorzitter van de Stichting Standbeeld de Kaaisjouwer,

De gemeente Nijmegen verstrekte een eerste, kleine subsidie. In 2018 werd de stichting opgericht, waarvan Alofs voorzitter was. In 2019 was er sprake van enige controverse…: de gemeente verstrekt 85.00 euro subsidie voor het kunstwerk de Waterwolf, terwijl de stichting al jarenlang bezig was voor haar beeld de Kaaisjouwer. Wél kreeg daardoor het initiatief voor het beeld van de Kaaisjouwer meer aandacht.

Willie Verberck, ondernemer en voorzitter van Aqualink, zorgde ervoor dat 20 bedrijven enthousiast werden en elke 2.500 euro betaalde. Daarnaast kreeg de stichting subidie van het Prins Bernard Cultuurfonds en een aantal andere subsidieverstrekkers. Bovendien vond er een particuliere geldinzameling plaats, onder andere door een benefietavond.

Margriet Hovens

 kaaisjouwers op de Waalkade F87241
Kaaisjouwers op de Waalkade: Het lossen van schepen was zwaar werk: de kaaisjouwers tilden soms vracht tot 80 kilo uit het ruim, 8/1931 (Katholieke Illustratie via F87241 RAN)

Voor het beeld ging de stichting op zoek naar een geschikte kunstenaar. Een monument voor de kaaisjouwer sprak Hovens erg aan. In een interview met IntoNijmegen: De kans om op monumentale schaal te mogen werken aan een intiem beeld dat de nagedachtenis van de arbeiders en verschoppelingen uit de 19e eeuwse Nijmeegse benedenstad levend moet houden, sprak haar als realistisch beeldhouwer ontzettend aan. “Een standbeeld staat voor iets. Een iets dat meer is dan een oppervlakkig of vluchtig idee” aldus Hovens.”

Margriet Hovens over haarzelf, eveneens in het artikel van de Gelderlander/Stentor: “Ik ben zes jaar lang academisch opgeleid als kunsthistorica met als specialisme het cultuurhistorische begrip, zes jaar lang getraind in de filosofische esthetica met als specialisme het smaakdebat uit de 18e eeuw met als sluitstuk de smaakverhandeling over esthetische oordelen van Immanuel Kant. Ook heb ik drie jaar een kunstscholing mogen ontvangen in de schilderkunst en monumentale vormgeving aan de academies te Maastricht en Breda in mijn jonge jaren. Ik werk sinds 30 jaar aan de ArtEZHogeschool der Kunsten in Arnhem waar jonge kunstproducenten worden opgeleid en waar ik als theoriedocent filosofische esthetica en kunst- en cultuurfilosofie geef. Ik heb twee boekpublicaties op mijn naam staan, uitgegeven in Antwerpen en beide binnenkort ook in een Engelse vertaling beschikbaar: Over Creativiteit uit 2014 en Over Schoonheid uit 2020. Misschien iets om eens te lezen, heren? Daarnaast drijf ik sinds 1985 een klassiek ambachtelijk beeldhouwatelier waar ik mijn particuliere opdrachten en mijn autonome werk realiseer.”

Bronnen

Benefiet moet oer-Nijmeegs beeld De Kaaisjouwer snel naar Waalkade krijgen, Mitchel Suijkerbuijk in de Gelderlander, 28-5-2019

De kaaisjouwer geen zielig figuur maar een held, Florence van der Molen in Algemeen Dagblad, 4-9-2020

‘Eindelijk een terecht eerbetoon aan de kaaisjouwers’, Florence van der Molen in de Gelderlander, 4-9-2020

Mysterie opgelost: dit betekende de Kaaisjouwer voor Nijmegen, Babs Bingen in IndeBuurt, 8-9-2020

De Nijmeegse kaaisjouwer een eerbetoon aan het havenberoep,  Belinda Limani in Into Nijmegen, 10-4-2021

Nijmeegse Kaaisjouwer onthuld, de Bastei

‘Elitaire kunstpausen’ en ‘riooljournalistiek’; kunstenares woest over beoordeling van De Kaaisjouwer, Anne Nijtmans in de Stentor

https://www.dorsoduro.nl/kaaisjouwers/: een mooi artikel van Dorsoduro over de proportie en andere kaaisjouwer-beelden

Afsluitpaal tussen Lompenkramersgas en Begijnenstraat, beeld van Oscar Goedhart, oktober 2023
#Nijmegen, Kunstwerken

Afsluitpaal Oscar Goedhart

1975 Lompenkramersgas Begijnenstraat

Afsluitpaal tussen Lompenkramersgas en Begijnenstraat, beeld van  Oscar Goedhart, oktober 2023
Afsluitpaal tussen Lompenkramersgas en Begijnenstraat, beeld van Oscar Goedhart, oktober 2023

De gemeente Nijmegen gaf in 1973 een aantal kunstenaars de opdracht om een verkeerspaaltje te ontwerpen. Oscar Goedhart was met Peter van Locht en Giuseppe Roverso de eerste kunstenaar. Het idee was afkomstig uit Maastricht. Na de eerste drie, zouden nog een aantal paaltjes in de Benedenstad volgen.

Oscar Goedhart

OVER Oscar Goedhart 6-1-1938 Ambon Nederlands Indië – 13-1-2021 Molenhoek Oscar Goedhart Oscar Willem Maria Goedhart is in 1938 geboren…

Twee Zuilen Peter van de Locht

De Twee zuilen is een kunstwerk van de Nederlands-Duitse beeldhouwer Peter van de Locht uit 1986.

Steen Gerard Bruning

Het beeld Steen is een sculptuur van Gerard Bruning. Het is gemaakt in 1977 met als huidige locatie het Westerpark.

Bronnen

https://kos.nijmegen.nl/overzicht-kunstwerken/

Historie Molenhoek, 5 februari 2023: een mooi artikel naar aanleiding van zijn overlijden

Oscar Goedhart. Wikipedia

Cultuur Stimuleringsprijs Stad Nijmegen, Wikipedia

Lijst van beelden in Nijmegen, Wikipedia

Kunstenaar Oscar Goedhart ontwierp zijn eigen urn, de Gelderlander

Oscar Goedhart (1938 – 2021), Ladder van Lansink: een mooi artikel naar aanleiding van zijn overlijden

De anatomie van de afsluitpaal, Peter van Zunneberg, 2020: een mooi artikel over de afsluitpaaltjes

Grotestraat 33 plaquette Henriette Presburg, september 2023
#Nijmegen, Kunstwerken

Plaquette Henriette Presburg en de lege plaquette

1984 Grotestraat 27 en 33 Benedenstad

Grotestraat 33 plaquette Henriette Presburg, september 2023
Grotestraat 33 plaquette Henriette Presburg, september 2023

Omdat in 1983 Karl Marx 100 jaar is overleden, besluit de gemeente Nijmegen een plaquette op te hangen waar het “ouderlijke huis” van de moeder van Karl Marx heeft gestaan. Henriëtte Presburg heeft hier echter slechts 6 jaar gewoond: zij was geboren in de Nonnenstraat.

Op de plaquette op Grotestraat 33 staat:

“Hier stond het ouderlijk huis

van Henriette Presburg

Moeder van Karl Marx

Karl Marx 1818 -1883″

Verkeerd nummer

De plaquette is geplaatst naar aanleiding van het feit dat Karl Marx 100 jaar was overleden. Op 21 november 1984 werd daarop een plaquette geplaatst op een nieuwbouwwoning in de Grotestraat. Uit een onderzoek in 1989 bleek, dat de plaquette op een verkeerd nummer hing en daarop is de plaquette naar nummer 33 verplaatst.

Ouderlijk huis?

Grotestraat 31 Het Swarte Schild waar Henriette Presburg heeft gewoond. In bronnen staat nummer 33: Panden aan de westzijde van de Grotestraat, gezien in de richting van de Waalkade met links Hotel Cafe Restaurant Barnum (huisnummer 29) ; het pand met de tuitgevel (nummer 31) was het geboortehuis van Henriette Presburg (de moeder van Karl Marx) (deze reprofoto is afkomstig van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg). Deze panden werden vroeger genoemd Het Gulden Hoofd (nummer 29) en Het Swerte Schilt (Het Zwarte Schild)(nummer 31)., 1890 (Gerard Korfmacher via f63036 RAN)
Panden aan de westzijde van de Grotestraat:het pand met de tuitgevel (nummer 31) was het geboortehuis van Henriette Presburg (de moeder van Karl Marx) (deze reprofoto is afkomstig van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg), ook genoemdHet Swerte Schilt (Het Zwarte Schild)(nummer 31).

Henriëtte heeft inderdaad gewoond op het adres wat nu Grotestraat 33 is, toendertijd D 232 genummerd. Het huis stond bekend als “’t Swarte Schild” en bestond sinds 1482.

Ze is echter geboren in de Nonnenstraat. Zij is daar geboren 20 september 1788 en is de een na oudste uit een gezin van 5 kinderen. Haar vader was Isaac Heyman Presburg of Presborg (Presborg 1747 – Nijmegen 3 mei 1832) en haar moeder Nanette Salomons Cohen (Amsterdam, 1754 – Nijmegen 7 april 1833). Daarbij lijkt Isaac zo te zien zijn achternaam ontleent te hebben aan zijn geboorteplaats. Hij kwam in 1775 vanuit Presborg (Het huidige Bratislava, Slowakije) naar Nijmegen. Isaac was koopman in textiel en daarbij voorzanger van de Joodse gemeente. De synagoge hiervan staat eveneens in de Nonnenstraat. In 1808 verhuisde het gezin naar de huidige Grotestraat 33.

Op 22 september 1814 trouwt ze in de synagoge aan de Nonnenstraat met de advocaat Heinrich Marx. Zij krijgt een bruidsschat van twintigduizend gulden mee, wat laat zien dat de Presburgs welvarend waren.

Na het huwelijk vertrekken zij naar Trier, de woonplaats van Heinrich. Zij heeft dan 6 jaar gewoond in de Grotestraat. Dus “ouderlijk huis”?: feitelijk komt het huis in de Nonnenstraat waar zij en haar broers en zussen geboren zijn en waar zij 20 jaar heeft gewoond meer in aanmerking.

Terug naar Nijmegen

Zij is in ieder geval nog 1 keer terug naar Nijmegen geweest, voor de bevalling van haar derde kind Hermann op 12 augustus 1819. Mogelijk was de kleine Karl toen bij haar. Daarnaast is ze waarschijnlijk op de bruiloften van haar broers en zussen in Nijmegen geweest, waar Karl mogelijk op 2-jarige leeftijd bij aanwezig was.

Karl Marx zelf is in ieder geval 1 keer in Nijmegen geweest: hij bezoekt op 17-jarige leeftijd zijn oom Marcus, die op de Grotestraat woont

Verdere leven in Trier

Na de bruiloft in 1814 is het gezin in Trier gaan wonen. In ongeveer 1820 laat Heinrich zich protestants dopen om zijn beroep uit te kunnen oefenen. Hun 7 kinderen werden in 1824 gedoopt. Henriëtte wachtte totdat haar ouders overleden waren en liet zich in 1825 dopen.

Henriëtte zal op 30 november 1863 in Trier overlijden

Moeder-zoon relatie

De relatie tussen moeder en zoon was in ieder geval niet gemakkelijk. Karl was in ieder geval geen gemakkelijke zoon: ““Zoals ook haar man werd Henriette Marx-Presburg geplaagd door de zorg dat haar zoon Karl al vroegtijdig zijn radicaal-revolutionaire ideeën ten toon spreidde. Zo moest zij aanzien hoe zijn naam tot schrik van de Europese regeringen werd, hoe hij het vuur van de oproer aanwakkerde, hoe hij van land tot land gejaagd werd, als een balling achtervolgd, gevreesd en vaak uitgehongerd. Zelfs met de gedachte dat hij een groot denker was en als een van de machtigste en origineelste denkers van zijn tijd erkend werd, vond zij geen genoegen voor de pijn en het leed dat zij hierdoor te dragen kreeg”, aldus een van zijn biografen, die concludeert: “Het was de ironie van het leven dat hij de hoop van duizenden mensen wekte, terwijl hij daardoor zijn moeder ongelukkig maakte.” (Huis van de Nijmeegese Geschiedenis)

Als vrije publicist zat Karl geregeld in geldnood. Hoewel ze hem een aantal keren met schulden heeft geholpen, weigerde ze een voorschot op de erfenis uit te keren. Zijn oom Lion Philips -grootvader van de grondleggers van het Philips concern- was een tabakshandelaar in Zaltbommel. Bij hem had Marx meer succes: hier krijg hij wel bedragen los en soms logisch. Zo is zijn uiteindelijk belangrijkste werk, Das Kapital, deels in Zaltbommel geschreven. Toen zijn moeder overleed, kwam zijn erfenis los

Plaquette Nummer 27

De lege plaquette Grotestraat 27, september 2023
De lege plaquette Grotestraat 27, september 2023

Bij een van de woningen vlak ernaast hangt een soortgelijke plaquette. Deze is echter leeg: op deze plek hing aanvankelijk de plaquette dat hier het ouderlijk huis van Henriëtte Presburg was.

Bronnen en meer lezen:

Ouderlijk huis Marx’ moeder: Niet de Grotestraat maar de Nonnenstraat, René van Hoften in de Nijmeegse Stadskrant, mei 2009

Henriëtte Presburg, Wikipedia

Gedenkplaat Moeder Karl Marx, Huis van de Nijmeegse Geschiedenis

Hoe Nederlands was Marx?, Hans Goedkoop en Kees Zandvliet

De 14e maart en de familie Presburg, Geert Kusters, 2016 (site werkt inmiddels niet meer, april 2024)

Hier is Wally! (Ergens bij de Waalkade was hij er in augustus 2022 nog steeds)
#Nijmegen, Kunstwerken

Waar is Wally?, Els Keutel

2013 (en later?), meerdere locaties

Hier is Wally! (Ergens bij de Waalkade was hij augustus 2022 nog te vinden)
Hier is Wally! (Ergens bij de Waalkade was hij augustus 2022 nog te vinden)

In 2013 maakte Els Keutel op 25 plekken een Waar is Wally? Daar zat tevens een Facebook pagina aan verbonden: degene die het eerste een van de Wally’s had gevonden, kreeg een waterijsje. Bezoekers van de pagina konden vervolgens meekijken op welke locaties al een Wally gevonden was.

De Wally’s zijn gebaseerd op de boeken van Martin Handford. Hierin staan tekeningen waar van alles gebeurd en waarop je Wally moet zoeken, een mannetje met rode muts, wit/rode trui en blauwe broek.

De gemeente heeft inmiddels de meeste Wally’s verwijderd, maar soms kom je er nog een tegen. Sommige Wally’s zijn geel/zwart: ik weet niet of Els Keutel alle Wally’s gemaakt heeft of dat anderen -op een later tijdstip- andere Wally’s hebben gemaakt. In ieder geval vind ik het persoonlijk leuk om nog steeds af en toe een Wally tegen te komen. Vooral op plekken waar ik al regelmatig was langs gekomen, zonder dat ik de Wally ontdekt had.

Waar is Wally Roerstraat met een pinguin 202306